جامعه امروز، کمدی ماندگار می‌خواهد

احمد طالبی‌نژاد | در باب اهمیت ساخت فیلم‌های کمدی، دیدگاه‌ها و تناقض‌های زیادی وجود دارد؛ عده‌ای بر این باورند که وقتی جامعه‌ای دچار التهاب یا غم و غصه است، تولید فیلم کمدی ضرورتی ندارد، اما بر عکس عده‌ای می‌گویند در شرایط سخت تولید و نمایش فیلم‌های شاد برای مخاطب ضرورت دارد.

از نظر علم روانشناسی ثابت شده، خندیدن باعث تخلیه بخشی از عصبیت‌های انباشته در وجود آدمی می‌شود و در شرایط دشوار لازم است که از فشار‌ها بر روح و روان انسان کاسته شود تا او بتواند به زندگی خود ادامه دهد.

واقعیت این است در شرایط فعلی، جامعه ما نیازمند شادی و آرامش است، چیزی که اصلا در آن وجود ندارد. از همه سو نگرانی و اضطراب بر مردم وارد می‌شود. در این شرایط فیلمسازان جامعه بد نیست به سمت فیلم‌های کمدی که ارزش ماندگاری دارند، بروند.

از این‌ها گذشته سینمای ایران از همان ابتدای شکل‌گیری تا به امروز، جز چند استثنا کمتر موفق شده فیلم‌های کمدی خوبی که از نظر اصول روانشناسی ارزشمند باشد به مخاطب تحویل دهد. به اعتقاد من اگر شانس تاریخی با سینمای ایران همراه می‌بود و اجازه می‌داد، آوانس اوگانیانس بعد از ساخت فیلم درخشان «حاجی‌آقا آکتور سینما» که به درستی نخستین و یکی از بهترین فیلم‌های کمدی سینمای ایران است باز هم فیلمی از این جنس بسازد ما می‌توانستیم در زمینه فیلم‌های کمدی صاحب سبک، تولید فیلم‌های ارزشمند بیشتری باشیم.

اما متاسفانه او بعد از ساخت فیلم «حاجی‌آقا آکتور سینما» در به در شد و به جای تداوم سبک اوگانیانس، سینمای ایران را کمدی‌های سخیف فرا گرفت که این کمدی‌ها من را یاد تعبیر دکتر کاووسی می‌اندازد که گفته بود: «در ایران هر وقت فیلم تراژدی ساخته می‌شود، کمدی از کار درمی‌آید و هر وقت فیلم کمدی می‌سازند، تراژیک می‌شود.» درست است که خنده گرفتن از مخاطب در لحظه کار سختی نیست، اما مهم این است که طوری بتوانیم مخاطب را بخندانیم که تفکر و سلیقه‌اش ارتقا پیدا کند.

وقتی به تاریخ سینمای پیش از انقلاب نگاه می‌کنم «حاجی‌آقا آکتور سینما»، سریال «دایی جان ناپلئون» و ... هنوز به نظر من ارزش خندیدن بدون خجالت را دارند بعد از انقلاب هم از میان فیلم‌های کمدی ارزشمند به «اجاره‌نشین‌های» داریوش مهرجویی می‌توان اشاره کرد.

این فیلم هنوز که هنوز است یکی از درخشان‌ترین فیلم‌های کمدی تاریخ سینمای ایران است. همچنین فیلم سن‌پترزبورگ بهروز افخمی هم کمدی خوش‌ساختی است. یکی، دو کار کمال تبریزی منهای پایان سفارشی‌شان را دوست دارم. شما نگاه کنید، تصویری که چاپلین در عصر جدید از دنیای مدرن قرن بیستم ارایه می‌دهد چقدر تکان‌دهنده و هشدار‌دهنده است.

انسانی که ماشین را اختراع می‌کند تا در خدمتش باشد، اما خودش لای چرخ‌دنده‌های آن گیر می‌کند. هارولد لوید در فیلم‌هایش موقعیتی از تزلزل را نشان می‌دهد که انسان قرن بیستم دچارش می‌شود که این تزلزل ریشه فلسفی عمیقی دارد. متاسفانه باید بگویم که چنین آموزه‌های تکان‌دهنده‌ای که بازتاب شرایط امروز اجتماعی ما باشد در فیلم‌هایمان نمی‌بینیم. در حال حاضر کمدی‌ها بیشتر سخیف هستند.

عوامل سازنده چنین فیلم‌هایی به واسطه نزدیکی با قدرت با تابو‌ها شوخی می‌کنند تا مخاطب را بخندانند ولی این خنده‌ها چیزی را در مخاطب بیدار نمی‌کند و تحولی در او به وجود نمی‌آورد. البته که اولین وظیفه کمدی، خنداندن و تخلیه انباشته‌های روحی بیننده است، اما باید تفکری هم پشت این خنده‌ها باشد. در فیلم اجاره‌نشین‌های داریوش مهرجویی وجه فلسفی پررنگی دیده می‌شود.

جامعه‌ای در این فیلم به تصویر کشیده می‌شد که از ابتدا تا انتهای آن (طبقه بالا تا پایین) همه در حال ویرانی آن هستند که در نهایت این ساختمان با تلنگری کوچک (نشستن پرنده‌ای بر منبع آب) به ویرانی کشیده می‌شود. این وجهه انسان معاصر را نشان می‌دهد که آنقدر درگیر خودخواهی و منافع شخصی خود است که متوجه نمی‌شود، خانه رو به ویرانی است.

در فیلم آپارتمان شماره ۱۳ یدالله صمدی هم بعضی صحنه‌ها دیده می‌شود که مطابق با شرایط روز جامعه است. همچنین در فیلم «مهمان مامان» مهرجویی شاهد چیزی هستیم که متاسفانه به دلیل تغییر شرایط اجتماعی رو به نابودی است؛ همدلی، همراهی و دفاع از کیان یکدیگر. داستان فیلم درباره خانواده فقیری است که یک شب مهمان ناخوانده‌ای بر آن‌ها وارد می‌شود، و در حالی که چیزی در بساط ندارند، اما به یاری همسایه‌ها مهمانی بسیار با شکوه و آبرومندانه‌ای برگزار می‌شود. این نوع کمدی که با روح و احساس و عواطف و انسان سر و کار دارد، جایش در سینمای کمدی ایران خالی است