آغاز دوره ترسالی؟!
نتیجه این تغییر در گردش جو امواج گرمایی غیرمتعارف، بارشهای سیلآسا، امواج سرد نامتعارف، جابهجایی زمانی و مکانی بارشها و خشکسالیهای شدید و... است.
کد خبر :
۶۸۹۵۵
بازدید :
۹۸۲۴
خبر اول و اصلی تعطیلات نوروزی امسال سیل بود؛ سیلهای ویرانگری که از شمال تا جنوب کشور را درگیر خود کرد و زندگی و خانه خیلیها را به نابودی کشاند. بارشهای فروردینی امسال که براساس مستندات سازمان هواشناسی در بیشتر مناطق آنقدر بارید که در تاریخ ثبت دادههای هواشناسی ایران مشابهش ثبت نشده بود، چه علتی داشت؟
آیا آنطور که در اظهارنظرها و بحث و شایعههای شبکههای اجتماعی پیچید، نشانه واردشدن سرزمین ایران به دوره ترسالی است یا ادامه نتایج موضوع تغییرات اقلیمی و وقوع پدیدههای طبیعی غیرعادی، مثل سیل فروردین سال ۹۶ در شمال غربی ایران.
همزمانی وقوع سیل و بارشها با تعطیلات طولانیمدت نوروزی و تعطیلی رسانهها فضا را بیشتر مستعد انتشار بحثهای غیرکارشناسی و غیرتخصصی کرده بود. حسن لشکری، عضو هیئت علمی گروه آب و هواشناسی دانشگاه شهید بهشتی که ریاست اندیشکده اقلیم و آمایش سرزمین را نیز برعهده دارد و یوسف قویدلرحیمی، استاد اقلیمشناسی و استادیار دانشگاه تربیت مدرس، دراینباره به پرسشهای «شرق» پاسخ دادهاند.
آیا این ادعا که گفته میشود بارشهای سیلآسای اخیر نشانه این است که کشور ایران وارد دوره ترسالی شده، پایه علمی دارد یا خیر؟ این بارشها تا چه اندازه مرتبط با موضوع تغییرات اقلیمی است و آیا ممکن است باز هم شاهد وقوع چنین پدیدههایی در آینده باشیم؟
یک سامانه بسیار پیچیده
دکتر حسن لشکری دراینباره میگوید: «اقلیم یک سامانه بسیار پیچیده و درعینحال بسیار گسترده است. در شکلگیری احوال جوی هر لحظه دهها عامل دخالت دارند تا آن ویژگی لحظهای یا کوتاهمدت رخ بدهد. مقدار انرژی ورودی و رطوبت از مهمترین این عناصر هستند؛ ولی وقتی این دو عنصر مهم در هر لحظه و هر مکان یکسان نباشد، منجر به حرکاتی میشود که این حرکات نیروهای جدیدی را بازتولید میکند که رفتار سامانه را پیچیده میکند. این شرایط برای یک جو کوتاهمدت است.
باید بپذیریم وقتی از اقلیم بحث میکنیم این پدیده باز هم پیچیدهتر میشود، چون در اقلیم باید برای مدتزمان طولانیتری قضاوت و پیشبینی کنیم. (این یادمان باشد که ما در اقلیم با یک سیال مواجه هستیم). تمام فعالیتهای جوی سالانه در سیاره زمین توسط یک سامانه جهانی به نام گردش عمومی جو کنترل میشود و تعیینکننده رفتار این گردش جو مقدار انرژی ورودی از خورشید و نوسانات دورهای کوتاهمدت و بلندمدت آن است.
این انرژی وارد سامانه جوی سیاره زمین میشود و انرژی تمام حرکات جوی را تأمین میکند. البته هرگونه فعالیت بشری و طبیعی (آتشفشانها، کوهزاییها و...) که در مبادلات آن تغییر ایجاد کند، بر الگوی گردشی جو نیز مؤثر است».
این استاد اقلیمشناسی دانشگاه شهید بهشتی همچنین میافزاید: «با توجه به اینکه مقدار انرژی ورودی از خورشید و نوسانات آن تابع سیکلهای دورهای مشخصی هستند و کم و زیادشدن آنها اقلیمهای سیاره زمین را دچار سیکلهای دورهای مشخصی میکند. خشکسالیها و ترسالیها نیز در ذات دورهای هر اقلیمی نهفته است.
نگاه به تاریخ اقلیمی گذشته ایران نیز مؤید این دورههای خیلی خشک و خیلی مرطوب بوده است. نگاهی به تقویم باستانی ایرانزمین و نامگذاری سالها با نام حیوانات و خاطره تاریخی افراد کهنسال از این ترسالیها و خشکسالیها که با نام این حیوانات عجین شده، مؤید این مسئله است.
اینکه امسال در یک ترسالی قرار داریم، شکی نیست، ولی اینکه وارد دوره ترسالیهای مکرر و طولانیمدت شدهایم، قضاوت عجولانهای است و باید با مطالعه دقیقتر درباره موقعیت کنونی ما نسبت به سیکل خورشیدی و بالطبع موقعیت زمانی ما نسبت به پدیدههای پیوند از دور، به این مسئله پاسخ داد که در بحث دیگری به این مسئله مستدلتر و مستندتر پاسخ داده میشود».
دکتر لشکری درباره ارتباط سیلهای اخیر با تغییرات اقلیمی نیز اینطور میگوید: «همانطورکه در بالا هم بهطور مختصر اشاره شد، فعالیتهای بشری و طبیعی میتواند در بیلان انرژی سیاره زمین اثر بگذارد و گردش عمومی جو را متأثر کند؛ بنابراین سازوکار انرژی سیاره زمین دچار تغییر شده است.
گرمایش جهانی نتیجه آن است که بشر و طبیعت بهطور همزمان این بیلان را دچار تغییر کردهاند. به زبان سادهتر همان مقدار انرژی که وارد سیاره میشود، همان مقدار نیز خارج نمیشود. فعالیتهای بشری سبب شده است هر سال مقدار اندکی از انرژی ورودی خورشید را در جو ذخیره کنیم. این پدیده منجر به گرمشدن تدریجی جو و اقیانوس شده است. این انرژی اضافی ذخیرهشده، گردش عمومی جو را دچار تغییر و اختلال کرده است.
نتیجه این تغییر در گردش جو امواج گرمایی غیرمتعارف، بارشهای سیلآسا، امواج سرد نامتعارف، جابهجایی زمانی و مکانی بارشها و خشکسالیهای شدید و... است؛ بنابراین نتیجه تغییر اقلیم تغییر در رفتار گردش جو است. در آینده نیز امکان وقوع پدیدههای غیرمترقبه و نامتعارف وجود دارد.
وقتی مقدار بیشتری انرژی به یک سامانه وارد میشود، قطعا باید منتظر رفتار متفاوتی از سامانه باشیم، بهویژه که درون این سامانه عناصر متعددی دخالت دارند و کنش و واکنش متفاوت و درعینحال پیچیدهای دارند و پیشبینی رفتار بعدی آن مشکلتر میشود».
احتمال آغاز دوره جدید یخبندان
یوسف قویدلرحیمی، استاد اقلیمشناسی و استادیار دانشگاه تربیت مدرس، درباره همین مسئله در گفتوگویی با «شرق» اینطور میگوید: «موضوع بارش بحث پیچیدهای است و بدون فکت و آمار و مستندات دقیق نمیشود و نباید درباره آن اظهارنظر کرد.
در تحلیل بارشهای فروردین امسال هم باید در نظر داشت که مستندات موجود حکایت از آن دارد که این بارشها در ۵۰ سال اخیر بیسابقه به حساب میآید؛ چون ما برای بیشتر این مناطق آمار سالهای قبلتر از آن را نداریم و نمیدانیم آیا در دوره ۶۰، ۸۰ یا صدساله هم آیا چنین بارشهایی ثبت شده است یا خیر؟ این اطلاعات از این لحاظ اهمیت دارد که بارشهای سنگین دوره بازگشت دارد و مثلا ممکن است هر صد سال یک بار از این بارشها اتفاق افتاده باشد».
این اقلیمشناس همچنین توضیح داد: «درباره ارتباط بارشهای اخیر با موضوع تغییرات اقلیمی هم در نظر داشته باشید تا امروز هر وقت بحث تغییرات اقلیمی مطرح میشد، همیشه خشکسالی و کمبارشی نشانه آن عنوان میشد؛ اما الان میبینیم که بارندگی در حال زیادشدن است که این موضوع ازآنرو واجد اهمیت است که نظریهای در اقلیمشناسی مطرح شده که نشان میدهد دوره گرمی و خشکی در حال پایان است و ما در حال واردشدن به دوره یخبندان و بارشهای بیشتر و متفاوتتر هستیم؛ یعنی اگر پیشاز این بارشها به شکل مایع بود، آنطور که محققانی که در حال پژوهش و بررسی این موضوع هستند، میگویند ازاینپس بارشهای جامد - برف - بیشتر خواهد شد. در این زمینه یک محقق بریتانیایی با پایش فعالیتهای خورشیدی نشان داده است که بین سالهای ۲۰۲۵ تا ۲۰۳۰ زمین امکان ورود به یک دوره یخبندان را خواهد داشت.
این نظریه قابل اعتنا است؛ چراکه دورههای سرمایش و گرمایش زمین به صورت سیکل عمل میکنند و انعکاسی از نوع فعالیتهای خورشید هستند. نتایج و اثرات در این دورهها به شکل کمبارشی یا پربارشی خود را نشان میدهد». به گفته قویدلرحیمی: «در ایران به دلیل اینکه ما آمار بلندمدت وضعیت بارشها از همه مناطق کشور را نداریم، نمیشود با استناد به آمارهای موجود تحلیلی قاعدهمند ارائه داد؛ اما میتوان با بررسی فعالیتهای خورشیدی موضوع را تحلیل کرد و درباره آن حدس و پیشبینیهایی ارائه داد.
از طرفی دیگر باید در این تحلیلها وضعیت پیچیده و متفاوت سرزمینی و توپوگرافی ایران را نیز در نظر داشت. بهعنوان مثال فروردین سال ۹۶ اگرچه در لرستان سیل نیامد؛ اما مشابه همین اتفاق در آذربایجان رخ داد یا اینکه ممکن است به دلیل همین تفاوتهای توپوگرافی و سرزمینی یک بارندگی در نقطهای از کشور سیل به راه بیندازد؛ اما در نقطهای دیگر نه».
استادیار دانشگاه تربیت مدرس در پایان تأکید کرد: «به صورت کلی باید گفت که فراوانی وقوع اتفاقات اقلیمی نشان میدهد آبوهوا وارد فاز جدیدی از فعالیتهای خود شده است که میشود این را نشانه سیکل جدید دانست. البته این سیکل جدید به معنای تغییر اقلیم نیست؛ چون براساس تعریف تغییرات اقلیمی یعنی وقوع پدیدههایی که پیشازاین تکرار نشده است؛ اما حالتهایی که ما الان در حال مشاهده و ثبت آنها در ایران هستیم، احتمالا دوره تکرار سیکل هستند».
منبع: روزنامه شرق
۰