گفت‌وگو؛ پیش‌نیاز تفاهم

مهدی رودکی | اگر گفت‌وگو انجام نشود، سوءتفاهم‌ها، جای تفاهم را خواهد گرفت و زمینه مشکلات بعدی را به وجود خواهد آورد. گفت‌وگو یک فرایند دوطرفه است (یک دیالوگ است) و لازمه آن مشارکت هر دو طرف (یا چندطرف) است.

در گفت‌وگو هر کدام از طرفین نظرات خود را بیان می‌کنند و اگر طرف دیگر آن مطالب را بشنود و متناسب با آن به بیان نظرات خود بپردازد، گفت‌وگو در مسیر موفقیت‌آمیزی به پیش خواهد رفت.

«دیالوگ» در نقطه مقابل «مونولوگ» قرار دارد در دیالوگ، هر دو طرف به بیان نظراتشان می‌پردازند و صحبت‌های طرف مقابل را هم می‌شنوند، ولی در مونولوگ، یک طرف گوینده و طرف دیگر شنونده است.

مونولوگ، یک فرایند از بالا به پایین است و برای برآوردن اهداف یک طرف، تنظیم شده است و فقط تا زمانی کاربرد دارد که در آن زور و قدرت وجود داشته باشد؛ به محض اینکه کوچک‌ترین روزنه‌ای یافت شود، طرف مقابل به‌سرعت به‌نفع خود عکس‌العمل نشان می‌دهد و بسیاری از معادلات و پیش‌فرض‌ها تغییر خواهد کرد. همان‌گونه که ظلم، همواره پایدار نیست، مونولوگ هم سرانجام خوشی ندارد.

گفت‌وگو (دیالوگ)، همیشه بین دو طرف هم‌سطح و برابر رخ نمی‌دهد، ممکن است یکی از طرفین به‌مراتب، قدرتمندتر یا در موقعیت بهتری قرار داشته باشد، ولی اگر فرایند گفت‌وگو را انتخاب کرد، باید به قواعد آن هم عمل کند. مهم‌ترین قاعده گفت‌وگو، احترام قائل‌شدن برای طرف دیگر درباره اجازه بیان مطالبش و همچنین شنیده‌شدن آن مطالب است.

بدون این قاعده اصلی، گفت‌وگو ماهیت اصلی خود را از دست می‌دهد و معمولا جای خود را به مشاجره و لفاظی می‌دهد و برای برخی این توهم را به وجود می‌آورد که گفت‌وگو هم نتیجه‌ای ندارد، غافل از اینکه این گفت‌وگو نیست (مشاجره و لفاظی است).

پیش‌نیاز‌های گفت‌وگو عبارت‌اند از:
- اعتقاد به اینکه با احترام قائل‌شدن برای نظرات سایرین، می‌توان به راه‌حل‌های بهتری دست یافت.

- قواعد گفت‌وگو باید رعایت شود (گفتن‌های بدون غرض و شنیدن‌های بدون پیش‌فرض).

- صبر و تحمل‌داشتن در شنیدن نظرات دیگران و بیان مناسب دیدگاه‌ها، برای دستیابی به تفاهم مشترک.

- تلاش در جهت رسیدن به راه‌حل برد - برد.

- علاقه قلبی به یافتن راه‌حل مناسب و اجتناب از تلاش برای دستیابی یک‌جانبه به اهداف، به هر قیمتی.

گفت‌وگو مهم‌ترین نیاز جوامع امروزی است، گفت‌وگو در سطح بین‌المللی میان دولت‌ها، گفت‌وگوی ملی در سطح کشور بین سازمان‌ها و شرکت‌ها و حتی گفت‌وگو در داخل هر سازمان و شرکت و همچنین گفت‌وگو در خانواده‌ها و در نهایت گفت‌وگو بین دو فردی که به هر نحوی باهم ارتباط دارند یا در چیزی با هم ذی‌نفع هستند.

گفت‌وگو بدون اخلاق، بی‌نتیجه است و مهم‌ترین عامل اخلاقی در گفت‌وگو، رعایت‌کردن قواعد و پیش‌نیاز‌های گفت‌وگو است. در آن صورت است که می‌توان توقع داشت که گفت‌وگو، نتیجه مطلوبی به بار آورد. به هر اندازه که مردم هر جامعه‌ای با فرهنگ‌تر و بااخلاق‌تر باشند، گفت‌وگو‌های بیشتری در آن جامعه صورت می‌گیرد و نتایج مفیدتری از آن گفت‌وگو به دست خواهد آمد.

اگر گفت‌وگو صورت نگیرد، جنگ‌ها و جدل‌ها بیشتر می‌شود و بخش اعظم توان جامعه و مردم صرف بحث و جدل و تجاوز به حقوق دیگران یا تلاش در جهت احقاق حق خودشان خواهد شد و جایی برای تفاهم و همکاری مشترک و هم‌افزایی (سینرژی) باقی نمی‌ماند.

استاندارد سیستم مدیریت کیفیت (ایزو ۹۰۰۱)، با این عبارت آغاز می‌شود: «پذیرش سیستم مدیریت کیفیت، باید یک تصمیم راهبردی سازمان باشد»؛ یعنی مدیران ارشد سازمان و کارکنان سازمان باید از صمیم قلب خواهان به‌کارگیری سیستم مدیریت مشارکتی باشند تا بتوانند به وسیله آن، به اهداف مجموعه خود دست پیدا کنند و منافع تک‌تک آن‌ها هم برآورده شود.

گفت‌وگو در جایی شکل می‌گیرد که طرفین به راه‌حل مشارکتی اعتقاد داشته باشند و بدانند که به تنهایی نمی‌توان برای همه فکر کرد و تصمیم گرفت یا اینکه توقع داشت که دیگران آن‌گونه فکر و عمل کنند که منافع او را تأمین کنند.

بدون گفت‌وگو نمی‌توان به راه‌حلی مناسب برای طرفین دست یافت و همواره مشکلات بیشتروبیشتر خواهد شد و هرگز فریادرسی هم یافت نخواهد شد که خداوند تبارک و تعالی می‌فرمایند: ان‌الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا بانفسهم