مهدی اخوان ثالث؛ بهاری در جانِ شعر نو

نام مهدی اخوان ثالث که می‌آید، خیلی زود به یاد شعر‌های «زمستان» و «باغ بی‌برگی»‌اش که در وصف پاییز است، می‌افتیم، اما به راستی شعر اخوان ثالث خود بهاری است در شعر نو فارسی. امروز سالروز تولد شاعری است که اگر نبود تلاش‌ها و خدماتش به شعر نو، راهِ نیما یوشیج به سرانجام نمی‌رسید.

به همین دلیل شعر اخوان ثالث، بهاری تازه است به جان شعر معاصر فارسی. در ادامه چند برش از زندگی و اشعار این شاعر بزرگ معاصر را می‌خوانید.

جرقه شاعری در نوجوانی
شعر مهدی اخوان ثالث را می‌توان در سه دوره از زندگی او بررسی کرد. دوره اول شاعری او از نوجوانی‌اش در مشهد شروع می‌شود و با انتشار کتاب «ارغنون» در تهران به پایان می‌رسد. اخوان در این دوره با همه کم سن و سالی‌اش، مهارت و توانایی فوق‌العاده‌ای در سرودن شعر کلاسیک، به ویژه قصیده دارد و با این حال، از نوگرایی و توجه به اوضاع زمانه هم غافل نیست.

دوره دوم شاعری اخوان که درخشان‌ترین دوره شاعری او هم هست، از حدود سال ۱۳۳۲ تا ۱۳۴۸ را دربرمی‌گیرد. اخوان در این سال‌ها سه مجموعه شعر «زمستان»، «آخر شاهنامه» و «از این اوستا» را منتشر کرد. مهم‌ترین دستاورد اخوان در این دوره، سرودن شعر به شیوه نیمایی بود و این‌جا بود که در عرصه شعر نو خودی نشان داد.

اخوان از اواخر دهه ۴۰ تا پایان زندگی، حدود ۲۰ سال عمر کرد و در این مدت، «در حیاط کوچک پاییز در زندان»، «دوزخ، اما سرد»، «زندگی می‌گوید، اما باز باید زیست» و «تو را‌ای کهن بوم و بر دوست دارم» را به چاپ رساند؛ آثاری که هیچ کدام به درخشش مجموعه اشعار اخوان در دوره دوم شاعری‌اش نرسیدند.

اصلاً این نکته را نمی‌توان انکار کرد که اخوان ثالث تأثیر زیادی از شاعر هم‌ولایتی‌اش، فردوسی توسی گرفته است. زبان و لحن اخوان در شعر، یادآور استحکام و صلابت سخن حکیم توس در شاهنامه است. به عبارتی، اخوان به سبک خراسانی شعر نو می‌سرود.

او بار‌ها در شعر خود ارادتش به فردوسی را نشان داده است: «همه شاعران تو و آثارشان را/ به پاکی نسیم سحر دوست دارم/ ز. فردوسی آن کاخ افسانه که افراخت/ در آفاقِ فخر و ظفر دوست دارم». دلبستگی و علاقه اخوان ثالث به حکیم توس، بعد از مرگ هم او را رها نکرد و باعث شد که سرانجام در زیر سایه فردوسی آرام بگیرد.

نویسندگی در رادیو برای شعر فارسی
شاید جالب باشد بدانید مهدی اخوان ثالث از سال ۱۳۳۶ در رادیو ایران به نویسندگی و اجرای برنامه می‌پرداخت. او در آغاز دهه ۴۰ برنامه‌ای به نام «ادبیات ایران» داشت که در آن محور‌های مختلف شعر فارسی بررسی می‌شد.

متن‌های این برنامه یک بار در سال ۸۸ با چاپ محدود منتشر شد و به همین دلیل، به دست همه علاقه‌مندان نرسید. بعد‌ها خانواده این شاعر فقید، در یک کانال تلگرامی مجموعه برنامه‌های «ادبیات ایران» را منتشر کردند. متن همه این برنامه‌ها به قلم مهدی اخوان ثالث است.

منبع: روزنامه خراسان