ممنوعیت چهل ساله فیلم خارجی پایان می‌یابد؟

روز گذشته در بین انبوه اخبار و گزارش‌های خنثی و بی‌ثمر رسانه‌ها، خبرگزاری مشرق گزارشی را منتشر کرد که خبر از اتفاقات جدیدی در حوزه سینما می‌داد. بهانه این گزارش هم گفت‌وگویی بود با مهدی یزدانی مدیرعامل موسسه رسانه‌های تصویری؛ که این مقام مسئول از اجرای طرح اکران آثار خارجی در سینما‌های ایران گفته بود.

مهدی یزدانی که به مواردی درباره مسئولیت موسسه رسانه‌های تصویری برای خرید و اکران فیلم‌های خارجی اشاره کرده بود؛ در بخشی از سخنانش گفته بود: اکران فیلم خارجی نباید به گونه‌ای باشد که به اکران فیلم‌های سینمایی ایرانی صدمه‌ای وارد کند و از طرفی دیگر هیچ سالن سینمایی نیز بدون فیلم نماند.

البته قرار نیست با اکران فیلم‌های خارجی در ایران اتفاق عجیبی رخ دهد. دیدن برخی از فیلم‌ها روی پرده سینما با کیفیت استاندارد صوتی و تصویری تجربه‌ای است که بسیاری از افراد دوست دارند آن را دنبال کنند. این مقام مسئول جزییاتی را درباره قیمت بلیت سینما‌های نمایش‌دهنده فیلم خارجی گفته بود: قرار نیست قیمت بلیت فیلم‌های خارجی با فیلم‌های ایرانی تفاوتی داشته باشد و البته درآمد اکران فیلم‌های خارجی صرف خدمات درمانی سینماگران خواهد شد.

مهدی یزدانی درباره مسائل مالی و حقوقی خرید فیلم‌ها هم گفته بود: چنانچه مسائل حقوقی لاینحلی وجود نداشته باشد امکان اکران فیلم‌های‌هالیوودی بعد از اخذ پروانه نمایش فراهم خواهد شد. در پایان هم این مدیر سینمایی از آغاز اکران فیلم‌ها در فروردین ماه خبر داده بود.

گفته‌های مهدی یزدانی با این‌که چند ماه پیش، از زبان شماری از مدیران ارشاد و شخص وزیر ارشاد بر آمده بود؛ اما از آن‌جا که به‌طور ناگهانی و خیلی بی‌مقدمه در آغازین روزهای سال مطرح شده است، می‌تواند نشان از عزم جزم مدیران سینمایی برای از میان برداشتن موانع سنگین نمایش فیلم خارجی در سینما‌های ایران باشد. اتفاقی که قطع به یقین خواب‌های بسیاری را خواهد آشفت و مخالفت‌هایی را به وجود خواهد آورد.

دعوای چهل ساله
مناقشه بر سر نمایش فیلم‌های خارجی در سینمای ایران عمری ٤٠ ساله دارد. قصه‌ای که در آغازین روز‌های پیروزی انقلاب و با اکران انبوه فیلم‌های مانده در انبار‌های سینما‌ها کلید خورد و در گذر سال‌ها هرچه سینمای ایران جاگیرتر شد و جایگاه تثبیت‌شده‌تری به دست آورد، تلاش شد صورت مسأله نمایش فیلم خارجی به سود این سینما کاملا از سیاهه بحث‌های مهم سینمای ایران پاک شود.

زمانی که در آغازین روز‌های پیروزی انقلاب سینما‌های تهران و شهرستان‌ها در نبود فیلم ایرانی مناسب و به جست‌وجوی مفری برای تنازع، سینماداران به نمایش فله‌ای فیلم‌های خارجی پرداختند؛ شاید کسی پیش‌بینی نمی‌کرد که این سینما در سال‌های بعد در حسرت نمایش حتی یک فیلم درست و حسابی خواهد ماند. اما این اتفاق افتاد و برای ایجاد و رشد و پاگرفتن سینمای جدید ایران در سال‌های بعد از انقلاب، مدیران سینمایی با همفکری برخی از سینماگران بازمانده از دوران سابق نسخه ممنوعیت فیلم خارجی در سینما‌های ایران را تجویز کردند.

دلایل ممنوعیت
شاید بتوان تصمیم ممنوعیت نمایش فیلم خارجی در آن روزگاران را تصمیمی درست و واقع‌بینانه دانست. به هرحال در آن روز‌ها زیاد از دهه پنجاه دور نشده بودیم و ورشکستگی سینمای ایران به دلیل ورود و اکران انبوهی از فیلم‌های ارزان‌قیمت و بی‌کیفیت خارجی فراموش نشده بود. اما آنچه در آن دوران نادیده ماند این حقیقت بود که ورشکستگی سینمای ایران نه به دلیل فیلم خارجی بلکه به واسطه قانونی بود که در سال ١٣۵١ تصویب شد و طبق آن دولت وقت ورود فیلم خارجی را به بخش خصوصی واگذار کرد.

این قانون موجب شد که به سودای سود بی‌د‌غدغه و بی‌دردسر، تهیه‌کنندگان به جای تولید فیلم واردکننده فیلم خارجی شدند و این نیز موجب شد تولید فیلم ایرانی در سال ١٣۵۶ به ١١ فیلم برسد. ١١ فیلمی که باید با ٦٠٠ و خرده‌ای فیلم خارجی رقابت می‌کردند.

حالا امروزه مخالفان ورود فیلم خارجی هراس از تکرار آن ورشکستگی را دلیل اصلی مخالفت‌شان عنوان می‌کنند. به گفته این مخالفان که چهره‌های آشنایی، چون علیرضا داودنژاد و مهدی فخیم‌زاده نیز در میان‌شان وجود دارد، اکران فیلم خارجی موجب می‌شود فیلم‌های ایرانی با محدودیت مواجه شوند.

به باور مخالفان، فیلم ایرانی با هر کیفیتی هم تولید شود از نظر امکانات و بودجه تولید قابل مقایسه با فیلم‌های‌هالیوودی نیست؛ بگذریم این‌که این گروه بر این باورند رقابت فیلم‌های ایرانی که با ده‌ها قاعده و قانون و ممیزی و باید و نباید جلوی دوربین می‌روند با سینما و سینماگرانی که در آزادی کامل دست به خلق آثارشان می‌زنند، نه عادلانه و نه منصفانه است.

مهدی فخیم‌زاده که در سال ورشکستگی سینمای ایران یکی از سینماگرانی بود که فیلمی آماده نمایش کرده بود، در مخالفت با اکران فیلم خارجی با اشاره به این‌که «فیلم خارجی برای سینمای ایران حکم طاعون و ایدز را دارد» یکی از این افراد است. عبدالله اسفندیاری، مدیر اسبق بنیاد سینمایی فارابی نیز با این استدلال که «نمایش فیلم خارجی اگر آزاد باشد، مطمئن باشید که تمام ظرفیت سینما‌های ما را خواهد گرفت» به مخالفت با این قضیه می‌پردازد.

استدلال این دو مخالف مشابه هم است که از زبان اسفندیاری بیان می‌شود: «اکران بی‌رویه فیلم خارجی، سینمای ایران را در سال‌های ۵۶-۵۵ ورشکست کرد و نمایش فیلم‌های دست سوم یا چهارم خارجی در تعداد انبوه امروز هم تمام ظرفیت اکران فیلم‌های ایرانی را خواهد گرفت.» مهرداد فرید نویسنده، کارگردان و تهیه‌کننده سینما نیز مخالف نمایش فیلم خارجی است و می‌گوید: «رسانه‌های دیداری و شنیداری ما تحت تصرف محصولات خارجی است و این مایه سرافکندگی همه ماست.

در شبکه‌های تلویزیونی سازمان صداوسیمای خودمان به ندرت می‌بینید که فیلم ایرانی پخش کند، اما دایما فیلم خارجی پخش می‌کند. من بوی توطئه به مشامم می‌رسد. من احساس می‌کنم دست‌هایی در کار است که باقیمانده فضای دیداری و شنیداری از سینما را بگیرد و بگذارد در اختیار فیلم خارجی.
سینمای ایران با آمدن فیلم‌های خارجی تولیدش در سال ١٣٥٥ به صفر رسید. ما باید از تجربه‌های تاریخی درس بگیریم.»

به‌هرحال، با وجود این‌که شماری از مدیران رده‌بالا و حتی شماری از تهیه‌کنندگان به نمایش فیلم خارجی به‌عنوان راه علاجی برای شماری از سالن‌های در آستانه ورشکستگی و البته مطالبه‌ای از سینمادوستان برای تماشای آثار درجه یک روی پرده و در شرایطی مساعد فکر می‌کنند، اما همچنان شمار مخالفان هم در میان دست‌اندرکاران سینمای ایران زیاد است و هرگاه زمزمه نمایش فیلم خارجی شنیده می‌شود، این افراد عَلَم مخالفت را بلند و بحث را در نطفه خفه می‌کنند. نمایش فیلم خارجی این عده را قطعا یک بار دیگر به میدان خواهد آورد.

تغییر موضع
فضای مخالفت با نمایش فیلم خارجی که در آن سال‌ها بین مدیران و حتی مخاطبان سینما همه‌گیر شده بود، این روز‌ها درحال تغییر است. درواقع در شرایطی که مناسبات دنیا تغییر کرده و هر مخاطبی با گوشی خود می‌تواند به مهجورترین فیلم‌های دورافتاده‌ترین کشور‌ها هم دسترسی داشته باشد، استناد به سیاستی که ٤٠‌سال نسخه علاج سینمای ایران عنوان شده بود، عاقلانه به نظر نمی‌رسد.

طلیعه‌های این تغییر دیدگاه را هم می‌توان با نشانه‌هایی دید. در حقیقت از آن روز که مدیر سینمایی حوزه هنری که حتی فیلم‌های ایرانی را هم بی‌مشکل نمی‌داند از تلاش‌های حوزه برای نمایش فیلم خارجی گفت، معلوم شد که این بار قضیه با همیشه فرق می‌کند و انگار این‌بار عزم مسئولان جدی است. درحالی‌که تا همین یکی، دو‌سال پیش پیشنهاد‌هایی از جنس لزوم اکران فیلم خارجی بیشتر از سوی منتقدان یا سینماگران نزدیک به طیف روشنفکری مطرح می‌شد؛ این نکته که منادیان نمایش فیلم خارجی در چند وقت اخیر مدیران حوزه هنری، برخی خبرگزاری‌ها و رسانه‌های خاص و بخشی از مدیران نزدیک به یک طیف سیاسی خاص هستند، نشان از یک تغییر عمده دارد.

استدلال موافقان
یک نکته بامزه در این بین وجود دارد. درحالی‌که مخالفان نمایش فیلم خارجی با این استدلال که این قضیه به مرگ سینمای ایران می‌انجامد به ابراز مخالفت‌شان می‌پردازند، موافقان نیز برای الزامی دانستن اکران فیلم خارجی از همان استدلال استفاده می‌کنند. درواقع نجات سینمای ایران بهانه‌ای است برای هر دوی این گروه‌ها.

علاوه بر مدیر سینمایی حوزه هنری؛ امیرحسین علم‌الهدی، مدیر گروه سینمایی هنر و تجربه هم از موافقان اکران فیلم خارجی است. این مدیر سینمایی با بیان این‌که «اگر از ۴ هزار فیلمی که سالانه در جهان اکران می‌شود، سی، چهل فیلم خارجی در ایران اکران شود، بی‌شک استقبال از سینما بالا خواهد رفت» از نمایش خارجی حمایت می‌کند.

او می‌گوید: عمده مخالفت‌ها با اکران فیلم خارجی به بدنه غیرکیفی سینما برمی‌گردد که می‌خواهد با تولیدات نازل، همین مقدار تماشاگر را برای خود نگاه دارد. این درحالی است که اگر کسی کارش را بلد باشد از رقابت جا نمی‌ماند و می‌تواند خودش را ارتقا دهد.

محسن علی‌اکبری هم از معدود سینماگرانی است که موافق اکران فیلم‌های خارجی است. او می‌گوید: اگر تهیه‌کنندگان بزرگ خارجی فیلم‌هایشان را اکران کنند، قطعا این روند متقابل خواهد بود و آن وقت است که می‌توان امید داشت اکران فیلم‌های ایرانی نیز در خارج کشور مهیا شود. البته مدیریت سینمایی باید دست سینماگران را باز بگذارد که به صورت مستقیم با کمپانی‌های خارجی وارد مذاکره شوند، چراکه اگر یک نهاد دولتی با کمپانی خارجی وارد صحبت شود، قطعا بروکراسی زمان را از بین می‌برد.

علی سرتیپی هم که می‌گوید «باید کمی به اکران‌ها تنوع بدهیم» ظاهرا یکی از موافقان اکران فیلم خارجی است. همین‌طور است محمد اطبایی، پخش‌کننده بین‌المللی که با اشاره به این‌که «از مدافعان سرسخت اکران فیلم‌های خارجی هستم» می‌گوید: این حق مردم است که فیلم‌های روز دنیا را در سینما‌ها ببینند.

مسعود فراستی هم نمایش فیلم خارجی را «اولین قدم برای حذف رانت‌خوران» می‌داند. محمد قاصد اشرفی، رئیس انجمن سینماداران نیز درباره اکران فیلم‌های خارجی نظر موافق دارد و می‌گوید: ما خیلی‌ها را از دیدن فیلم‌های باکیفیت خارجی در سینما محروم کرده‌ایم. امروز مردم به راحتی به فیلم‌های خارجی دسترسی دارند، بنابراین چرا نباید ما سینماداران، برخی از این فیلم‌ها را در سینما‌های کشور اکران کنیم تا از این طریق سودی هم به بدنه سینما‌های کشور تزریق شود؟!

یدالله صمدی در این بین، اما موضع بینابینی دارد. او می‌گوید: اول باید دید چه فیلم‌هایی را می‌خواهند نشان دهند و چه برنامه‌ای دارند. درواقع اگر فیلم‌ها معرفی شود، بهتر می‌توان قضاوت کرد. فعلا نمی‌توان به‌طور قطعی نظر داد، اما در کل رقابت در هر زمینه‌ای خوب است و منجر به شکوفایی می‌شود و مردم هم حق دارند تا فیلم‌های روز جهان را در سینما ببینند.

چه خواهد شد؟
به نظر می‌رسد این روز‌ها آخرین روز‌هایی است که چنین بحث‌هایی در رسانه‌ها و مطبوعات انجام می‌شود. به‌هرحال نمایش فیلم خارجی یکی از ابتدایی‌ترین حقوقی است که باید استیفا شود. درحالی‌که هنوز مشخص نیست آخر فروردین‌ماه فیلم خارجی اکران خواهد شد یا این اتفاق دوباره موکول به زمانی دیگر می‌شود، فراموش نباید کرد که هر دو گروه موافقان و مخالفان اکران فیلم خارجی در استدلال‌هایشان نکات درستی را مطرح می‌کنند.

جریانی به‌درستی از سپری شدن دوران حمایت‌هایی از این جنس می‌گوید و این‌که باید سینمای ایران بتواند گلیم خودش را در رقابت جهانی از آب بیرون بکشد و جریانی دیگر هم باز به‌درستی عنوان می‌کند که در کشوری که ایران‌خودرو و سایپایش هم توان ایستادن روی پای خود را ندارند، این انتظار از سینما بسیار بی‌انصافانه است.