انگلیس غایب حاضر قرارداد سعدآباد

وحید محمود قره باغ* | "رفقا در گذشته راجع به پيکار مقدس بسيار شنيده‌ايد ولي شما اي کساني که براي اولين بار در کنگره شرکت مي‌کنيد، بايد پيکار اصيل مقدس را عليه سرمايه‌داري غارتگر انگليس و فرانسه در همه جا آغاز کنيد." این نطق زينوويف رئيس کنگره خلق در سال 1920 در باکو بود. مقارن همین سال ها بود که ترويانوسکي، نويسنده بلشويک با اشاره به نقش ايران در سرنوشت مستعمرات انگلیس گفت: هند هدف اصلي ماست. ايران تنها جاده‌اي است که راه هندوستان را به روي ما مي‌گشايد. انقلاب ايران کليد انقلاب شرق است. همان‌گونه که کانال سوئز و مصر کليد تسلط انگلستان بر تمامي شرق به شمار مي‌رود، ايران کانال سوئز انقلاب است. همین کافی بود تا سیاستمداران بریتانیا خطر را به خوبی لمس کنند.

از سال ها قبل زمانی که انقلاب اکتبر به پیروزی رسید، انگلیس‌ها همواره نگران خطر گسترش کمونیسم در کشور های همجوار بودند. آری، سیاستمداران استعمارگر انگلیس به خوبی می دانستند که چنانچه دیوار آهنین در مقابل کمونیسم شکل ندهند حکومت بر مستعمره ها ممکن نخواهد بود. از این رو آنها چاره کار را در این دیدند که به دنبال پیمانی بین چهار کشور افغانستان، ايران، ترکيه و عراق باشند. در واقع به فکر ایجاد سيستم امنيتي جهت جلوگری از نفوذ روسیه بودند. استعمار از چندین سال قبل برنامه ریزی کرده بود تا این که در ۱۷ تیر ۱۳۱۶ (۸ ژوئیه ۱۹۳۷) در کاخ سعدآباد تهران، به نتیجه رسید.

رضاشاه، آتاتورک، محمدظاهرشاه و ملک غازی اول بازیگران فیلم نامه انگلیسی

هدف دیگر انگلستان در شکل‌گيري اين پيمان جلوگیری از نفوذ آلمان‌ها بود. چرا که به دلیل وجهه ی مثبت در نزد کشورها و همچنین حجم مبادلات، می توانست شرایط را به گونه ای دیگر رقم زند.

پیمان سعدآباد نتیجه ای جز ضرر و زیان اقتصادی و سیاسی برای ایران و نفع برای کشورهای ترکیه، افغانستان و عراق نداشت. واگذاری ارتفاعات آرارات (که موقعیت سوق‌الجیشی مهمی داشت) به ترکیه، واگذاری منابع نفتی غرب ایران و نصف شط‌العرب و پرداخت مبالغ هنگفتی جهت عبور کشتی‌های نفتکش از آبادان به دولت عراق و عدم موفقیت دولت ایران در بازگرداندن مناطق تاجیک نشین کشور افغانستان از جمله نتایج ننگین این پیمان بود.

جنگ جهانی دوم و اتحاد شوروی و انگلیس برای اشغال ایران در شهریور 1320، بیش از پیش عبث و بی اساس بودن این پیمان را نشان داد. کشورهای عضو پیمان نه تنها کمکی به ایران نکردند، بلکه در راستای سیاست های انگلستان و شوروی از یکدیگر سبقت نیز گرفتند.

سرانجام این فیلم نامه انگلیسی که با بازیگری سران کشور های عضو پیمان، به اجرا درآمد؛ یک برنده بزرگ داشت و آن استعمار پیر یا پیر استعمار بود.

*کارشناس ارشد مهندسی مکانیک