تصاویر/ پرندگان ناشناخته در ایران

پرندگان شاخص سلامت محیط هستند. کشور ایران اگرچه فاقد پرندگان اندمیک و انحصاری است، اما به دلیل موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد خود دارای تنوع قابل‌توجهی از پرندگان با خاستگاه جغرافیایی متفاوت نیز می‌باشد.

طیف متنوع پرندگان ایران حدود ۵۲۰ گونه مختلف را شامل می‌شود و ما هم در این مقاله به صورت خیلی مختصر و جزئی چهار گونه از پرندگان کم‌تر شناخته شده ایران زمین را معرفی خواهیم کرد.

باقرقره شکم سفید

نر و ماده باقرقره شکم سفید (Pin-tailed Sandgrouse (Pterocles alchata به هم شبیه هستند با این تفاوت که دم پرنده ماده از نر کوچک‌تر است. این پرنده خوش آب و رنگ ۳۵ سانتی‌متری، در ایران به صورت مهاجر و بومی در دشت‌های شنی، نواحی صخره‌ای، ریگزار‌های بیابانی، دشت‌های باز بدون درخت و زمین‌های گلی خشک یافت می‌شود.

باقرقره شکم سفید در شمال آفریقا، خاورمیانه، ترکیه، ایران، عراق و قزاقستان زادآوری می‌کند. در اروپا نیز در کشور‌های اسپانیا، پرتغال و جنوب فرانسه جمعیت‌های زادآور دارد. منظور از جمعیت‌های شرقی آن افرادی هستند که در زمستان از قزاقستان به پاکستان و بخش‌هایی از شمال هند مهاجرت می‌کنند.

ناحیه زیر شکم باقرقره‌های نری که در منتهی‌الیه شرق مرز‌های پراکنش این گونه یافت می‌شوند، برخلاف خویشاوندان اروپایی کمرنگ‌تر است. علاوه بر این، پوش‌پر‌های بال ماده‌ها نیز بیش از رنگ زرد به سفید تمایل دارد. نواحی جنوبی و شرقی ایران جزو محدوده‌های سکونتی این گونه هستند به طوری که هم احتمال زادآوری و هم احتمال زمستان‌گذرانی در آن‌ها وجود دارد.

باقرقره شکم سفید. تخریب علفزار‌های خشک به دلیل فشار‌های ناشی از فعالیت‌های کشاورزی، تغییر در الگو‌های زهکشی و البته شکار از جمله مهم‌ترین عوامل تهدید این گونه هستند.

باقرقره شکم سفید اغلب در ارتفاعات بالای ۱۰۰۰ متر یافت نمی‌شود. آن‌ها در مجموع پرندگانی روزگرد و اجتماعی هستند که به زندگی گروهی عادت دارند. پرنده ماده اغلب دو الی سه تخم با فواصل زمانی دو روزه می‌گذارد.

رنگ تخم باقرقره شکم سفید ماده، کرم قهوه‌ای است و لکه‌های قهوه‌ای یا قرمز قهوه‌ای و یا حتی خاکستری در آن دیده می‌شود.

جمعیت کل باقرقره‌های شکم سفید در دنیا بین ۱۷۰ تا ۲۵۰ هزار فرد تخمین زده می‌شود. ظواهر امر حاکی از آن است که این گونه در ایران نیز فراوان است. اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (آی‌یو‌سی‌ان) باقرقره شکم سفید را در رده حفاظتی حداقل نگرانی جای داده است.

دیدومک

در جنوب ایران، پرنده­ای بومی به اسم دیدومک (Red-wattled Plover (Vanellus indicus یافت می‌شود که البته بسیار هم پر سر و صداست. منقار این پرنده قرمز و در انتها سیاه است و پا‌های کشیده و زرد رنگی دارد. دم سفید دیدومک با یک نوار تیره عرضی و پهن مشخص می­شود.

این پرنده سبک وزن، در مناطق باز از زمین‌های کشاورزی و پست تا ارتفاعات ۱۸۰۰ متری عادت به پرواز دارد. دیدومک‌ها در زمستان اغلب در دسته­جات پراکنده دیده می‌شوند، اما در فصل زادآوری معمولا با جفت­هایشان هستند.

این پرنده زیبا اغلب در نزدیکی زیستگاه­های آبی به طور اخص زیستگاه‌های آب شیرین دیده می‌شود و لانه­‌اش را هم معمولا به صورت خیلی ابتدایی در زمین یا اندکی بالاتر از سطح آب می‌سازد. دیدومک‌ها گاهی اوقات دور لانه‌شان را با سنگ‌های کوچک یا خاک رس می­پوشانند.

جوجه­های دیدومک برای بقا از دو استراتژی مفید سود می‌برند: ۱) استتار طبیعی ۲) فریاد‌هایی که والدین‌شان گاه و بیگاه سر می­دهند تا مهاجمان را فراری بدهند. پرنده‌شناسان و پرنده‌نگر‌ها می‌گویند که پرواز دیدومک­ها آهسته با بال­زدن‌های به نسبت کند است، اما زمانی هم که قرار باشد از لانه‌شان محافظت کنند، بسیار چالاک عمل می­کنند.

اگر یک انسان در فصل زادآوری به لانه دیدومک نزدیک شود، صدای فریاد‌های نگران والدین به سرعت به گوش خواهد رسید. (عکس از علیرضا هاشمی)

دیدومک در جلو چشمان خود زائده قرمز گوشتی بدون پری دارد که جنبه تزئینی دارد. این زائده گوشتی مشابه آن چیزی است که در خروس‌ها دیده می­شود، اما در مورد این گونه خاص نمی­تواند مشخص­کننده جنس پرنده باشد چرا که نر و ماده اغلب به یکدیگر شبیه هستند.

زائده گوشتی مذکور نه­ تنها میزان هورمون تستوسترون و تغذیه مناسب را نشان می‌دهد، بلکه در عین حال در فراری دادن دشمنان هم بی­تاثیر نیست. بسیاری از ساکنان جنوب ایران و حتی جزایری همچون قشم و کیش هم با صدای این پرنده زیبا آشنا هستند.

شهدخوار

باغ‌های بزرگ، کشتزارها، گزستان­های حاشیه رودخانه­ها، بوته­های خاردار و جنگل‌های خشک از جمله شاخص‌ترین مکان‌هایی است که احتمال می‌رود در آن‌ها بتوان شهدخور‌ها (Purple Sunbird (Nectarinia asiatica را پیدا کرد. شهدخور‌ها در مرز‌های جنوبی پاکستان، هند، بنگلادش، میانمار، تایلند، ویتنام، کامبوج و بخش‌هایی از عمان و امارات متحده عربی نیز حضور دارند.

پر‌های زینتی این پرنده کوچک حدودا ۱۰ سانتی‌متری در فصل تولیدمثل یعنی درست در زمان اوج شکوفایی گل‌ها، به رنگ نیلی سیاه و شفاف متمایل می‌شود و پس از آن می­توان پرنده را از نوار تیره­ ناحیه گلو و سینه و زیرتنه زرد که البته در جنس ماده اندکی هم کمرنگ­تر است، تشخیص داد.

برای مشاهده لانه آویزان و بیضوی شکل این پرنده که در فصل تولیدمثل توسط ماده­ها از برگ، علف، ترکه­های کوچک، تار‌های عنکبوت و بقایای کرم‌های کوچک ساخته می­شود، تنها کافی است که درختان زیستگاه­های جنوب شرقی کشور از جمله در منطقه بلوچستان و نواحی غربی­تر تا بندرعباس، قشم و کیش را به دقت زیرنظر بگیرید.
پرنده چیست

نوک بلند، باریک و خمیده شهدخوار‌ها گواه این واقعیت است که پایه غذایی آن‌ها را شهد گل‌ها و میوه­ها تشکیل می‌دهد. این پرنده باهوش با نوک ورزیده‌اش نه ­تن‌ها می­تواند از یک شیر آب برای رفع عطش استفاده کند بلکه حتی قادر است که با زبان بلند و ارتجاعی­اش شیره هر گلی را هم به راحتی بمکد.

گل‌های قرمز و صمغ درختان آکاسیا اغلب جایگاه منحصر به فردی در رژیم غذایی این پرنده دارند، اما در مقابل تغذیه از حشرات نیز در زمان پرورش جوجه­ها مرسوم است. پرواز شهدخوار‌ها سریع و مستقیم است و آن‌ها برای تغذیه می­توانند مثل مرغ‌های مگس­خوار در فاصله نزدیک زمین ثابت پرواز کنند، اما جالب است که نشستن بر گل‌ها را اغلب ترجیح می­دهند.

زنبورخوار سبز

زنبورخوار‌ها (Little Green Bee-eater (Merops orientalis پرندگانی کوچک و تقریبا ۲۴ سانتی‌متری هستند که رنگ بدن آن‌ها سبز است و چشم‌بند سیاه رنگی هم به شکل افقی در آن‌ها دیده می‌شود. این پرنده اغلب در درخت‌زارها، زمین‌های کشاورزی، بیشه‌های گز و باغ‌ها دیده می‌شود. البته می‌توان آن‌ها را بر روی درختان آکاسیا هم سراغ گرفت.

زنبورخوار‌ها در ایران بومی و بالاخص در مناطق جنوبی و جنوب شرقی فراوان هستند. این پرنده به عنوان یک مهاجر زبده با توانایی طی طریق در مسافت‌های طولانی شناخته می‌شود. شهدخوار‌ها به خرابه­‌ها و شکاف دیوار‌های قدیمی بسیار علاقه دارند و معمولا هم در آن‌ها تخم می‌گذارند.

شهدخوارها­ تک­همسری هستند و برای دفاع از قلمرو و تخم‌هایشان که اغلب تعداد آن‌ها به ۴ الی ۸ عدد می­رسد، به یکدیگر کمک می‌کنند. جوجه این پرنده خوش آب و رنگ بین ۱۷ تا ۱۹ روز در تخم می‌ماند و پس از گذشت این مدت زمان بدون پر و کور متولد می‌شود.

بعد از حدود ۱۵ تا ۳۰ روز کرک و پر‌های اولیه می‌ریزد و جوجه هم بعد از آن لانه را ترک می‌کند. زمین‌های شخم­ خورده و عرصه­هایی با اندک پوشش گیاهی، مکان‌های ایده‌آلی هستند که پرندگان نابالغ در آن‌ها مهارت‌های ابتدایی پرواز و شکار را تمرین می‌کنند.

این پرنده خوش آب و رنگ با نشستن بر روی سرشاخه درختان از بی­مهرگانی، چون سوسک، جیرجیرک، ملخ، هزارپا، عنکبوت و انواع حشرات تغذیه می‌کند. تاکنون ۸ زیرگونه از زنبورخوار‌ها در دنیا شناسایی شده که البته از نظر ظاهری نیز با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند.

معمولا زنبورخوار‌های نابالغ از بالغ‌ها رنگ پریده‌تر هستند. زنبورخوار نر و ماده لانه‌ای به شکل تونل می‌سازند و این کار توسط هر دو جنس نر و ماده انجام می‌شود. اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (آی‌یو‌سی‌ان) این پرنده را از نظر درجه حفاظتی در رده حداقل نگرانی جای داده است. در حال حاضر این پرنده نیاز به برنامه حفاظتی خاصی ندارد.

منبع: دیجی مگ