جایگاه بورس در رالی بازار‌ها

شاخص کل بورس تهران در پایان دادوستد‌های روز گذشته ریزش ۴۳۹ واحدی را ثبت کرد و در سطح ۹۶ هزار و ۳۴۱ واحدی قرار گرفت.

دادوستد سهام طی روز گذشته در سایه نگرانی‌های سهامداران نسبت به سرنوشت برجام و جهش نرخ‌ها در بازار‌های ارز و سکه انجام شد.

به نظر می‌رسد رالی پرشتاب قیمت در بازار‌های ارز و سکه عامل تشدید فضای منفی حاکم بر معاملات سهام طی روز گذشته بوده است. از سوی دیگر، زمزمه‌های مداخله سیاست‌گذار برای تعیین قیمت پایه محصولات فلزی که روز شنبه شوک سنگینی بر ارزش سهام وابسته وارد کرد، همچنان فشار خود را بر معاملات سهام حفظ کرده است.

سهام زیر سیطره ریسک‌های سیستماتیک
معاملات بورس تهران طی روز گذشته در فضای هیجانی ناشی از پیشنهاد سیاست‌گذار برای تعیین قیمت پایه فلزات اساسی در بورس کالا (شامل محصولات فولادی، آلومینیوم و مس) دنبال شد. واکنش منفی سهامداران به انتشار نامه وزارت صنعت و معدن و تجارت مبنی بر تعیین قیمت پایه فلزات اساسی در بورس کالا بر اساس ارز مبادله‌ای از رویداد‌های مهم دو روز گذشته در بورس تهران بود.

همزمان، در بازار‌های رقیب نیز شاهد بروز التهابات و افزایش چشمگیر قیمت سکه و ارز در سایه نگرانی‌های برجامی بودیم. جهش نرخ دلار، سیگنال‌های مثبت از معاملات آتی سکه، در کنار تلاطم‌ها در بازار‌های جهانی و روند صعودی طلای جهانی روند فزاینده قیمت سکه را شدت بخشیده‌اند. با وجود التهاب قیمت‌ها در دو بازار ارز و سکه، اما شاخص سهام طی دو روز گذشته در مسیری معکوس قرار گرفت و بیش از ۸۰۰ واحد سقوط کرد.

رصد روند بازار‌ها
مروری بر روند قیمت‌ها در بازار‌های سهام، ارز و سکه طی یک سال گذشته می‌تواند چشم‌انداز دقیق‌تری از وضعیت بازار‌ها را ترسیم کند. به‌طور کلی، در سال گذشته شاهد ثبت رکورد جدید در بازدهی بازار‌ها بودیم. به گونه‌ای که بازار‌های سهام، ارز و سکه پس از بیش از ۱۰‌سال بازدهی واقعی قابل‌توجهی را ثبت کردند. به عبارت دقیق‌تر، شاخص سهام، نرخ دلار و قیمت سکه در یک سال گذشته، به ترتیب بازدهی اسمی ۷/ ۲۴، ۳۰ و ۳۳ درصدی را ثبت کردند.

این بازدهی با کسر نرخ تورم به نرخ‌های واقعی تبدیل خواهد شد. مطابق داده‌های بانک مرکزی، نرخ تورم در دوازده ماه منتهی به سال گذشته ۶/ ۹ درصد بوده است؛ بنابراین با در نظر گرفتن تورم میانگین سال ۹۶، نرخ بازده حقیقی برای بازار‌های سهام، ارز و سکه در این بازه زمانی به ترتیب ۱۵، ۴/ ۲۰ و ۴/ ۲۳ درصد به دست می‌آید.

اما شروع بازار‌های مزبور در سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته متفاوت بود. تفاوت در این بود که بورس تهران در سال ۹۶ نسبت به ارز و سکه روند مثبتی را آغاز کرد و تا پاییز سال گذشته پیشتاز بازار‌های رقیب بود. به عبارت دقیق‌تر، شاخص کل بورس تهران در نیمه نخست سال قبل رشد ۱۱ درصدی را ثبت کرده است (محرک اصلی رشد ارزش سهام طی این دوره رشد قیمت مواد خام در بازار جهانی بود)؛ در حالی که بازدهی نرخ دلار و سکه در این بازه زمانی به ترتیب ۲ و ۴ درصد بوده است.

اما در نیمه دوم سال گذشته ورق برگشت و با عدم تایید پایبندی ایران به توافق هسته‌ای از سوی ترامپ در نیمه مهرماه، بازار‌ها وارد دور تازه‌ای شدند و نگرانی ناشی از لغو برجام و از دست رفتن مزایای این توافق بین‌المللی، دست‌مایه حرکت قابل‌توجه نقدینگی به سمت بازار‌های ارز و سکه شد. در نتیجه، با رشد تقاضا، قیمت در این بازار‌ها طی ماه‌های پایانی سال رکورد‌های جدیدی را ثبت کرد. در سال جاری، اما روند معکوسی به لحاظ بازدهی در بازار‌ها رخ داد.

در واقع، این بار، بازار‌های سکه و ارز بودند که بهار را با رشد شتابنده‌ای شروع کردند. به‌طوری که نرخ دلار و قیمت سکه از ابتدای سال تا روز شنبه هفته جاری جهش‌های ۷ و ۱۰ درصدی را به نمایش گذاشته‌اند و در مقابل، برآیند دادوستد‌های سهام از ابتدای سال، نشان‌دهنده رفت و برگشت بی‌حاصل قیمت‌ها و عدم تغییر محسوس شاخص کل سهام بوده است.

عقب‌نشینی سهام نسبت به بازار‌های رقیب را می‌توان در بروز ریسک‌های اجتناب‌ناپذیر بیرونی بازار سرمایه جست‌وجو کرد که دست به دست تصمیمات نادرست و شتاب‌زده سیاست‌گذار داد تا چنین روندی تحقق پذیرد.

جولان جانشین‌های جذاب سهام
در پی روند رو به رشد قیمت در بازار‌های ارز و سکه، شاهد تشدید نگرانی سهامداران از وضعیت آتی بازار و ایجاد فضای روانی در معاملات سهام هستیم.

منطق اقتصادی حکم می‌کند که سرمایه‌ها به سمت بازاری سوق پیدا کند که بیشترین بازدهی را در کمترین زمان ممکن به دست می‌دهد. این موضوع در روز‌های اخیر به دلیل جهش‌های نرخ دلار و سکه بیش از گذشته برجسته شده است و با شکاف بیشتر بازدهی در سهام و سایر بازار‌های رقیب، احتمال حرکت نقدینگی به سمت ارز و طلا تقویت شده است.

چنان‌که اشاره شد، بازار‌ها در افقی وسیع‌تر زیر سایه نگرانی‌های ناشی از برجام هستند. این امر با نزدیک شدن به زمان تصمیم‌گیری رئیس‌جمهوری آمریکا در بیست‌ودوم اردیبهشت‌ماه روز‌به‌روز شدت می‌یابد. در چنین فضایی، بازار سهام به دلیل ریسک ذاتی آن، بیش از رقبا آسیب خواهد دید. زیرا در این شرایط، سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز تمایل کمتری در سمت خریدوفروش سهام دارند و سرمایه‌ها بیشتر به سمت دارایی‌های امنی، چون ارز و سکه سوق پیدا می‌کند.

از سوی دیگر، تصمیمات نادرست سیاست‌گذار، می‌تواند ارزش سهام را در شرایط فعلی بیش از پیش تحت فشار قرار دهد. دستکاری قیمتی به منظور کنترل تورم، شگرد نخ‌نمایی است که همواره با شکست روبه‌رو شده است. در نمونه اخیر آن تصمیمات ارزی سیاست‌گذار طی دو ماه گذشته به خوبی نشان داد که روش نادرست برخورد با تورم که ابزار رایج برخورد سیاست‌گذاران اقتصادی با تورم بوده است، هیچ‌گاه به مقصود نرسیده است.

این نوع مواجهه سیاست‌گذاران با بازار سهام عمدتا سهامدار خرد را آماج آسیب‌های خود قرار داده است و می‌تواند با ایجاد فضایی نامطمئن، در عقب‌نشینی کوتاه‌مدت سرمایه‌گذاران در سمت سهام تاثیرگذار باشد. این سیاست‌ها در نهایت وضعیت بازار سهام را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

این در حالی است که جذب نقدینگی به بازار سهام کمترین اثر تورمی در مقایسه با سایر بازار‌ها در اقتصاد ایجاد می‌کند. بر همین اساس تضعیف بازار سهام، پیامد‌های نامطلوبی در اقتصاد به جا می‌گذارد که در گزارش دیروز «دنیای اقتصاد» با عنوان «شوک رانتی به بورس تهران» به تفصیل بررسی شد.

پیام بورس کالا به سهام
یکی از تصمیمات اخیر بانک مرکزی در دو روز اخیر، افزایش قیمت پیش‌فروش سکه برای قرارداد‌های ۶ ماهه و یکساله است. پیش‌فروش سکه که از ۲۸ بهمن سال گذشته تا روز چهارشنبه هفته قبل با یک میلیون و ۴۰۰ هزار تومان برای سررسید ۶ ماهه و یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان برای سررسید یکساله به فروش می‌رسید، بنا به تصمیم بانک مرکزی با تغییر قیمت مواجه شدند.

پیش‌فروش ۶ ماهه در قالب جدید با رشد ۳/ ۵ درصدی قیمت با رقم یک میلیون و ۴۷۵ هزار تومان ادامه خواهد یافت. افزایش قیمت پیش‌فروش یکساله نیز ۸/ ۳ درصد خواهد بود که نسبت به پیش‌فروش ۶ ماهه، رشد کمتری تجربه کرده است. نکته حائز اهمیت در این رابطه، قیمت تسویه قرارداد‌های آتی سکه برای تحویل در دی‌ماه ۹۷ در بورس کالاست که حاوی اطلاعات مهمی از انتظارات بازار‌ها در افق میان‌مدت ۸ ماهه است.

قیمت هر سکه در قرارداد آتی بورس کالا (سررسید دی ماه) طی روز گذشته رقمی بیش از ۲ میلیون تومان را نشان می‌دهد. با احتساب این قیمت، نرخ دلار انتظاری بازار برای سررسید دی ماه با فرض ثبات طلای جهانی رقمی حدود ۶ هزار تومان است. در این فضای ملتهب فعلی که انتظارات بازار بنا به رفتار معامله‌گران بازار مشتقه در بورس کالا صعودی به نظر می‌رسد، مداخلات نابجای سیاست‌گذار می‌تواند به تعمیق رکود در بازار سهام و در نتیجه حرکت نقدینگی به سمت بازار‌های با جذابیت بیشتر و با ماهیت سوداگرانه سوق یابد.

انتظار صعود دلاری سهام
اما نکته‌ای که نباید از آن غافل شد توقف یا تداوم روند‌های فعلی در بازار‌های رقیب سهام است. پیش‌بینی دقیقی نسبت به آینده قیمت‌ها در بازار ارز و سکه امکان‌پذیر نیست، اما می‌توان امیدوار بود که با رفع نگرانی‌ها و بازگشت آرامش به بازار‌ها اثر رشد دلار در سودآوری بنگاه‌های بورسی انعکاس یابد.

بررسی روند شاخص سهام و نرخ دلار نشان می‌دهد که این دو متغیر طی سال‌های گذشته همبستگی معناداری را ثبت کرده‌اند. علت آن نیز، وجود بنگاه‌های بزرگ با محصولات صادراتی در بورس تهران است که حدود نیمی از ارزش کل بازار را به خود اختصاص داده‌اند. بنابراین، حرکت دلار با وقفه‌ای کوتاه منجر به رشد قیمت‌ها در بازار سهام می‌شود.

این وقفه در سال‌های اخیر به دلیل افزایش توان تحلیل‌پذیری مشارکت‌کنندگان بازار سهام کوتاه‌تر شده است. در گزارش‌های پیشین «دنیای اقتصاد» زیر عنوان «پیام پیش‌نگر شاخص بورس» به این موضوع پرداخته شد که شاخص کالای صادراتی و شاخص بورس تهران در سال‌های اخیر همبستگی بیشتری را ثبت کرده‌اند که معنای آن، واکنش زودتر بازیگران به رویداد‌های سیستماتیک و درونی بازار است.

از این‌رو، رشد نرخ دلار و بازتاب آن در آینده می‌تواند تقویت حرکت صعودی شاخص سهام را به دنبال داشته باشد. ضمن اینکه حرکت پرشتاب قیمت ارز و سکه در نهایت منجر به رسیدن به سطوح بالا و کاهش جذابیت آن به دلیل حبابی‌شدن قیمت‌های سکه و ارز است. از این منظر می‌توان گفت: با فروکش‌کردن التهابات کنونی فضا برای سرمایه‌گذاری در سهام بهبود یابد.

تعطیلی بازارهانی جهانی
افزون بر نگرانی نهفته سهامداران نسبت به سرنوشت توافق هسته‌ای و التهابات در بازار‌های ارز و سکه، تعطیلی بازار‌های جهانی هم مزید بر علت شده است تا معاملات سهام در نبود چشم‌اندازی روشن نسبت به روند بازار‌های جهانی ادامه یابد. این موضوع وقتی اهمیت می‌یابد که به تلاطم‌های اخیر ناشی از تقابل تجاری آمریکا در بازار‌های جهانی توجه داشته باشیم.

شبح تنش بین این دو غول اقتصادی جهان، همچنان بر بازار‌های جهانی حاکم است و همین موضوع منجر به نگرانی بیشتر سرمایه‌گذاران به آینده این وضعیت و افت قیمت نفت و فشار بر دیگر بازار‌ها اعم از سهام و مواد خام شده است.