ساده‌انگاری ممنوع
در ۴۷ سال گذشته تهران کمترین میزان آب را در اختیار دارد و هیچ بعید نیست که ١٧ میلیون نفر در تهران و البرز در آینده نیازمند آب شرب باشند. اما برای آنکه اثر کاهش بارش‌ها بر ذخایر آبی کشور را بهتر درک کنیم باید تصویر کلی ذخایر سد‌ها را هم در نظر بگیریم.
کد خبر :
۴۹۰۴۱
بازدید :
۱۳۴۵
فروچاله به وجود آمده بر اثر خشکسالی
پزشکان همیشه هشدار می‌دهند که مصرف بیش از اندازه آنتی‌بیوتیک موجب می‌شود بدن انسان در برابر بیماری‌ها مقاوم شود و دیگر در برابر هیچ یک از دارو‌ها واکنش مثبت نشان ندهد و بی‌حس شود. حالا گویی حکایت جامعه ما است.
اینقدر در سال‌های اخیر درباره بحران و کمی آب در ایران گزارش و تحلیل و خبر منتشر شده که گویی دیگر جامعه در برابر این اخبار دچار بی‌حسی شده است. این روز‌ها خبر‌هایی درباره تبعات بحران کم‌آبی منتشر می‌شود که انتشارشان در جامعه‌ای که دچار بی‌حسی نباشد، می‌تواند سر و صدا‌های فراوانی به‌پا کند و موجب شود سیاستگذاران کشور با مشارکت سازمان‌های مردم نهاد برای عبور از این بحران‌ها طرحی نو در اندازند. اما در جامعه‌ای که بی‌حس شده انتشار این خبر‌ها عادی تلقی می‌شوند.
هفته گذشته بود که عیسی فرهادی، فرماندار تهران در سفرش به خراسان جنوبی سخنانی به زبان آورده که جای تامل دارد. او با اشاره به بحران کم‌آبی در خراسان جنوبی، وضعیت تهران را از این استان هم بدتر توصیف کرده است: «وضعیت آب شهر تهران به مراتب از خراسان جنوبی بدتر است. در صورت عدم بارندگی ۵۲ درصد جمعیت تهران و البرز فاقد آب شرب خواهند بود.»
به گفته فرهادی در ۴۷ سال گذشته تهران کمترین میزان آب را در اختیار دارد و هیچ بعید نیست که ١٧ میلیون نفر در تهران و البرز در آینده نیازمند آب شرب باشند. اما برای آنکه اثر کاهش بارش‌ها بر ذخایر آبی کشور را بهتر درک کنیم باید تصویر کلی ذخایر سد‌ها را هم در نظر بگیریم.
بر اساس آخرین اطلاعات ثبت‌شده از سوی شرکت مدیریت منابع آب ایران، با توجه به کاهش و پراکندگی بارش‌های پاییزی در سال جاری، حجم ورودی آب به سد‌های کشور از ابتدای سال آبی تا پایان هفته سوم آذرماه با ٢٢ درصد کاهش نسبت به مدت مشابه سال گذشته ٤ میلیارد و ٣٥٠ میلیون مترمکعب، به ٣ میلیارد و ٣٩٠ میلیون مترمکعب رسیده است.
هم‌اکنون ٤١ درصد حجم مخازن سد‌های کشور پر و ٥٩ درصد آن خالی است. به گزارش خبرگزاری ایسکانیوز، از مجموع ١٧٦ سد بزرگ کشور، حجم مخازن ٩٧ سد کمتر از ٤٠ درصد، ٢٠ سد بین ٤٠ تا ٥٠ درصد، ٢٦ سد بین ٥٠ تا ٧٠ درصد، ٢٣ سد بین ٧٠ تا ٩٠ درصد پر است.
این عدد‌ها به اندازه کافی گویای عمق بحران کمبود ذخایر آبی در کشور است. این وضعیت البته مربوط به امروز و دیروز نیست چنان که پیش از این دکتر محمد خسروشاهی، متخصص اقلیم‌شناسی و جغرافیای طبیعی به «شهروند» با اشاره به موقعیت جغرافیایی ایران که در منطقه‌ای خشک قرار گرفته، گفته است طبق آمار وزارت نیرو ما از سال ١٣٧٥ وارد تنش آبی شدیم و از سال ١٣٨٥ سرانه مصرف ما کمتر از ١٧٠٠ مترمکعب شده.
سال‌به‌سال با افزایش جمعیت این سرانه هم کمتر شده و الان به مرحله‌ای رسیده‌ایم که اگر نجنبیم وارد مرحله کمبود آب می‌شویم. خسروشاهی یادآوری کرده بود که «تنش آب را می‌شود با مدیریت کنترل کرد، اما اگر وارد مرحله کمبود آب شویم که سرانه هر نفر کمتر از یکهزار مترمکعب است آن وقت گرفتار فاجعه می‌شویم.
آن‌وقت دولت باید چاه بزند که همین راه نیز در این کشور شدنی نیست. چون اینقدر چاه ممنوعه در دشت‌های این مملکت احداث شده که دیگر نه آبی زیر زمین مانده و نه جایی برای چاه کندن؛ یا اینکه باید از ظرفیت سد‌ها استفاده کند که متاسفانه سد‌های ما نیز خشک شده‌اند و آب ندارند. بنابراین قبل از اینکه وارد مرحله کمبود آب شویم می‌توانیم با مدیریت درست مشکل را حل کنیم.»
وضعیت بی‌سابقه در ٦٥ سال گذشته
ذخایر آبی کشور وضعیت نگران‌کننده‌ای دارد. این را نمی‌شود کتمان کرد. اما برای برون‌رفت از این وضعیت چه باید کرد؟ اسماعیل کهرم در توصیف وضعیت کنونی و راه‌حل‌های پیش رو خیلی صریح و کوتاه با «اعتماد» سخن گفت.
کهرم با اشاره به اینکه میزان ذخایر آبی ایران در ٦٥ سال گذشته بی‌سابقه بوده است، گفت: «اگر میزان مصرف آب در تهران را ٢ میلیون و ٥٠٠ هزار مترمکعب در نظر بگیریم، باید بدانیم که ٤٨ درصد از این مصرف از منابع زیر‌زمینی است و اگر به همین منوال باشد دولت مجبور به جیره‌بندی آب خواهد بود. همان‌طور که الان در هندوستان برخی مناطق روزی ٢ ساعت آب دارند و این شوخی‌بردار هم نیست.»
پیش از این حمید چیت‌چیان، وزیر نیرو در دولت اول حسن روحانی، درباره وضعیت ذخایر آبی کشور گفته بود میزان منابع آب تجدید‌شونده در سال ١٣٣٥ به ازای هر نفر ایرانی برابر با شش‌هزار و ٩٠٠ مترمکعب بوده است که در حال حاضر این سرانه به هزار و ٥٠٠ مترمکعب کاهش یافته است. به گفته او یکی از معضلات کشور، تبخیر شدید آب در پشت ٦٠٠ سد احداث شده است که برای رفع آن نیاز به اقدامات فناورانه داریم. چیت‌چیان متوسط سالانه بارندگی در کشور را ٢٥٠ میلیمتر تخمین زده و افزوده بود بر‌اساس مطالعات کارشناسان حجم آب تجدید‌شونده کشور در سال‌های اخیر بین ١٠٥ تا ١١٠ میلیارد مترمکعب بوده است، مهم‌ترین اقدام برای جبران کمبود منابع آب را اصلاح چگونگی مصرف آب و بهینه کردن شیوه‌های مصرف آن عنوان کرد.
وعده دولت برای تخریب بند‌های ارومیه انجام نشد
اسماعیل کهرم، کارشناس شناخته‌شده حوزه محیط‌زیست، اما به سخنان مسوولان وزارت نیرو چندان خوش‌بین نیست. او به «اعتماد» می‌گوید: متاسفانه هر‌وقت حرف از کمبود آب می‌شود بلافاصله وزارت نیرو می‌گوید مردم صرفه‌جویی کنند. این یک فریب است که ما بیاییم کاسه‌کوزه‌ها را سر مردم بشکنیم.
البته منظور من این نیست که مردم نباید صرفه‌جویی کنند. حتما ما در مصرف آب شرب و مصارف خانگی الگو‌های غلطی داریم که باید اصلاح شود، اما نباید از اصل ماجرا دور بیفتیم. به گفته کهرم سالانه حدود ٣٠میلیارد مترمکعب آب در پشت سد‌ها تبخیر می‌شود و وزارت نیرو باید چاره‌ای جدید بیندیشد.
وقتی از کهرم می‌پرسیم چه چاره‌ای؛ پاسخ می‌دهد: «باز کردن دریچه‌های سد‌های کشور یکی از کار‌هایی است که می‌تواند به تعادل بخشی منابع آب کمک کند. ما می‌توانیم بخشی از آب سد‌ها را ذخیره و بقیه را رها کنیم. آقای چیت‌چیان، وزیر سابق نیرو گفته بودند نیمی از بند سد‌هایی که روی دریاچه ارومیه زائد است و باید خراب شوند؛ اما این اتفاق نیفتاد.
از طرفی آب پشت سد‌هایی مانند سد سیوند می‌تواند به تعادل آبی کشور بیش از پیش کمک کند.» این استاد بوم‌شناسی و مشاور سابق سازمان حفاظت محیط زیست درباره شیوه‌های تغییر الگوی مصرف آب هم می‌گوید: «در این بخش باید اول برویم سراغ بخش کشاورزی. برای مثال آقای روحانی در دولت گذشته اعلام کرد که با اصلاح سیستم آبیاری در حوضه آبریز دریاچه ارومیه از سیستم‌های نوین آبیاری استفاده می‌شود.
اما این این کار انجام نشد. نه کشاورزان پول این کار داشتند و نه دولت توان این را داشت برای هر هکتار ١٢ میلیون تومان هزینه کند. می‌بینیم که وضعیت مثل قبل است.» کهرم یک بار دیگر توصیه می‌کند که اگر می‌خواهیم وضعیت منابع آب را بهبود دهیم باید از اصلاح بخش کشاورزی شروع کنیم.
در غیر این صورت ارایه سایر راهکار‌ها مثل صرفه‌جویی در بخش خانگی از نظر او «ساده‌انگارانه» است و به نتیجه مطلوب منتهی نمی‌شود.
۰
