روانشناسی ترافیک و نقش آن در کاهش تصادفات
ایران از جمله کشورهایی است که تصادفات جادهای زیادی دارد؛ به گونهای که آمارها نشان از کشته شدن ۲۱۰ هزار ایرانی در تصادفات رانندگی طی یک دهه اخیر دارد؛ درحالی که به گفته کارشناسان یکی از عوامل اصلی بروز این حوادث بی توجهی به موضوع روانشناسی ترافیک است.
کد خبر :
۵۳۷۵۵
بازدید :
۱۷۰۸
ایران از جمله کشورهایی است که تصادفات جادهای زیادی دارد؛ به گونهای که آمارها نشان از کشته شدن ۲۱۰ هزار ایرانی در تصادفات رانندگی طی یک دهه اخیر دارد؛ درحالی که به گفته کارشناسان یکی از عوامل اصلی بروز این حوادث بی توجهی به موضوع روانشناسی ترافیک است.
بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، سالیانه بیش از ۲۵ میلیون نفر در تصادفات رانندگی در سراسر جهان جان خود را از دست میدهند. تصادفات جادهای نهمین عامل مرگ و میر در جهان محسوب میشود و بیشترین مرگ و میر ناشی از تصادفات در کشورهای کم درآمد صورت میگیرد.
در ایران حوادث رانندگی پس از آلودگی هوا بیشترین قربانیان را میگیرد. تنها در چند روز اول تعطیلات نوروزی سال ۱۳۹۶، حدود ۱۴۵ نفر در جادههای ایران کشته و ۲ هزار و ۹۵۰ نفر مجروح شدند.
همچنین به گفته تقی مهری فرمانده پلیس راهور ناجا، روزانه ۴۳ نفر در تصادفات جادهای در ایران جان خود را از دست میدهند؛ به گونهای که آمارها نشان میدهد در پایان سال ۹۵، چهار میلیون و ۵۹۱ هزار و ۳۰۷ نفر بر اثر حوادث رانندگی مجروح، مصدوم و معلول شده اند و در همین بازه زمانی، ۱۶ هزار نفر جان خود را در این حوادث از دست داده اند.
با توجه به این آمارها، میزان خسارات جانی ناشی از تصادفات رانندگی در ایران را میتوان یک فاجعه دانست چراکه به گفته سیداسدالله جولایی مدیرعامل ستاد دیه کشور، در طول هفت سال و ۱۱ ماه دفاع مقدس ۱۸۸ هزار و ۱۵ رزمنده به شهادت رسیدند و اگر این آمار را به آمار ۱۷ هزار شهید ترور و دیگر شهدای هستهای و مدافع حرم نیز اضافه کنیم، باز به شمار تصادفات جادهای یک دهه اخیر نمیرسد.
بی توجهی به موضوع روانشناسی ترافیک و معاینات روانشناختی دورهای رانندگان و متقاضیان دریافت گواهی نامه رانندگی، مسبب بروز بسیاری از موارد تصادفات جادهای در کشور ما شناخته شده است.
دکتر ابراهیم علیزاده عضو هیات علمی دانشکده روانشناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دارنده دکترای روانشناسی عمومی یکی از راهکارهای برون رفت از این مشکل را تدوین استاندارد ملی معاینات روانشناختی رانندگان دانست و گفت: روانشناسی ترافیک حوزههای مختلفی را دربرمی گیرد؛ بخشی از روانشناسی ترافیک برای انتخاب رانندگان و راهبران سیستمهای حمل و نقل، رانندگان جاده، راهبران وسایل حمل و نقل عمومی، مترو، راهبران کشتی و خلبانان تعریف میشود و بخش دیگر به این موضوع مربوط میشود که به افرادی که برای رانندگی و راهبری این وسایل انتخاب شده اند، کمک کنیم تا هیجانات و رفتارهای خود را در حین رانندگی مدیریت کنند.
وی بر تدوین این استانداردها تاکید کرد و افزود: در مورد روانشناسی ترافیک در خصوص رانندگان و راهبران وسایل حمل و نقل، در بسیاری از کشورهای کم تصادف که عمده آنها در حوزه اسکاندیناوی است، استانداردهایی وجود دارد که بر اساس آنها مشخص شده که برای مثال یک راننده باید چه ویژگیهایی داشته باشد تا عملکرد موفقیت آمیزی داشته باشد.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درخصوص عملکرد موفقیت آمیز توضیح داد: عملکرد موفقیت آمیز به دو معنا است؛ یکی اینکه این افراد خطای انسانی نداشته باشند و دیگر اینکه تخلفات حادثه ساز انجام ندهند.
وی با تاکید بر اینکه در ایران ضرورت دارد که استانداردهایی برای انتخاب رانندگان بین شهری و به ویژه رانندگان سرویسهای مدارس تدوین شود، افزود: دنیا متوجه شده است که اگر میخواهد بحث فرهنگ سازی را پیش بگیرد، بهتر است روی رانندگان مدارس کار کند، زیرا امنیت فرزندان و پس از آن بحثهای اخلاقی رانندگان برای آنها اولویت و اهمیت خاصی دارد و اگر راننده سرویسهای مدارس اخلاق ناشایستی داشته باشد فرزندان آن را فراگرفته و الگوبرداری میکنند.
علیزاده همچنین بر تدوین استانداردهای ملی درخصوص معاینات روانشناختی متقاضیان دریافت گواهی نامه رانندگی به عنوان دومین عامل مهم بازدارنده تصادفات جادهای تاکید کرد و گفت: زمانی که فردی به سن ۱۸ سالگی میرسد و متقاضی دریافت گواهی نامه رانندگی میشود یا فردی که میخواهد گواهی نامه خود را تمدید کند، لزوم یک استاندارد ملی بیش از پیش خودنمایی میکند.
وی افزود: در این استاندارد ملی باید تمام ویژگیهای روانشناختی که میتواند بر عملکرد نامناسب یک راننده تاثیرگذار باشد، قید شود تا بر اساس آن ویژگی ها، از طریق معاینات روانشناختی این افراد پیگیری شود.
علیزاده به برخی دستورالعملهای موجود در این زمینه در ایران اشاره کرد و گفت: ذیل دستورالعمل فعلی که مورد توجه نیروی انتظامی است، آن نوشته شده است که نحوه ارزیابی ویژگیهای روانشناختی مطابق دستورالعملی خواهد بود که توسط وزارت بهداشت تدوین خواهد شد؛ بنابراین مواردی مطرح است، اما اینکه بخواهد در قالب یک استاندارد ملی معرفی شود، نیازمند کار بیشتری مانند توجه بیشتر به شاخصهای اثرگذار در حوزههای مختلف مانند شاخصهای روانشناختی افراد متقاضی دریافت گواهی نامه رانندگی پایه یک یا پایه دو است.
** ویژگیهای روانشناختی رانندگان
دکترای تخصصی روانشناسی عمومی با تاکید بر ارزیابی ویژگیهای روانشناختی رانندگان گفت: به طور کلی اگر بخواهیم در کشور آمار تصادفات جادهای به حداقل ممکن کاهش یابد، نیازمند این هستیم که در گام اول استانداردهای مورد نیاز برای معاینات روانشناختی را طراحی کنیم و بحث مهمتر اینکه ابزارهای روانشناختی استاندارد موجود در جهان را مدنظر قرار دهیم.
علیزاده افزود: این استانداردها حوزههای مختلفی را شامل میشود؛ اول اینکه برخی تواناییهای شناختی را باید رانندهها یا راهبران قطار و مترو و خلبانان و راهبران کشتی مانند کاپیتان یا ملوانان دارا باشند که در قالب آنها زمان واکنش یا عکس العمل راننده نسبت به یک محرک خاص بررسی میشود به این صورت که هرچه زمان عکس العمل نسبت به یک محرک کمتر باشد به همان نسبت احتمال تصادف کمتر میشود.
وی به میزان توجه و تمرکز رانندگان به عنوان موضوع مهم دیگر اشاره و اظهار کرد: یکی از پنج عامل ایجادکننده تصادف که پلیس ناجا نیز اعلام کرده است، عدم توجه رانندگان به جلو و عدم رعایت فاصله طولی خودروها است؛ عدم رعایت فاصله طولی یک بحث و اینکه فرد چقدر میتواند در درازمدت توجه و تمرکز خود را حفظ کند، بحث دیگری است که باید مورد توجه قرار گیرد.
علیزاده استدلال استقرایی را از دیگر ویژگیهای روانشناختی مورد نیاز رانندگان دانست و گفت: استدلال استقرایی به این معنا است که یک راننده چقدر میتواند پیامد رویدادهای خاص را پیش بینی کند؛ به عنوان مثال زمانی که میخواهد سبقت بگیرد باید سرعت خودروی خود و میزان سرعت خودروی مقابل را تخمین بزند یا مسائلی مانند سطح هوشی که باید هر راننده حداقل حد متوسط هوشی را داشته باشد.
** ویژگیهای شخصیتی
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی به لزوم دارابودن ویژگیهای شخصیتی استاندارد رانندگان برای داشتن عملکرد مناسب در حین رانندگی اشاره کرد و گفت: یکی از این ویژگیها 'توانایی کنترل' و اینکه فرد چقدر به این موضوع معتقد است که رویدادهایی که اتفاق میافتد، تحت کنترل او است؛ برخی تصور میکنند که رویدادها تصادفی اتفاق میافتند این افراد مستعد تصادف هستند در حالی که در مقابل افرادی هستند که معتقدند یک تصادف وابسته به عملکرد خودشان است و اگر عملکردشان درست باشد، احتمال تصادف کاهش مییابد.
علیزاده، مسئولیت پذیری را از دیگر ویژگیهای شخصیتی برشمرد و افزود: بحث بعدی در ویژگیهای شخصیتی مسئولیت پذیری است به این معنا که آیا یک فرد مسئولیت پذیر هست و مسئولیت رفتار و عملکرد خود را میپذیرد؛ در حوزه رانندگی مثلا اگر متوجه وقوع یک حادثه در چند متر جلوتر از خودروی خود شد، آیا فلاشر میزند تا به رانندههای عقبی اعلام خطر کند و آیا قوانین و مقررات را رعایت میکند.
وی یادآور شد که نبود این ویژگیهای شخصیتی میتواند روی عملکرد رانندگان تاثیر بگذارد و زمینه بروز تصادف و حوادث را فراهم کند و از این روست که باید اینگونه موارد نیز در استانداردهای ملی معاینات روانشناختی رانندگان لحاظ شود.
** اختلالات روانشناختی و شخصیتی
عضو هیات علمی دانشکده روانشناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با تاکید مجدد بر ضرورت بررسی ویژگیهای روانشناختی و شخصیتی رانندگان، اظهار کرد: نبود این ویژگیها سبب بروز اختلالات روانشناختی و شخصیتی میشود که میتواند در عملکرد رانندگی و راهبران سیستمهای حمل و نقل اثرگذار باشد؛ به عنوان مثال یک راننده نباید اضطراب تامین یافته، افسرگی مزمن، اختلال دوقطبی یا اختلال اسکیزوفرنی داشته باشد چراکه ابتلا به هر کدام از این اختلالات مشکل ساز است.
علیزاده گفت: همین طور برخی اختلالات شخصیتی ضداجتماعی مانند لایی کشیدن و توجه جدی به مقررات رانندگی ناشی از این اختلال، یا رفتارهای نمایشی مانند دوردورکردن در معابر شهری که افرادی که اختلال شخصیتی نمایشی دارند، بیشتر دست به این کارها میزنند.
درحال حاضر و در شرایط نبود استاندارد ملی معاینات روانشناختی رانندگان، آیین نامهای وجود دارد که تاحدودی شرایط روانی متقاضیان دریافت گواهی نامه پایه یک و دو رانندگی بررسی میشود؛ در این آیین نامه درخصوص هر کدام از موارد معاینه چشم و شنوایی چند صفحه توضیح داده شده، اما در مورد مسائل روانشناختی تنها در یک نیم صفحه اشاراتی شده است.
در شرایطی که سالانه با حجم زیادی از متقاضیان جوان دریافت گواهی نامه رانندگی که سرمایههای انسانی کشور محسوب میشوند، روبه رو هستیم، تدوین استانداردهای خاص برای هر یک از حوزههای مرتبط با رانندگی مانند رانندگی حرفه ای، شهری و راهبران وسایل مختلف حمل و نقل بیش از پیش ضروری به نظر میرسد.
۰