نشتیفان شهر آسبادها
نشتیفان از دو واژه «نش» و «تیفان» تشکیل شده‌است. اولی خلاصه شده کلمه نیش به زبان محلی است. مقصود از «تیفان» نیز همان توفان است. با این حساب می‌توان گفت نشتیفان محلی است که در معرض نیش توفان و بادهای موسمی محلی قرار دارد. شاید کلمه «نش» کنایه‌ای به نیش عقرب نیز باشد که در نواحی گرم و خشک زیاد دیده می‌شود.
کد خبر :
۴۷۹۵۱
بازدید :
۵۵۶۲
فرادید | زینب بهمن؛ نَشتیفان یکی از شهرهای استان خراسان رضوی در جنوب شرقی شهرستان خواف، درحاشیه جاده قاین، ۳ کیلومتری جاده "تایباد - تربت حیدریه" و ۸ کیلومتری جنوب غربی سنگان، واقع شده‌است. فاصله آن تا مرکز استان، 317 کیلومتر و تا مرز افغانستان، تنها 30 کیلومتر است. این شهر کوچک، علاوه بر آسباد‌هایش (آسیابهای بادی)، به خاطر تولید نهال‌‌های کشاورزی نیز معروف خاص و عام است.
وجه تسمیه نشتیفان
به گزارش فرادید؛ نشتیفان از دو واژه «نش» و «تیفان» تشکیل شده‌است. اولی خلاصه شده کلمه نیش به زبان محلی است. مقصود از «تیفان» نیز همان توفان است. با این حساب می‌توان گفت نشتیفان محلی است که در معرض نیش توفان و بادهای موسمی محلی قرار دارد. شاید کلمه «نش» کنایه‌ای به نیش عقرب نیز باشد که در نواحی گرم و خشک زیاد دیده می‌شود.
آسبادهای نشتیفان
در گذشته در شرق ایران از خراسان گرفته تا سیستان و بلوچستان، آسیابهای بادی، بسیار رایج بوده‌اند که به آنها "آسباد"گفته می‌شود. «آس» به دو سنگ مسطح و گرد می‌گویند که روی هم قرار گرفته و غلات را با آن آرد می‌کنند. وقتی این سنگ با قدرت باد کار کند به آن آسباد و وقتی با قدرت آب به حرکت درآید به آن آس آب می‌گویند.
به گزارش فرادید؛ نشتیفان از دو واژه «نش» و «تیفان» تشکیل شده‌است. اولی خلاصه شده کلمه نیش به زبان محلی است. مقصود از «تیفان» نیز همان توفان است. با این حساب می‌توان گفت نشتیفان محلی است که در معرض نیش توفان و بادهای موسمی محلی قرار دارد. شاید کلمه «نش» کنایه‌ای به نیش عقرب نیز باشد که در نواحی گرم و خشک زیاد دیده می‌شود.
آسبادهای نشتیفان
در گذشته در شرق ایران از خراسان گرفته تا سیستان و بلوچستان، آسیابهای بادی، بسیار رایج بوده‌اند که به آنها "آسباد"گفته می‌شود. «آس» به دو سنگ مسطح و گرد می‌گویند که روی هم قرار گرفته و غلات را با آن آرد می‌کنند. وقتی این سنگ با قدرت باد کار کند به آن آسباد و وقتی با قدرت آب به حرکت درآید به آن آس آب می‌گویند.
اصلی‌‌ترین منبع انرژی آسبادها، بادهای معروف 120 روزه سیستان است که نه فقط در همان 120 روز، بلکه در تمام مدت سال اثرات آن وجود دارد؛ البته بادهای دیگری مانند باد نیشابور نیز محرک این آسیاب‌ها بوده‌اند.
اصلی‌‌ترین منبع انرژی آسبادها، بادهای معروف 120 روزه سیستان است
بادهای ۱۲۰ روزه سیستان در دوره گرم سال و معمولاً در بازه اواسط اردیبهشت تا اوایل پايیز و معمولاً بیش از ۱۲۰ روز، می‌وزد. معمولاً اوایل خرداد تا اوایل پايیز این باد‌ها قدرت و شدت بیشتری دارند. منشأ بادهای ۱۲۰ روزه که در اصطلاح محلی به بادکوه معروف است، ارتفاعات پربرف کوه بابا در هندوکش می‌باشد. وجود بادهای شدید از یک طرف و نبود آب از طرف دیگر ، باعث رونق آسیابهای بادی در شرق ایران زمین بوده و موجب اهمیت آن شده‌است.
هر چند که آسبادهای نشتیفان به شماره 7490، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و به خوبی از طرف سازمان میراث فرهنگی مرمت شده‌است اما به نظر می‌رسد اهمیت این اثر ملی هنوز برای اهالی روشن نشده‌است. وقتی یک اثر ثبت ملی می‌شود نیاز به مراقبت دارد.
جدا از تمهیداتی که برای ماندگاری آن بنا می‌شود، خود مردم آن منطقه هم باید نسبت به ارزش آن اثر واقف شوند و نسبت به همه چیز آن حساس باشند؛ از جمله ظاهر و نمای آن اثر ثبت شده.
قدمت آسبادها
در مورد قدمت آسبادها، روایات مختلفی وجود دارد. از قدمتی در حدود 1300 سال پیش گرفته تا دوران صفویه. قدمت این آسبادها هر چقدر که باشد چیزی از طرز کار جالب آنها کم نمی‌کند.آسیابهای بادی از اجزای مختلفی تشکیل شده‌اند.
چوب بالایی آسیاب را «خَرپُل»، چوب عمود وسط را «تیرک»، چوب‌‌های عمود میانی را «پَرّه» و چوب‌‌های افقی را «باهو» می‌گویند. در آسباد، دریچه‌ای به حجره‌ای در پائین وجود دارد. این بخش بیرونی آسباد است و با نیروی باد به چرخش درمی‌آید و موجب می‌شود داخل حجره، سنگ روی آسیاب به کمک شیئی به نام تَبَره -که بین سنگ رویی و زیرین آسیا قرار دارد- به چرخش درآید.
زیر هر کدام از این آسبادها حجرۀ کاهگلی کوچکی نیز به چشم می‌خورد. در یکی از حجره‌‌ها باز است. وارد حجره که می‌شویم، بخش انتهایی تیرک از دریچه‌ای که بالای حجره ایجاد شده دیده می‌شود. برشی L مانند تیرک را به دو قسمت کرده‌است.
L بالایی همان تیرک و L پایینی را «پیوند» می‌گویند. بین سنگ زیرین و سنگ روی آسیاب، شیء فلزی همچون تبری است که بدان «تبره» می‌گویند که در چرخش سنگ روی آسیاب مؤثر است. اتاقک گلی کوچکی نیز در حجره هست که گندم را در آن می‌ریزند. از شیئی سرسره مانند، گندم سرازیر می‌شود که به آن «دولبره» می‌گویند و «چوب لک لیکی» مقدار آن را تنظیم می‌کند.
قدمت آسباد های این منطقه را از 1300 سال پیش تا دوره صفویه دانسته اند
جغرافیا
نشتیفان در حاشیه اراضی پست که به کویر منتهی می‌شود، در شیب ملایم یکی از آبرفت‌‌های رود کال شور قرار دارد. این شهر از شمال به کوه‌‌های باخرز و از جنوب به روستای بیاس‌آباد، از شرق به روستای برآباد و شهر سنگان و از غرب به اراضی کلاته‌‌ها منتهی می‌شود.
نشتیفان در حاشیه اراضی پست که به کویر منتهی می‌شود، در شیب ملایم یکی از آبرفت‌‌های رود کال شور قرار دارد. این شهر از شمال به کوه‌‌های باخرز و از جنوب به روستای بیاس‌آباد، از شرق به روستای برآباد و شهر سنگان و از غرب به اراضی کلاته‌‌ها منتهی می‌شود.
قدمت
در مورد قدمت نشتیفان نیز روایات مختلفی وجود دارد. می‌گویند آل مظفر از سلسله پادشاهان ایرانی، زاده نشتیفان بوده‌اند و شاه شجاع معروف که سال‌‌ها بر شیراز و فارس حکمرانی کرد در نشتیفان به دنیا آمده‌است.
کمی درباره خواف و خرگرد نزدیکترین مناطق به نشتیفان
خواف
خواف یک دنیا تاریخ در خود نهفته دارد و زمانی از تربت حیدریه تا بخشی از افغانستان گسترده شده بوده و حدود 10 برابر خواف فعلی وسعت داشته‌است. رونق این منطقه در گذشته بسیار بوده و در کتب تاریخی زیادی به آبادی‌های خواف اشاره شده‌است. همچنین بخشی از جاده ابریشم از خواف می‌گذشته است.
خواف یک دنیا تاریخ در خود نهفته دارد و زمانی از تربت حیدریه تا بخشی از افغانستان گسترده شده بوده و حدود 10 برابر خواف فعلی وسعت داشته‌است. رونق این منطقه در گذشته بسیار بوده و در کتب تاریخی زیادی به آبادی‌های خواف اشاره شده‌است. همچنین بخشی از جاده ابریشم از خواف می‌گذشته است.
خواف و سرزمین‌های اطراف آن، زادگاه و پرورش دهنده افراد بزرگی بوده و دو مدرسه غیاثیه و نظامیه در این منطقه قرار گرفته است که از بزرگ‌ترین و مهمترین مدارس زمان خود بوده‌اند.
خرگرد
در مورد وجه تسمیه روستای خرگرد نیز دو روایت وجود دارد؛ اول این که اینجا چون محل گردآمدن خردمندان و دانشمندان بوده‌است به این نام شهره شده و دیگری این که خرگرد، خورگرد بوده و بدان جهت این نام بر آن گذاشته شده که در این سرزمین همواره خورشید تابان بوده‌است.
کاشیکاریهای مدرسه غیاثیه هنوز خوش رنگ و لعاب باقی مانده‌است
مدرسه غیاثیه خرگرد نشتیفان
مدرسه غیاثیه خرگرد (Khargerd)، یکی از زیبا‌ترین و باشکوه‌‌ترین بنا‌های بازمانده از قرن نهم هجری قمری است که در فاصله 5 کیلومتری جاده خواف به تایباد، در مجاورت روستای خرگرد واقع شده‌است. این مدرسه تاریخی از جمله بنا‌های چهارایوانی آجری ست و در دو طبقه و با 32 حجره ساخته شده‌است.
مدرسه غیاثیه خرگرد (Khargerd)، یکی از زیبا‌ترین و باشکوه‌‌ترین بنا‌های بازمانده از قرن نهم هجری قمری است که در فاصله 5 کیلومتری جاده خواف به تایباد، در مجاورت روستای خرگرد واقع شده‌است. این مدرسه تاریخی از جمله بنا‌های چهارایوانی آجری ست و در دو طبقه و با 32 حجره ساخته شده‌است.
حدود ۶۰۰ سال پیش بزرگ‌ترین هنرمندان این مرز و بوم به این سر کشور فراخوانده شده‌اند تا آنچه قرار است برای اندیشمندان ساخته شود، مکانی باشد فاخر و در خور آنها و هنوز هم می‌توان آثاری از آن شکوه را مشاهده کرد.از جمله این آثار می‌توان به کاشیکاریهای معرق رنگارنگ و بسیار زیبا که از صد‌ها سال پیش، هنوز خوش رنگ و لعاب باقی مانده‌اند، اشاره کرد.
مدرسه غیاثیه در زمان شاهرخ تیموری به دستان دو برادر معمار به نام‌های قوام الدین و غیاث الدین شیرازی ساخته شده‌است و به همین دلیل است که به غیاثیه معروف می‌باشد. اکنون معماران این بنا نیز در سوی دیگر و در فاصله کمی از آن، آرام گرفته‌اند.
مدرسه غیاثیه در زمان تیموریان توسط دو برادر با نام‌های قوام الدین و غیاث الدین شیرازی ساخته شده‌است
شکوه قربان در نشتیفان
مردم نشتیفان به مانند سایر مردم شهرهای ایران، دارای آداب و رسوم خاص خود هستند. از شادی و عروسی گرفته تا عزا و غم. اما در میان همه آداب و رسوم، برگزاری مراسم عید قربان در نشتیفان حال و هوای دیگری دارد.
مردم نشتیفان به مانند سایر مردم شهرهای ایران، دارای آداب و رسوم خاص خود هستند. از شادی و عروسی گرفته تا عزا و غم. اما در میان همه آداب و رسوم، برگزاری مراسم عید قربان در نشتیفان حال و هوای دیگری دارد.
در نشتیفان عید قربان، با شکوه خاصی برگزار می‌شود. مهمترین کار برای استقبال از عید قربان پروار کردن گوسفندان است. کمتر خانواده‌ای را می‌توان پیدا کرد که در این روز قربانی نکند. در این روز، همه غسل کرده و با پوشیدن لباس عید آماده رفتن به مصلی (عیدگاه) می‌شوند.
ذبح گوسفند قربانی با مراسم ویژه ابتدا خواندن دعا، آب دادن به گوسفند و سیاه کردن چشم گوسفند با سرمه، و نشان دادن گوسفند در آینه شروع می‌شود. هر چند سیاه کردن چشم‌‌های گوسفند و نشان دادن در آینه در سال‌‌های اخیر از بین رفته و معدود کسانی این رسم را به جا می‌آورند. بعد از ذبح گوسفند، بیشتر مردم با گوشت قربانی افطار می‌کنند؛ چون از ابتدای روز، چیزی نمی‌خورند تا با این گوشت افطار کنند. حالا دیگر ذبح به پایان رسیده‌است. ابتدا گوشت قربانی را به سه قسمت کرده، یک قسمت را بین فقرا و مساکین تقسیم کرده، قسمت دوم را بین اقوام و فامیل تقسیم می‌کنند و قسمت سوم را برای خودشان نگه‌می‌دارند.
ارتفاع بعضی از سنگ مزار ها در قبرستان تشتیفان، به بیش از 4 متر هم می‌رسد
قبرستان سنگي
در کنار آسبادهای نشتیفان، سنگ‌های عمودی فرو رفته در خاک، توجه هر کسی را جلب می‌کند. فضایی به مانند قبرستان با سنگ قبر‌های عجیب و غریب که مردم برای زیارت به آنجا می‌آیند! اینجا سنگ مزارات نشتیفان است که از فرم‌ها و نماد‌های جالبی تشکیل شده‌است.
در کنار آسبادهای نشتیفان، سنگ‌های عمودی فرو رفته در خاک، توجه هر کسی را جلب می‌کند. فضایی به مانند قبرستان با سنگ قبر‌های عجیب و غریب که مردم برای زیارت به آنجا می‌آیند! اینجا سنگ مزارات نشتیفان است که از فرم‌ها و نماد‌های جالبی تشکیل شده‌است.
در قسمتی از آن، سنگ‌های ایستاده و بلندی دیده می‌شود که ارتفاع آن ها با یکدیگر کاملاً متفاوت است به طوری که ارتفاع برخی به بیش از چهار متر می‌رسد و در قسمت دیگر، سنگ نوشته‌ها و نگاره‌هایی روی قبر‌ها دیده می‌شود. گفته می‌شود این مزارات، مربوط به ۴۴ پیر است که مورد احترام مردم نشتیفان هستند.
۲
