حقوق اقلیت‌ها و اقوام در قانون اساسی

به‌موجب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، دو گونه اقلیت وجود دارد؛ یکی دینی و دیگر مذهبی.

موضوع اقلیت دینی در اصل سیزدهم قانون اساسی بیان شده است که مقرر داشته ایرانیان زرتشتی، کلیمی و مسیحی اقلیت‌های دینی شناخته‌شده در قانون اساسی هستند و در انجام مراسم دینی خود آزادند و در احوال شخصیه (ازدواج، طلاق، ارث و وصیت) همچنین تعلیمات دینی بر طبق آیین خود عمل می‌کنند.

موضوع اقلیت‌های مذهبی در اصل دوازدهم قانون اساسی مطرح شده که به موجب آن دین رسمی ایران، اسلام و مذهب رسمی، جعفری اثنی‌عشری است.

درعین‌حال مقرر شده که مذاهب دیگر اسلامی یعنی حنفی، شافعی، مالکی، حنبلی و زیدی دارای احترام کامل هستند و پیروان این مذاهب در انجام مراسم مذهبی طبق فقه خود آزادند و در تعلیم و تربیت دینی و احوال شخصیه به ضوابط مذهبی خود عمل می‌کنند و دادگاه‌ها نیز در رسیدگی به دعاوی مربوطه احوال شخصیه این مذاهب قواعد مذهبی خودشان را اجرا می‌کنند.

ضمنا در هر منطقه‌ای که پیروان یکی از این مذاهب اکثریت داشته باشند، مقررات محلی در حدود اختیارات شوراها، با حفظ حقوق پیروان سایر مذاهب، بر طبق ضوابط مذهب اکثریت خواهد بود. توجه شود که مطلب اخیر منعی برای فعالیت اقلیت‌های دینی یا مذهبی در امور محلی ایجاد نکرده است.

البته از دیدگاه قانون اساسی ایران به‌موجب اصل یازدهم این قانون، همه مسلمانان، یک امت تلقی شده‌اند. درعین‌حال، افراد غیرمسلمان به‌موجب اصل چهاردهم قانون اساسی باید از اخلاق حسنه و قسط و عدل اسلامی در برخورد با خود برخوردار شوند و دولت و مردم موظفند حقوق انسانی آنان را رعایت کنند.

اقلیت‌های دینی شناخته‌شده و به‌طریق اولی، اقلیت‌های مذهبی حق دارند جمعیت‌ها و انجمن‌های خود را داشته باشند و به‌موجب اصل بیست‌وششم قانون اساسی هیچ‌کس را نمی‌توان به شرکت در این انجمن‌ها مجبور یا از شرکت در آن‌ها منع کرد.

اقوام مختلف ایرانی که به‌نظر می‌رسد استفاده از لفظ اقلیت در مورد آن‌ها صحیح نباشد، زیرا همه ایرانی هستند و از حقوق شهروندی ایرانیان برخوردارند، می‌توانند از زبان‌های محلی و قومی خود در مطبوعات و رسانه‌های گروهی استفاده و ادبیات مربوط به آن را در مدارس تدریس کنند، هرچند که خط و زبان رسمی و مشترک مردم ایران، فارسی است و اصل پانزدهم قانون اساسی در عین اعلام مطلب اخیر حق اقوام گوناگون ایرانی را در استفاده از گویش‌ها و زبان‌های محلی شناخته است، ولی درهرحال باید زبان فارسی در جوار این گویش‌ها و زبان‌ها تدریس شود.

آنچه گفتیم باید در پرتو دو اصل نوزدهم و بیستم قانون اساسی در نظر گرفته شود که به‌موجب اصل نوزدهم، مردم ایران از هر قوم و قبیله از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ، نژاد، زبان و ... سبب امتیاز نیست؛ و به موجب اصل بیستم، همه افراد ملت از زن و مرد به‌طور یکسان در حمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق انسانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بدون تبعیض برخوردارند.

مجموع آنچه که گفته شد البته باید با درنظرگرفتن احکام خاص مندرج در برخی از اصول دیگر قانون اساسی در نظر گرفته شود. والله اعلم.