اعتراض دانشجویان پزشکی با سهمیه مناطق محروم

سه برابر دوره هفت ساله پزشکی عمومی یعنی ۲۱ سال. این تعداد سال‌هایی است که برخی دانشجویان علوم پزشکی کشور ملزم به خدمت در مناطق کمتر برخوردار و دور از مرکز هستند، کسانی که به هنگام ورود به دانشگاه تعهدنامه مربوط به استفاده از سهمیه ۳۰ درصدی مناطق محروم را امضا کرده‌اند تا در ۱۸، ۱۹ سالگی برای دو دهه آینده زندگی‌شان تصمیم بگیرند.

حالا بسیاری از این امضاکنندگان که اغلب از ترم‌های نخستین درس عبور کرده‌اند، می‌گویند: «اعتراض داریم.» اعتراض که به قول خودشان به خدمت در مناطق کمتر برخوردار نیست، به شرایط این خدمت است که در اولین سال‌های گذرشان از نوجوانی با آن موافقت کرده‌اند.

«ما جمعیتی بالغ بر ۴ هزار و ۲۰۰ نفر دانشجوی پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی مقطع عمومی هستیم. ما ۴ هزار دانشجوی این مملکت هستیم و این جمعیت قابل توجهی است، لااقل برای اینکه حرف‌هایش شنیده شود.» وحید رجب‌پور دانشجوی ترم ششم علوم پزشکی جهرم است و نماینده کمپین دانشجویان سهمیه مناطق محروم رشته‌های پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی مقطع عمومی. هزاران نفر با کمک این سهمیه توانستند از سد کنکور پزشکی بگذرند تا خودشان را پشت سد دیگری ببینند که خود این قانون بر راه‌شان کشیده است.

سال ۹۲ اصلاحیه قانون برقراری عدالت آموزشی در پذیرش دانشجو در دوره‌های تحصیلات تکمیلی و تخصصی از سوی حسن روحانی، رییس‌جمهور ابلاغ شد. بر اساس این قانون وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی موظف شد ۳۰ درصد ورودی رشته‌های پزشکی عمومی، دستیاری تخصصی پزشکی و سایر رشته‌های گروه پزشکی را از طریق جذب دانشجوی بومی با اولویت مناطق محروم و متناسب با نیاز استان‌ها و در چارچوب نظام سطح‌بندی پذیرش کند و البته در مقابل شرایطی پیش پای متقاضیان گذاشته شد.

بر اساس تعهدی که از ورودی‌های این سهمیه گرفته می‌شود؛ مشمولان این بند برای خدمت در مناطق مورد تعهد سه برابر مدت تحصیل هستند که قابل خرید یا انتقال نیست، در زمان تعهد مجاز به فعالیت پزشکی در سایر نقاط کشور نیستند و ادامه تحصیل در مقاطع آموزشی بالاتر، پس از طی حداقل نیمی از زمان تعهد مشمولان این بند امکان‌پذیر است.

معنای ساده‌تر این حرف برای دانشجوی رشته پزشکی عمومی مشمول این بند این است که به مدت ۲۱ سال محل خدمتش را تغییر ندهد و تا نیمی از مدت تعهدش یعنی تا ۱۰ سال و نیم اجازه ادامه تحصیل و شرکت در آزمون تخصصی را ندارد. در سه سال گذشته دانشجویانی که امضای‌شان را پای این تعهد گذاشته‌اند کم‌کم به این شرایط معترض شدند، شاید حالا بهتر از ۱۹ سالگی‌شان می‌بینند که پای چه شرط و شروطی را امضا کرده‌اند.

«ما اعتراض داریم. پیشنهادات‌مان را هم مطرح کرده‌ایم، اما تکلیف وزارت بهداشت با خودش مشخص نیست. مراجعه‌های مختلفی داشتیم، اما در این سه سال هر کسی یک پاسخی می‌دهد، بعد از مدتی هم مسوولیت‌های‌شان عوض می‌شود و روی حرف کسی نمی‌شود حساب کرد.

این قانون خیلی کلی است، فقط ده، دوازده سوال برای خود ما مطرح است. تفسیر‌های مختلفی از آن می‌شود و ما هم جواب‌های مختلفی شنیده‌ایم.» رجب‌پور به نمایندگی از نزدیک بیش از ۲ هزار دانشجوی پزشکی، هزار دانشجوی دندانپزشکی و ۶۰۰ دانشجوی داروسازی در ذیل این سهمیه و شرایط تحصیل می‌کنند، حرف می‌زند: «ما همه جا می‌گوییم افتخار ما این است که بتوانیم در مناطق کمتر برخوردار و کمتر توسعه‌یافته خدمت کنیم. اصلا بحثی در این نیست، بحث بر سر کارآمدی است، چون ادامه تحصیل برای ما مهم است.

دانشجویان مشمول این بند وقتی ۱۰ سال و نیم ممنوعیت ادامه تحصیل داشته باشند یعنی عملا این امکان را از آن‌ها سلب کرده‌اند. بحث ما خدمت به مردم روستا نیست، می‌گوییم باکیفیت بالاتر باید بتوانیم خدمت کنیم.» این تبعیضی است که دانشجویان در مقایسه با همتایان خود حس می‌کنند کسانی که به قول خودشان شاید حتی رتبه‌های پایین‌تر از آن‌ها هم کسب کرده‌اند: «این قانون به‌ر‌غم اسمش دقیقا مخالف با عدالت آموزشی است.

این‌ها ۳۰ درصد از ظرفیت‌ها را اختصاص دادند به این موضوع، اما مشکل این ۴ هزار نفر این است که رتبه‌های خوبی داشتند، اما پول نداشتند که مثل رتبه‌های پایین‌تر از خودشان به پردیس‌های علوم پزشکی بروند خب این خودش ظلم است. به جای اینکه فرصت بدهید، دارید در مغایرت با عدالت با آن‌ها رفتار می‌کنید.»

نماینده دانشجویان چند بار تاکید می‌کند که اعتراض آن‌ها به آن ۲۱ سال خدمت در مناطق کمتر برخوردار نیست: «گفتیم اگر شرایط را تسهیل کنید تا ما زودتر از ۱۰ و نیم سال بتوانیم در آزمون‌های تخصصی شرکت کنیم و ادامه تحصیل بدهیم، حاضریم زمان بیشتری را به عنوان متخصص در مناطق مورد نظر خدمت کنیم. باز هم می‌گویم افتخار می‌کنیم به این خدمت، اما باید دغدغه دانشجوی متاهل رعایت شود، دغدغه دانشجوی داروسازی که می‌خواهد اجازه تاسیس داروخانه داشته باشد لحاظ شود، این‌ها خواسته‌های ابتدایی‌اند.»

تعهد در پایان نوجوانی
«متاسفانه در کشور جز کنکور، هیچ راه دیگری برای انتخاب دانشجوی حوزه پزشکی نیست.» جمله‌ای که سال گذشته از زبان ایرج فاضل، رییس جامعه جراحان ایران بیان شد به وضعیت تحصیل رشته پزشکی به صورت عام اشاره داشت که به قول او احتیاج به «خانه‌تکانی» دارد: «پذیرش دانشجو در این رشته و قضاوت، با سایر رشته‌ها متفاوت است و هر کسی نمی‌تواند وارد این رشته‌ها شود، زیرا جان مردم به نوعی در دست آنهاست.

امکان تغییر نظر دانشجویان در سال‌های اول و دوم تحصیل پزشکی وجود ندارد. معتقدیم باید پذیرش دوره‌های پزشکی به صورت ناپیوسته باشد تا در صورتی که دانشجو متوجه شد، نمی‌تواند این رشته را ادامه دهد، بتواند رشته دیگری را مرتبط با رشته پایه ادامه دهد.»

این حال و روز دانشجویان ۳۰ درصد سهمیه عدالت آموزشی است که پیش از رسیدن به ۲۰ سالگی تعهدی را امضا می‌کنند که تکلیف زندگی‌شان را تا نزدیک به ۴۰ سالگی روشن می‌کند. رجب‌پور می‌گوید: «دانشجوی ۱۸ ساله که تعهد می‌دهد اصلا به آن شکل قابلیت تصمیم‌گیری ندارد.

این تعهد را باید تا پیش از پایان ترم اول امضا می‌کردیم و اگر می‌خواستیم انصراف بدهیم باید سه برابر هزینه دانشگاه را می‌پرداختیم یعنی حدود ۶۰ میلیون تومان. خب کسی که از سر نداری این سهمیه را انتخاب کرده، چون مثلا پول تحصیل در پردیس پزشکی را نداشته چطور می‌تواند ۶۰ میلیون به شما برگرداند؟»

بشیر خالقی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، اما می‌گوید که کسی داوطلبان را مجبور به امضای تعهد نمی‌کند و برای تامین نیروی پایدار پزشکی در مناطق دورافتاده باید چنین راهکار‌هایی در پیش گرفته شود. خالقی به «اعتماد» می‌گوید: «در مناطقی که نیاز به نیروی بهداشت و درمان دارند از جمله حوزه انتخابیه من یعنی خلخال و کوثر، تامین نیروی انسانی به این صورت است که افرادی که دوره تخصص می‌گذرانند بعد از پایان دوره تخصص دو سال در اختیار وزارت بهداشت برای کار در این مناطق هستند و برای‌شان مثل دوره سربازی است.

پزشکان عمومی هم از اول انقلاب با مصوبه طرح تامین نیروی انسانی این دوره را می‌گذرانند. واقعیت این است که این نوع تامین کادر درمانی پایدار نیست و بعد از پایان دو سال که خیلی وقت‌ها کمتر از دو سال هم می‌شود در این مناطق نمی‌مانند.

خب مردم این مناطق دچار مشکل می‌شوند و این مصوبه برای همین تعریف شد. حالا یک دوره دنبال این هستند که این مدت زیاد است، اما قانون همین است، طبق اختیاری که داشتند، می‌توانستند از این سهمیه استفاده نکنند، اما وقتی تسهیلاتی برای قبولی ایجاد می‌شود قاعدتا باید تعهدی هم بدهند، این یک امر دوسویه است.» خالقی بخشی از این مشکل را مربوط به هجوم داوطلبان به سمت رشته‌های زیرشاخه پزشکی می‌داند: «انتخاب رشته در کشور ما بر اساس تصوری است که از مشاغل وجود دارد.

حالا این تصور پیش آمده که اگر بخواهند به ثروت نزدیک شوند سراغ رشته‌های پزشکی بروند که البته این رویکرد غلط است و در آینده ممکن است لطمه بزرگی به استعداد‌های درخشانی بزند که شاید بهتر بود سمت رشته‌هایی می‌رفتند که برای کشور مورد نیاز است.

اما به هر حال وقتی این اقبال نسبت به پزشکی وجود دارد باید با توجه به شرایطی که وجود دارد و در قبالش تسهیلات ایجاد می‌شود، پیش بروند.» آیا ۱۸ یا ۱۹ سالگی برای زیر بار این تعهدات رفتن زود نیست: «داوطلبان این شروط را می‌پذیرند که پزشک شوند آیا کسی به اجبار آن‌ها را وادار به این انتخاب می‌کند؟»