انتقام به سبک پوتین

اخباری مبنی ‌بر اینکه چین در نظر دارد تا پایان سال جاری برای انعقاد قراردادهای نفتی بر پایه یوآن اقدام کند، شگفتی بسیاری از تحلیلگران را برانگیخته است، بااین‌حال متخصصان و کارشناسان روسی اصلا از این قضیه متعجب نشده‌اند، زیرا آنها از مدت‌ها پیش چنین طرحی را در ذهن داشته‌اند به‌ویژه بعد از اینکه مسکو در بحران اوکراین، عطای رابطه با غرب را به لقایش بخشید.

کرملین، ایالات متحده و اتحادیه اروپا را مسبب اتفاقات اوکراین می‌داند؛ از نظر روس‌ها بحران اوکراین تلاشی است برای کاهش نفوذ روسیه در کشورهای هم‌جوارش.

طرح پكن قرار است با هدف تغییر ارز معاملاتی نفت از دلار به یوآن به اجرا درآید. هرچند این‌ چین است که در نگاه اول به‌واسطه مطرح‌شدن ارز ملی‌اش در سطح بین‌المللی و آسودگی ‌خاطر بیشتر از بابت بحث امنیت انرژی، از این اقدام منتفع خواهد شد، اما برنده اصلی این بازی مسکو خواهد بود، زیرا هرگونه کاهش و تنزل در جایگاه دلار، به‌شدت توانایی واشنگتن برای راه‌انداختن یک جنگ اقتصادی علیه روسیه از طریق اعمال تحریم را محدود می‌کند.

روسیه به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان، از اهمیت وافری برای پروژه پكن برخوردار است. در مقابل، چین نیز در مقام بزرگ‌ترین واردکننده نفت خام و عظیم‌ترین اقتصاد جهان (از لحاظ قدرت خرید)، تنها کشوری است که توانایی مقابله و سرشاخ‌شدن با هژمونی مالی آمریکا را دارد.

البته، ولاديمیر پوتین و شی جین‌پینگ به‌تنهایی و بدون همراهی دیگر کشورها نمی‌توانند به اهدافشان دست یابند، زیرا اگر قرار باشد طرح جایگزینی دلار با یوآن در معاملات نفتی موفق شود، دیگر کشورهای تولیدکننده نفت نیز باید به آن بپیوندند. در شرایطی که ایران، اندونزی و ونزوئلا به این حرکت چراغ سبز نشان داده‌اند، مسئله بر سر متقاعدکردن کشورهای عربی برای معامله‌کردن با یوآن است. در این میان، عربستان سعودی حکم برگ برنده را دارد.

پترودلار در سال ١٩٧٤ و در جده متولد شد، یعنی زمانی که ویلیام سیمون، وزیر خزانه‌داری وقت ایالات متحده، سعودی‌ها را متقاعد کرد آمریکا امن‌ترین جا برای تلنبارکردن دلارهای نفتی‌شان است.

از آن زمان به بعد، جریان دلارهای نفتی عربستان دهه‌هاست اقتصاد ایالات متحده را سرپا نگه داشته، بااین‌حال در سال‌های اخیر، روابط میان این دو کشور در نتیجه تلاش واشنگتن برای پایین‌آوردن قیمت نفت که لطمات مالی جدی‌ای را به سعودی‌ها وارد آورده، دستخوش تلاطم شده است. در واقع دلیل اصلی آشتی ریاض با روسیه را باید خواست دو طرف برای جلوگیری از کاهش قیمت انرژی و نفت دانست.

درهمین‌باره بود که اوایل ماه اکتبر سلطان سلمان، پادشاه عربستان سعودی، سفری تاریخی را به مسکو ترتیب داد؛ سفری که یوآن بدون تردید یکی از محورهای بحث بوده است. کارل وینبرگ، اقتصاددان بر این باور است که چین می‌تواند عربستان سعودی را به معامله با یوآن ترغیب کند و زمانی که عربستان چنین کند، مابقی بازار نیز از آن تبعیت خواهند کرد.

ریشه‌ها و خاستگاه‌های گرایش روسیه برای انجام معاملات نفتی به یوآن را باید در مجموعه‌ای از «انقلاب‌های سرد» در اتحاد جماهیر شوروی جست‌وجو کرد. مسکو از تجربه اتحاد جماهیر شوروی این درس را گرفته است که غرب هرگز به چشم یک شریک برابر به او نگاه نخواهد کرد.

امروز نیز رابطه روسیه با غرب به بدترین وضع خود بعد از جنگ سرد رسیده است؛ در واقع از زمانی که ایالات متحده برای اولین‌بار در سال ٢٠١٢ و در نتیجه مرگ حسابداری به نام سرگئی مگنیتسگی تحریم‌های ضد‌روسی خود را اعمال کرد، مسکو به‌دنبال راهی برای مقابله‌به‌مثل بوده است.

البته روسیه بلافاصله تحریم‌های اتحادیه اروپا در قضیه اوکراین را تلافی کرد: ممنوعیت واردات غذا که با وجود کمک به افزایش اولیه تورم، تأثیرات مثبت و سازنده‌ای بر صنعت کشاورزی این کشور داشته است. بااین‌حال به علت محدودبودن مبادلات تجاری مسکو با واشنگتن، امکان مقابله‌به‌مثل برای روسیه فراهم نشده و حال به ‌نظر مسکو این فرصت را به دست آورده است.

شکی وجود ندارد که کرملین در تلاش برای مهندسی‌کردن یک بحران اقتصادی در ایالات متحده برای به‌زانو‌درآوردن رقیب دیرینه خود است. روسیه و چین از مدت‌ها قبل کوشیده‌اند در معاملات دوجانبه نفتی، به ارزی غیر از دلار متوسل شوند.

در چنین شرایطی اگر عربستان سعودی وارد این بازی نشود، با خطر ازدست‌دادن سهم خود از بازار مواجه است، به‌ویژه در وضعیتی که سال آینده پروژه احداث خط انتقال گاز و نفت از روسیه به چین کلنگ خواهد خورد.

عربستان در صورت همراهی‌نکردن با طرح روسیه و چین همچنین با تهدید خروج سرمایه‌گذاران چینی از پروژه عظیم آرامکو مواجه است. درعین‌حال گمانه‌زنی‌ها درباره جایگزین‌شدن دلار با یوآن در معاملات نفتی در حال افزایش است، زیرا هر تلاشی که توانایی آمریکا در به‌راه‌انداختن یک جنگ اقتصادی را تضعیف کرده و موجب بی‌ثباتی در منطقه اوراسیا شود، یک پیروزی بزرگ برای کرملین محسوب می‌شود.

از این گذشته، در شرایطی که پوتین خود را برای آخرین دوره ریاست‌جمهوری‌اش آماده می‌کند، می‌تواند از پایان‌دادن به سلطه دلار به‌عنوان میراث خود برای آیندگان یاد کند.