سربازی، نخستین تجربه زندگی مستقل

در همه جوامع مدرن برای حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور احتیاج به نیروی مقتدری است که دفاع از کیان کشور را به عهده دارد.

لازم به ذکر است که میان استقلال سیاسی و بنیه نظامی کشورها رابطه مستقیمی برقرار است، لذا هر اندازه نیروی دفاعی و سرمایه‌های انسانی کارآمدتر و آماده‌تر عمل کند، فکر تجاوز به کشور از جانب بیگانگان کمتر صورت می‌گیرد و از سوی دیگر، کارآمدی عوامل یادشده به هماهنگی و همدلی مشترک میان نیروهای نظامی و دفاعی کشور وابسته است.

نیروهای مسلح در هر کشوری شامل دو بخش پایور و وظیفه است که بخش وظیفه بدنه اصلی نیروهای مسلح را تشکیل می‌دهد، زیرا حضور جوانان برومند کشور به مدت دو‌سال در نیروهای مسلح از اهمیت خاصی برخوردار است و این نکته اهمیت برنامه‌ریزی صحیح و ایجاد انگیزه از سوی فرماندهان و مدیران بالادستی را دوچندان می‌کند. درواقع محیط‌های نظامی نباید شرایط غیرقابل تحملی را برای سربازان به وجود بیاورد که او خدمت دو ساله را به عنوان امری اکراه‌آمیز و مانعی در جهت پیشرفت و ترقی‌اش تلقی کند.

وقتی جوان پا به عرصه نظامی‌گری و خدمت سربازی می‌گذارد، دارای خصلت‌ها و صفات ویژه‌ای است، اما با پایان نظام وظیفه بسیاری از آن خصلت‌ها و صفات متحول و دگرگون می‌شود و این واقعیت بستگی به محیط و شرایط تخصصی محل خدمت دارد که به‌طور قطع در ابعاد اجتماعی، شخصیتی و تربیتی وی تاثیرگذار است.

این تاثیرگذاری را می‌توان از دو منظر مثبت و منفی ارزیابی کرد. درواقع تاثیرگذاری مثبت باعث افزایش کارایی و بهره‌وری سربازان می‌شود و جنبه‌های منفی آن، کارکرد نظام سربازی را دچار اخلال و اثرات مخربی را به نیروهای مسلح وارد می‌کند که اهمیت تأکید بر ویژگی‌های مثبت آن را دو چندان می‌کند.

ورود به نظام سربازی نخستین تجربه زندگی مستقل یک جوان است که این شرایط دنیای متفاوت و جدیدی را پیش ‌روی او قرار می‌دهد، چون در این دوران ارتباط آزادانه و وابستگی روزمره جوان با خانواده به نوعی گسسته می‌شود. این هویت جدید و اجتماع‌پسند، جوان را نزد خانواده و جامعه از منزلت برتری برخوردار می‌کند، زیرا شخص از مرحله خود فراتر رفته و به نوعی به انسجام جامعه کمک می‌کند.

در واقع در این دوران وابستگی به نیازمندی‌های اولیه که از سوی والدین تأمین می‌شد، قطع و به شکل ناخواسته‌ای شرایط زندگی جوان متحول می‌شود. دوری از کانون خانواده و زندگی مستقلی که با تحمل ناملایمات نیز همراه است، شخص را برای زندگی مستقل در آینده آماده می‌کند و جوان را در پایگاه اجتماعی قابل احترامی قرار می‌دهد. زیرا محدودیت‌های زندگی سخت و گاهی طاقت‌فرسای دوران آموزشی احساسات آسیب‌پذیر یک جوان را آبدیده می‌کند و آستانه تحمل‌پذیری او را بالا می‌برد و همه اینها کمک می‌کند تا برای اداره یک خانواده در آینده‌ای نزدیک آماده شود.

گفتنی است که زندگی در سربازخانه و آسایشگاه‌های نظامی به شکل نظام‌مند و آگاهانه، حق انتخاب افراد را سلب می‌کند. به‌عبارتی، شخص در رابطه با نوع پوشش، تغذیه، تفریح یا مدیریت بر بدن خود، هیچ‌گونه اختیاری ندارد و تابع شرایط خاصی است که این تطبیق با امکانات محدود، قدرت سازگاری را در جوان افزایش داده، علاوه بر قناعت در زندگی، شیوه کنار آمدن در شرایط سخت زندگی را به او می‌آموزد.

این سبک از زندگی که نظمی دستوری را بر او تحمیل می‌کند و از کنترل سرباز خارج است به شکل رسوبی در ناخودآگاه او شکل می‌گیرد و او را با نظم و انضباط فردی و اجتماعی آشنا می‌کند و به مرور تبدیل به الگوهای رفتاری در آینده‌اش می‌شود. زندگی اجتماعی انسان‌ها تابع نظم و مقررات خاصی است و تخطی از آن مستوجب مجازات است.

محیط سربازی را هم می‌توان به عنوان اجتماع پیچیده و منسجمی در نظر گرفت که سرپیچی و بی‌مبالاتی در اجرای دستور، مجازات‌هایی در پی خواهد داشت. درواقع جوان در دوران سربازی با قانون‌محوری و احترام به دستورالعمل‌ها آشنا شده، التزام و اعتقاد به قوانین اجتماعی را سرلوحه کار خویش قرار می‌دهد.

معمولا فرماندهان اوامر و نواهی فراوانی را جهت رشد و تقویت احساس مسئولیت به سربازان گوشزد می‌کنند که تعهد و پذیرش این انتظام و مقررات، حس مسئولیت‌پذیری در جوانان پسر را که در زندگی آینده بشدت به آن نیاز دارند، شکوفا می‌کند. بدیهی است که هر فرد در هر جامعه که زندگی می‌کند نسبت به خاک و سرزمینش تعصب دارد و احساس تعلق می‌کند که این تعلق‌خاطر از دوران کودکی در فرد درونی می‌شود.

در واقع این وابستگی ناگسستنی و تحول فکری، نیروی محرکه قدرتمندی را در جامعه ایجاد می‌کند که ضمانت اجرای موفقیت یک کشور در برابر تخاصمات بیرونی است که این نیروی سلحشوری فقط در دوران سربازی متبلور می‌شود، زیرا این جوان که قبل از دوران سربازی خود را فردی عادی و معمولی تصور می‌کرد، حال موقعی که خانواده و جامعه او را متعلق به نیروی دفاعی کشور قلمداد و به او افتخار می‌کنند، این احساس خودبالندگی، عزت‌نفس او را افزایش داده، کمک می‌کند که او خود را به عنوان عضوی فعال و مفید تلقی کند که رسالت دفاع از تمامیت ارضی کشور را به عهده دارد.