نوبل ادبیاتِ امسال و حاشیه‌هایش
آکادمی سوئدی چندی پیش اعلام کرد «گوناگونی» از فاکتور‌های مهم این آکادمی برای انتخاب برندگان این دوره است و آنان مایلند تا از اقلیت‌ها نیز انتخابی داشته باشند و همچنین از تمرکز بر مردان و اروپایی‌ها بکاهند.
کد خبر :
۷۳۵۰۸
بازدید :
۲۷۰۵
سال گذشته، نوبل ادبیات به هیچ نویسنده‌ای تعلق نگرفت. نه‌اینکه نویسنده‌ای درخور و شایسته تقدیر داوران نوبل ادبی نباشد، بلکه به دلیل رسوایی بزرگی که در آکادمی نوبل سوئد اتفاق افتاد و برای همین بود که جایزه سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ امسال هم‌زمان اعلام شد.
ژان کلود آرنو، کارگردان و همسر کاتارینا فروستنسون، از اعضای کمیته داوری جایزه نوبل ادبیات طی سال‌های اخیر ۱۸ زن را که عضو آکادمی یا همسر و دختر اعضای آکادمی سوئد بوده‌اند مورد آزار یا سوءاستفاده جنسی قرار داده بود و همین رسوایی انتخاب و اهدای جایزه نوبل ادبی ۲۰۱۸ را یک سال به تعویق انداخت. به‌هرتقدیر داوران نوبل امسال ناگزیر هم‌زمان با جایزه امسال که به پتر هاندکه اتریشی تعلق گرفت، جایزه سال گذشته را به اولگا توکارچوک، نویسنده ۵۷ساله لهستانی دادند.
«گذشتن توکارچوک از مرز‌های رایج به کمک قدرت خیال‌پردازی و اشتیاق پایان‌ناپذیر نویسنده» از دلایل آکادمی نوبل ادبی برای انتخاب این نویسنده زن لهستانی بوده است. داوران جایزه نوبل ادبیات همچنین اعلام کردند که توکارچوک هرگز واقعیت را به‌مثابه پدیده‌ای ثابت ندانسته و در رمان‌هایش پدیده‌های متضاد، مانند طبیعت و فرهنگ را در برابر هم قرار داده است. این داوران رمانِ «اسفار یعقوبِ» این نویسنده را که در سال ۲۰۱۴ منتشر شد از مهم‌ترین آثار او می‌دانند.
اولگا توکارچوک، گرچه در ایران نویسنده ناشناخته‌ای است، سال ۲۰۱۸ نیز با رمان «پروازها» جایزه معتبر بوکر را از آن خود کرده بود. در گزارش‌های خبری جنسیت اولگا توکارچوک نیز توجه زیادی را برانگیخته است: او چهاردهمین زنی است که موفق به دریافت جایزه نوبل ادبی شده و این در حالی است که تاکنون ۱۱۴ نویسنده این جایزه را دریافت کرده‌اند.
آکادمی سوئدی چندی پیش اعلام کرد «گوناگونی» از فاکتور‌های مهم این آکادمی برای انتخاب برندگان این دوره است و آنان مایلند تا از اقلیت‌ها نیز انتخابی داشته باشند و همچنین از تمرکز بر مردان و اروپایی‌ها بکاهند. ازاین‌رو در پیش‌بینی‌ها نام توکارچوک نیز چندین‌بار آورده شده بود.
اما برنده امسال نوبل ادبی، پتر هاندکه (پتر هانتکه) که در ایران نویسنده شناخته‌شده‌ای هم هست، از برندگان جنجالی نوبل ادبی بوده است. با اینکه هاندکه نویسنده شناخته‌شده‌ای است که در فرم‌ها و ژانر‌های ادبیِ متفاوت دستاورد‌هایی داشته، اما این انتخاب با حواشی بسیاری همراه شد. بعد از انتخاب او بسیاری از منتقدان و نویسندگان به این انتخاب انتقاد کردند و برای مخالفت‌شان به مواضع سیاسی هاندکه اشاره کردند.
پتر هاندکه، نویسنده، نمایشنامه‌نویس و شاعر اتریشی آلمانی‌زبان به مواضع نامتعارف و مناقشه‌برانگیز شهرت دارد. زمانی که تنها بیست‌وچهار سال داشت، با اجرای تئاتر «آزار دادن مخاطب» خشم تماشاگران را برانگیخت. سال بعد در دانشگاه پرینستون درباره هانریش بل و گونتر گراس نیز گفت، آنان تنها توانسته‌اند به توصیف پدیده‌های اجتماعی بپردازند. اما پرحاشیه‌ترین موضع هاندکه دفاع او از صرب‌ها در خلال جنگ بالکان بوده است.
او معتقد است: رسانه‌های غربی تصویری شیطانی از صرب‌ها ساخته‌اند. همچنین در سال ۲۰۰۶ در مراسم خاکسپاری میلوشوویچ به زبان صربی در حمایت از او سخن گفت. در آلمان، پیتر اشنایدر اولین نویسنده آلمانی بود که علیه این موضع پتر نوشت: هاندکه دارد به تنهایی با جهان می‌جنگد، او در جست‌وجوی پاسخی تازه برای مسئولیت جنگ، جنایات جنگی و مجرمان است.
اما انتخاب هاندکه انتقادات تندی را برانگیخت از انجمن قلم آمریکا و آلمان تا نویسندگان دیگر. جالب اینکه بیشتر مخالفان و منتقدان این انتخاب به مواضع سیاسی هاندکه اشاره می‌کنند و تقریبا کسی تردیدی در قدرت قلم و جایگاه ادبی درخور او ندارد.
انجمن قلم آمریکا، «پن» در بیانیه تندی نوشته است که عموما درباره جوایز ادبی اظهارنظری نمی‌کند، چون تصمیمات سلیقه‌ای و معیار‌ها متفاوت‌اند. بااین‌وجود، موردِ پتر هاندکه یک استثنا است. پن مبهوت و گیج شده است به‌خاطر انتخاب نویسنده‌ای که از صدای خود برای مخدوش‌کردن حقیقت استفاده و از عاملان نسل‌کشی جانبداری کرده است.
بر اساس اساسنامه «پِن» ما موظف به مبارزه با نشر اکاذیب و تحریف حقیقت هستیم. اساسنامه ما را متعهد کرده است تا برای آرمان بشریِ صلح و برابری بنویسیم و بنابراین نمی‌پذیریم انتخاب و تقدیر از نویسنده‌ای را که از جنایات جنگی دفاع کرده است. از نظر انجمن قلم آمریکا جامعه ادبی در زمانه‌ای که افزایش نژادپرستی، استبداد و تحریف حقیقت در سراسر جهان مسلط است، مستحقِ انتخابی بهتر است.
«پِن» در آخر افسوس و تاسف خود را از این انتخاب آکادمی نوبل اعلام می‌کند. انتخاب هاندکه طرفدارانی هم داشته است ازجمله رسانه‌های صربستان که این تصمیم آکادمی نوبل را ستودند و هاندکه را «دوستی بزرگ» خواندند. اما در میان منتقدانِ انتخاب هاندکه، نام‌های مطرحی هست ازجمله اسلاوی ژیژک که گفته است پتر هاندکه در سال ۲۰۱۴ گفت که نوبل ادبیات باید تعطیل شود، چون به شکلی کاذب ادبیات را بر صدر می‌نشاند، و همین که هاندکه برای این جایزه انتخاب شده نشان می‌دهد که حرفش درست بوده است!
علی‌اصغر حداد، از نخستین مترجمانی که آثاری از هاندکه را به فارسی برگردانده و این نویسنده را به مخاطبان فارسی‌زبان شناسانده است، هاندکه را نویسنده‌ای می‌داند که آثار قابل‌توجهی دارد. او درحال‌حاضر بالای هفتاد سال سن دارد و نویسنده‌ای است که کار نویسندگی را از دهه شصت آغاز کرده و امروز دست‌کم در بین نویسندگان آلمانی‌زبان نویسنده‌ای پیشکسوت به شمار می‌رود.
۰
