پهپاد‌های همه‌کاره

میثم لطفی | در آخرین ساعت‌های سه‌شنبه گذشته یک هواپیمای بدون سرنشین سفارشی که اندازه بدنه آن معادل یک دستگاه ماشین لباسشویی بود از محله‌ای در جنوب غربی شهر بالتیمور مرکز ایالت مریلند آمریکا بلند شد و در حالی که یک کلیه انسان را با خود حمل می‌کرد، پرواز خود را به‌سمت یکی از بیمارستان‌های محلی نزدیک ادامه داد و در نهایت گروه جراحان موفق شدند برای بیماری که در معرض خطر مرگ قرار داشت عمل پیوند کلیه را با موفقیت انجام دهند.

این پهپاد مسیر حدود ۴.۵ کیلومتری را در فاصله زمانی ۱۰ دقیقه پشت سر گذاشت تا برای نخستین بار در تاریخ یک دستگاه هواپیمای بدون سرنشین یکی از اعضای بدن را حمل کند و به مقصد نهایی تحویل دهد. با کسب این موفقیت، کارشناسان پیش‌بینی کردند بزودی اتفاقات مشابه در سراسر جهان انجام شود تا پهپاد‌ها به‌عنوان یکی از دستیاران حوزه درمان مورد استفاده قرار گیرند.

پهپاد‌های همه کاره
پهپاد یا هواپیما‌های بدون سرنشین که در زبان انگلیسی به‌صورت مخفف با نام UAV هم شناخته می‌شوند در رواندا و دیگر کشور‌های آفریقایی که شرایط بهداشتی و درمانی مناسبی ندارند و البته در کشور‌های دور افتاده و جزایر مختلف اقیانوس آرام تجهیزات و امکانات دارویی و درمانی را با خود حمل می‌کنند و بدون داشتن هرگونه سرنشین، تمامی تجهیزات مورد نیاز حوزه درمان را به دست ساکنان این مناطق می‌رسانند. ولی تاکنون هیچ یک از این هواپیما‌های بدون سرنشین وظیفه انتقال یکی از اعضای بدن انسان را قبول نکرده بودند.

«جوزف آر. اسکالی» از جراحان پیوند اعضا در دانشگاه پزشکی مریلند که مدیریت گروه پرواز این پهپاد و انتقال «کلیه» را هم به عهده داشت در این خصوص گفت: «هواپیما‌های بدون سرنشین این امکان را دارند تا با سرعت و دقت بیشتر اعضای بدن انسان را بین بیمارستان‌ها انتقال دهند و ضمن کاهش هزینه‌های مربوطه، زمان بیشتری را برای نجات جان بیماران در اختیار ما بگذارند. پهپاد‌ها کیفیت انتقال اعضای بدن را بیشتر می‌کنند و نخستین تجربه موفق در این زمینه نشان داد که می‌توانیم روی این پرنده‌های کوچک حساب کنیم.»

پرواز بدون سرنشین این پهپاد که در نیمه شب اتفاق افتاد نتیجه یک همکاری سه ساله بین پزشکان، محققان، مهندسان و کارشناسان علوم هوایی در «مرکز پزشکی دانشگاه مریلند» و «بنیاد میراث زندگی مریلند» به‌عنوان سازمان مدیریت پیوند اعضای بدن واقع در بالتیمور بود.

«رابرت گرابویز» یکی از محققان «دانشگاه جورج مایسون» در ویرجینیای امریکا که در حوزه نوآوری پزشکی نیز اقدامات گسترده‌ای را انجام داده است ازاین پرواز به‌عنوان «دستاورد خیره کننده» یاد کرد.

البته این پرواز به جز آنکه جان «ترینا گلیپسی» ۴۴ ساله را نجات داد اتفاقات ارزشمند دیگری را هم به همراه داشت. ترینا شخصی بود که کلیه پیوندی با این پرواز برای او به بیمارستان محلی منتقل شد تا از خطر مرگ جان سالم به در ببرد.

وی دراین خصوص به روزنامه نیویورک تایمز توضیح داد: «من بسیار خوشبخت هستم، بخصوص بعد از سال‌ها دیالیز شدن هم‌اکنون می‌توانم مانند انسان‌های عادی زندگی کنم و باید بگویم این هواپیمای بدون سرنشین در این اتفاق نقش مهمی برعهده داشت.

من می‌دانم بسیاری از مردم به خاطر مشکلات کلیوی جان خود را از دست می‌دهند، انتقال کلیه از یک مرکز درمانی به بیمارستان دیگر با دشواری انجام می‌شود، زمان زیادی برای این اتفاق طول می‌کشد و بسیاری از بیماران منتظر چنین اتفاقی هستند. ولی من بسیار خوشبخت بودم که توانستم این کلیه را دریافت کنم تا جان دوباره بیابم».

تنها چند ثانیه
در زمینه انتقال اعضای بدن انسان برای نجات جان یک بیمار، این اتفاق باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن صورت گیرد و پس از آنکه عضو پیوندی از بدن فرد اهدا‌کننده جدا شد، زمان بسیار کوتاهی وجود دارد تا این عضو پیش از آنکه به حیات خود پایان دهد وارد بدن شخص دیگر شود.

باید توجه داشته باشیم اعضای بدن انسان اگر در زمان مناسب منتقل نشوند قابلیت پیوند به بیمار را از دست می‌دهند. روش معمول برای انتقال اعضای بدن انسان معمولاً وسایل موتوری از جمله هلیکوپتر و هواپیما است که این وسایل نقلیه محدودیت‌های خود را شامل می‌شوند.

دکتر اسکالی که همچنین یکی از اعضای گروه جراحی پیوند کلیه بود در این خصوص توضیح داد: «پرواز‌های چارتر بسیار گران هستند، هواپیما‌های تجاری با سرعت آهسته حرکت می‌کنند و هواپیما‌های کوچک نیز در ساعات ناخوشایند و شرایط هوایی نامناسب می‌توانند خطراتی را برای عضو پیوندی به‌همراه داشته باشند.

در این میان هواپیما‌های بدون سرنشین که به تازگی مورد توجه قرار گرفته‌اند می‌توانند به طور میانگین تا ۷۰ درصد زمان انتقال عضو پیوندی را کاهش دهند». کارشناسان معتقدند که این اتفاق می‌تواند یک تغییر بزرگ در آینده پزشکی باشد.

دکتر گرابویز نیز دراین باره اظهار داشت: «در بسیاری از شرایط نظیر خونریزی شدید مادر پس از تولد فرزند، چند ثانیه یا چند دقیقه می‌تواند به معنای تفاوت زندگی و مرگ برای بیمار باشد. یک هواپیمای بدون سرنشین در سرزمین‌های ناهموار، شهر‌های محصور در ترافیک، جاده‌های یخی یا مناطقی که دچار آب گرفتگی شده‌اند می‌تواند سریع‌ترین و مطمئن‌ترین راه برای دستیابی به کالا‌ها و تجهیزات پزشکی باشد تا نیاز مردم این مناطق برطرف شود.»

این روز‌ها نسل جدید هواپیما‌های بدون سرنشین روی کارآمده است که حتی می‌توانند به‌صورت خودکار مسیر مبدأ تا مقصد را بپیمایند. دراین میان انواع مختلف پهپاد‌های مخصوص سرگرمی یا تصویربرداری ساخته شده‌اند که در حوزه پزشکی و درمانی کاربرد ندارند. پهپاد‌هایی که به‌صورت اختصاصی برای این امر ساخته شده‌اند دو جعبه دوجداره داخل یکدیگر را شامل می‌شوند تا عضو پیوندی را در بهترین حالت در خود نگه دارند.

این پهپاد‌ها به پیشرفته‌ترین سیستم‌های ارتباطی و باتری‌های پشتیبان مجهز شده‌اند و همچنین مولد‌های تولید انرژی هم در آن‌ها وجود دارد تا در صورت نیاز از آن‌ها استفاده کنند.

برای جعبه‌های مخصوص حمل ارگان‌های بدن سیستم هوشمند سنجش دما در نظر گرفته شده است تا ضمن برقراری زنجیره سرما، عضو پیوندی بدون هرگونه مشکل در بهترین حالت به مقصد برسد؛ بنابراین پهپاد‌های مخصوص پزشکی می‌توانند بدون بروز کوچک‌ترین مشکل عضو پیوندی را به مقصد برسانند.

دکتر «متئو اسکاسرو» مدیر مرکز آزمایش پهپاد‌های بدون سرنشین وابسته به دانشگاه مریلند در کالیفرنیا توضیح داد: «ما برای این پروژه مجبور بودیم سیستم جدیدی راه‌اندازی کنیم که در سازمان فدرال هوایی امریکا هنوز ساختار و استاندارد جدیدی برای آن در نظر گرفته نشده بود و همچنین امکان انتقال اعضای بدن انسان با آن وجود نداشت.

در نهایت موفق به ساخت پهپادی شدیم که وزن اضافی عضو پیوندی، دوربین‌ها و سیستم‌های ردیاب عضو، سیستم‌های ارتباطی ماهواره‌ای، سیستم‌های ایمنی، سیستم هوشمند عبور از روی مناطق شهری و... را شامل شد. این اتفاق یکی از بزرگترین موفقیت‌های عرصه پزشکی در دهه‌های اخیر بود.»

هواپیما‌های بدون سرنشین از جمله رقبای تازه با هواپیما‌ها و هلیکوپتر‌ها محسوب می‌شوند. دولت‌ها سعی می‌کنند مقررات جدید را برای پرواز این پرنده‌های کوچک فلزی تعیین کنند.

در حالی که تاکنون هیچ قانونی برای انتقال اعضای بدن انسان از طریق پهپاد‌ها در جهان تعریف نشده است، قانونگذاران در حوزه هوانوردی سعی دارند قوانین و مقررات جدید برای این دسته از پهپاد‌ها وضع کنند.