شکوفه‌ها در شاهرود مردند
اگر دمای هوا منفی یک یا دو درجه بود شاید می‌شد عقلی کرد و جون میوه سردرختی رو نجات داد، اما هیچ‌کاری با دمای ١٠ درجه زیر صفر نمی‌شد کرد. دست کم با اون مقدار گازوئیلی که بود نمی‌شد تا صبح دووم آورد.
کد خبر :
۷۹۴۵۳
بازدید :
۶۴۴۴
امیرحسین احمدی | ساعت هفت‌ونیم بعدازظهر پنجشنبه بیست‌ویکم فروردین قرمزی غروب‌هنگام آفتاب پشت کوه‌های ابر شاهرود پناه می‌گیرد و هنوز سپاه ظلام میان میدان آسمان جولان نداده که سوز سرما حمله می‌آغازد و تازیانه خود را به گونه شکوفه‌های زردآلو می‌نوازد. باغداران و کارگران‌شان که پیش‌بینی چنین حمله‌ای را می‌کردند، با همه سلاح‌های خود به جدال سرما می‌آیند؛ با هیزم‌هایشان، با سرپوش‌هایشان و چهارلیتری‌های گازوئیل تا مگر دختران درخت‌ها را از چنگال سرما نجات دهند.
به ساعتی، گویی که نور از زمین به آسمان بتابد، تکه به تکه زمین‌های شاهرود و بسطام می‌شود گوله‌های آتشی که الو گرفته‌اند تا مگر سرما را فراری دهند، اما هوهوی باد تمامی ندارد و به نیمه‌های شب می‌رسد. گازوئیل تمام می‌شود و کشاورزان از روی ناچاری تنها، فسردن شکوفه‌ها را به تماشا می‌نشینند.
احسان یکی از همین باغدار‌ها در یکی از روستا‌های بسطام است. هفت سالی می‌شود باغداری را شروع کرده و محصول عمده‌ا‌ش زردآلوست. درباره همان شب که گویی آفتاب سر برآمدن نداشت، همان شبی که دیگر قطره‌ای گازوئیل برایش نمانده بود، می‌گوید: «سرما همه شکوفه‌ها را زد.
از صبحش همه باغدار‌ها دنبال گازوئیل بودند، هواشناسی از هفته قبل خطر سرما را هشدار می‌داد و درست همان روز که قرار بود سرما بیاد، وسط پمپ گاز بسطام دعوا سر گازوئیل بود. به یکسری کشاورز‌ها سهمیه گازوئیل داده بودن.»
این چهارمین سال پیاپی است که سرمای فروردین به جان نوبرانه‌های شاهرود می‌زند. سرمای امسال قابل پیش‌بینی بود، اما احسان می‌گوید که تازه دو روز قبل از شروع سرما اعلام کردند که سهمیه گازوئیل به باغداران تعلق می‌گیرد و سامانه‌های انتقال سهمیه هم تا ١٠ ساعت قبل از شروع سرما قطع بوده است.
«وسط شلوغی پمپ گاز که همه عجله داشتن و سوخت می‌خواستن و کفرشون بالا اومده بود، گازوئیل پمپ گاز بسطام هم تموم شد. من از یکی از دوستام که تراکتور هم تو دم و دستگاهش بود و سهمیه گازوئیل داشت، گازوئیل قرض گرفتم. ساعت هشت‌و‌نیم باید شروع می‌کردیم آتیش الودادن و من تازه تونستم ٨ و ٢٠ دقیقه گازوئیل‌ها رو به باغ برسونم.»
گازوئیل دیر رسید و دست آخر هم کم آمد و درختان احسان در برابر سرما بی‌پناه ماندند. «صددرصد باغ آسیب دید و همه شکوفه‌های زردآلو را سرما زد. دست کم پارسال که سرما اومد، اون‌قدری زردآلو موند که خودمون بخوریم یا به دوست و آشنا بدیم امسال بعید می‌دونم همون‌قدر هم بمونه. کل شکوفه‌ها افتادن.»
به گفته علی‌اصغر حجی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی شهرستان شاهرود، در این شهر و حومه آن حدود ١٣هزار هکتار باغ وجود دارد که از این میزان حدود ٦هزار هکتار از باغ‌ها زردآلو هستند و تعداد درختان آن‌ها اعم از نهال و درخت بارور و... براساس آمار سازمان جهاد کشاورزی در سال ٩٧ به ٢٨هزارو٦٧٢ اصله می‌رسد، اما سرمازدگی مکرر و جبران‌ناپذیر در سال‌های اخیر باعث شده تا کشاورزان یک به یک درختان زردآلوی خود را ریشه‌کن کنند.
حجی می‌گوید که میزان ریالی خسارت روز شنبه به‌طور رسمی اعلام خواهد شد، اما براساس برآورد‌ها میزان خسارت ٢٧٠میلیارد تومان است. احسان می‌گوید: «شهرستان شاهرود و به‌خصوص بخش بسطام را به زردآلو می‌شناسند و حدود ٨٠درصد باغ‌های بسطام زردآلو است، اما برای خود من باغ هیچ سودی نداره یعنی نه‌تن‌ها خرج زندگیم رو در نمیاره بلکه باید با قرض و درآمد کار‌های دیگه، باغم رو سر پا نگه دارم. این باغ هزینه خودش رو هم در نمیاره.
پارسال یک هکتارش رو ریشه‌کن کردم و امسال هم اره برقی رو به جون یک هکتار دیگه می‌اندازم.» او که سن و سالش به ٣٠ نمی‌رسد، اما حرف پدربزرگش را به یاد دارد که باغ زراعت نیست که اگر هم یک سال خسارت خورد، ضررش آن‌قدری نیست که صاحبش را زمینگیر کند، اما قصه باغ حکایت دیگری است.
باغ حاصل عمر است. «عمر کشاورز پای درخت زردآلو که ٢٢ سالش شده و بار می‌ده، رفته. حالا هم که سه سال پشت سر هم سرما می‌زنه و تو این تورم و گرونی اگر بخوام برای همین باغ هزینه کنم، حداقل باید بالای ٥٠میلیون تومن برای امسالش هزینه کنم. هزینه‌اش کنم که دوباره بتونه باغ باشه و نخشکه.» حال باغداران بسطامی و شاهرودی به جان حاصل عمرشان افتاده‌اند؛ زیرا دیگر محصولی ندارد.
محمدحسین خنکال، دبیر اجرایی خانه کشاورز شهرستان شاهرود، که خود کشاورز است و پنج هکتار باغ از محصولات متفاوت دارد، می‌گوید که بین ٩٠ تا ١٠٠درصد زردآلو‌های شاهرود و بخش‌های حومه آن خسارت دیده است.
«سرمازدگی کل استان رو فرا گرفت، منتها در مناطقی مثل ایوان‌کی یا گرمسار، چون بیشتر زراعی هستند، آسیب کمتری دیدند، اما بیشتر باغ‌های شاهرود خسارت خوردند به‌خصوص باغات زردآلو که گلش زود‌تر درمی‌آید؛ بیشتر زردآلو‌ها هم در بخش بسطام است و در بخش مرکزی شاهرود.»
احسان باور دارد که این ٢٧٠میلیارد تومان خسارت برآوردشده کمترین میزان خسارتی است که برای زردآلو‌های شاهرود و بسطام در نظر گرفته شده است.
«بر اساس یک میانگین کشوری محاسبه می‌شه که هر باغدار میانگین می‌تونه از هر هکتار باغ زردآلو ١٥ تن محصول بچینه، اما اگر شرایط آب‌وهوا خوب باشه، باغ‌های زردآلوی شاهرود کم کم چهل تن محصول رو هم می‌دن.» او می‌گوید که دستکم چهار برابر میزان خسارت تعیین‌شده، نرخ واقعی خسارتی است که به باغداران شاهرود در فروردین ٩٩ وارد آمده است.
هر چند که در سال‌های گذشته هم سرمازدگی میان باغ‌های شاهرود تبدیل به معضل شده بود، اما سرمازدگی امسال به آن اندازه بود که گویی قصد نابودی باغداری در این شهرستان را داشته است. «سرمای امسال با سال‌های قبل دو فرق داشت؛ اول اینکه خیلی طولانی بود یعنی از هشت شب دما به زیر صفر رسید تا ٩ صبح فردا و این مدت زمان خیلی مهم است.
اگر مدت سرما کم بود، می‌شد با همون مقدار گازوئیل کاری رو از پیش برد، اما سرما تا صبح طول کشید. از طرف دیگر هم هواشناسی گزارش داد که هوا تا ١٠درجه زیر صفر پایین اومده. اگر دمای هوا منفی یک یا دو درجه بود شاید می‌شد عقلی کرد و جون میوه سردرختی رو نجات داد، اما هیچ‌کاری با دمای ١٠ درجه زیر صفر نمی‌شد کرد. دست کم با اون مقدار گازوئیلی که بود نمی‌شد تا صبح دووم آورد.»
رئیس سازمان جهاد کشاورزی شهرستان شاهرود درباره سهمیه‌های سوخت چنین می‌گوید: «میزان باغ‌های شاهرود که هر کدام از آن‌ها می‌توانستند تحت تأثیر سرمازدگی قرار گیرند، ١٣هزار هکتار است و اگر به‌طور میانگین می‌خواستیم که به هر هکتار هزار لیتر سوخت بدهیم دست کم باید ١٣میلیون سوخت فراهم می‌کردیم و گازوئیل یا هر سوخت فسیلی دیگر کالایی نیست که در انبار ذخیره باشد.
تنها برای کسانی که بخاری مخصوص باغ داشتند که تعداد آن‌ها هم به ٦٣٠٠ نفر می‌رسید، آن هم با شرایط بحرانی و با همکاری فرمانداری و شرکت نفت گازوئیل تهیه شد.».
اما محمدحسین خنکال، دبیر اجرایی خانه کشاورز شاهرود، نظری مقابل با رئیس سازمان جهاد کشاورزی این شهرستان دارد. «امروز هواشناسی ١٠ یا ١٥ روز جلو‌تر اعلام می‌کند که شرایط جوی به چه حالی خواهد بود؛ اما متأسفانه مسئولان دولتی شهرستان و همچنین ستاد بحران گوشی برای شنیدن این اخطار‌ها ندارند.
ستاد بحران منتظر می‌ماند حادثه رخ دهد و بعد برای آن فکری کند. در همه این سال‌ها برای کشاورزان از طرف این ستاد پیامک تلفنی می‌آید که «کشاورز عزیز برای سرما تدبیری بیندیشید.» کشاورز دیگر باید چه تدبیری اندیشه کند؟»
خنکال می‌گوید که چند روز قبل از شروع سرما به سازمان جهادکشاورزی شاهرود خطر سرما را گوشزده کرده است. «من به جهاد شاهرود اطلاع دادم که ستاد بحران شهرستان شاهرود سوخت مورد نیاز کشاورز را برای بهار کشاورزان تأمین و توزیع کند، اما این‌ها گذاشتند درست همان روزی که شبش می‌خواست سرما بزند به ما اعلام کردند که سهمیه سوختی هم وجود دارد.
آن هم گفتند کشاورز‌ها اگر سوخت می‌خواهند ما هیچ سامانه‌ای نداریم فقط کشاورزان باید پیش کسی که تراکتور دارد بروند و به او بگویند که کارتش را ببرد و در سامانه ثبت‌نام کند و ما هزارلیتر یا دو‌هزار لیتر سوخت مازاد می‌دهیم.»
خنکال ادامه می‌دهد: «ما رفتیم این کار را کردیم و گفتند ٧٢ ساعت طول می‌کشد تا گازوئیل به سامانه بنشیند. ساعت یک هم به خاطر کرونا اداره‌ها تعطیل شد و رفت پی کارش. آقایان معتقدند که هزینه تأمین سوخت برای ١٣هزار هکتار باغ در شاهرود بالاست، اما باید بپرسیم که چه امکاناتی پیش‌بینی شده تا کشاورزان تقاضای سوخت نداشته باشند؟»
هر چند در بسطام و شهر‌های دیگر برخی از باغداران توانسته بودند دستکم بخشی از محصول خود را از چنگال سرما بیرون بیاورند، اما خنکال می‌گوید باغدارانی که در سطح شهرستان توانسته‌اند محصول‌شان را حفظ کنند، بیشتر از دو سه جریب (حدود نیم‌هکتار) باغ نداشتند. حاج حسین که چهار هکتار باغ در شاهرود دارد. اول بهار که یک دانه گندم درو نکرده و سبدی بادام هم نچیده، نتوانسته است برای شب سرما کارگر بگیرد.
«پولش را نداشتم که کارگر بگیرم. خودم بودم و دو تا پسرام. از صبح تا هفت شب داشتیم کار می‌کردیم و هنوز آفتاب پایین نرفته بود که هر ١٠ متر آتش روشن کردیم. هر چه سوخت داشتیم آوردیم، از هیزم بگیر تا گازوئیل. تا هفت صبح هم با پسرام توی باغ موندیم و از دست و پا در اومده بودیم، ولی آخر سرما کارش رو کرد. زردآلو را زد، انگور را هم زد.».
اما گویی اقلیم خشمگین شاهرود، قاره کوچک فلات ایران، به همین سادگی‌ها دست از گریبان کشاورزان برنداشته بود. لشکرکشی سوز و سرما هنوز تمام نشده بود که ستوران تگرگ به روی باغ‌ها تاختن گرفتند و هر آنچه را که سرما باقی گذاشته بود، قلع و قمع کردند. مهرداد در روستای دهملا باغ پسته دارد.
خودش کشاورزی خوانده و در روستای دهملا به همه کشاورز‌ها پیشنهاد‌هایی برای مقاوم‌سازی درختان می‌دهد. «برای پیشگیری یک هفته قبل هواشناسی اخطار را داده بود و من به کشاورز‌ها پیشنهاد می‌کردم محلول فشار درست کنند تا مقاومت درخت بالا برود یا اینکه برخی بخاری گازی را درست کرده بودند، ولی این کار‌ها به دمای منفی یک و دو درجه زور می‌شه. حریف این سرما فقط چیزی شبیه گلخونه بود.»
مهرداد می‌گوید که سرما هنوز اثر خودش را روی پسته نشان نداده است. «مناطق مختلف شاهرود بین ٩٠ تا صددرصد آسیب‌زدگی سر درختی‌ها رو داشتند البته روی پسته هنوز خودش رو نشون نداده و ٢٠ روز آینده معلوم می‌شه، ولی تگرگ دخل زردآلو‌ها و انگور‌های باقیمانده دهملا رو درآورد و کار پسته رو هم خراب کرد.»
مهرداد می‌گوید که دستکم ٣٠درصد به پسته‌ها خسارت وارد شده است تگرگ و سرما احتمالا خوشه‌های پسته را تنک خواهد کرد. «اگر میانگین پسته‌های یک خوشه پسته بهرُم ٢٠ دونه باشه بعد این سرما و تگرگ به ١٠ دونه می‌رسه. البته این رو الان با این قطعیت نمی‌شه گفت.»
فقط محصولات باغی نبودند که بهای تغییر اقلیم را دادند، دانه‌های تگرگ بر خوشه‌های گندم نیز کوفتند. دبیر اجرایی خانه کشاورز شاهرود در این‌باره می‌گوید که تگرگ و پس از آن سیل دهشتناکی که راه‌های ارتباطی را هم مسدود کرده بوده در بخش‌هایی از شهرستان شاهرود به گندم‌ها آسیب زده و آن‌ها را از بین برده است.
به گفته علی‌اصغر حجی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی شاهرود، خسارت سرمازدگی امسال در این شهرستان بسیار وسیع بود، اما در این میان بیشترین آسیب را منطقه بسطام از توابع شاهرود دیده است؛ زیرا محصول اصلی این منطقه زردآلوست و زردآلو به علت سرعت شکفتن گل‌هایش نسبت به میوه‌های دیگر بیشتر در معرض آسیب سرمازدگی است.
بر اساس آمار سازمان جهاد کشاورزی شهرستان حدود ٨٠٠ هکتار از باغ‌های شاهرود و توابع آن تحت پوشش صندوق بیمه محصولات کشاورزی قرار گرفته‌اند. این یعنی تنها شش ویک‌دهم‌درصد از کشاورزان شاهرودی، محصولات خود را تحت پوشش بیمه این صندوق درآورده‌اند.
علی یکی از زردآلوکاران بسطامی است که تمام باغش آسیب دیده است و سرما و تگرگ شکوفه‌ای بر درختان او باقی نگذاشته است با این حال چهار سال می‌شود؛ یعنی درست از زمان شروع سرما‌های بهاری شاهرود که علی دیگر زمینش را تحت پوشش بیمه درنمی‌آورد.
«دو هکتار باغ زردآلو ٢٠٠میلیون درآمد داره بابت داشت هر هکتار هم نزدیک ٢٠میلیون باید هزینه کرد. وقتی خسارت وارد بشه، صندوق بیمه کشاورزی کارشناس می‌فرسته که تعیین خسارت کنه. اگر اون کارشناس قبول کنه که خسارت به باغ وارد شده، صندوق بیشترین پولی که بخواد بده، حدود ٨میلیون تومنه. تازه فقط چهار‌میلیون تومن می‌ده و بقیه رو نگه می‌داره تا مهر ماه آینده که کشاورز دوباره باید بره و حق بیمه پرداخت کنه به خاطر همین من پولم را آزاد کردم و بیمه هم نمی‌خوام.»
به گفته حجی، اما خسارت‌های متوالی باغ‌های زردآلو ضریب ریسک را افزایش داده و هزینه بیمه این باغ‌ها بالا رفته و از طرفی مبلغ خسارت هم ناچیز است به همین خاطر ٨٠٠ هکتار باغ بیشتر بیمه نشده‌اند. او می‌گوید: «این یک واقعیت پذیرفته‌شده است که اگر کشاورزان می‌خواهند زردآلو داشته باشند باید تجهیزات کافی را برای مقابله با سرمای بهاره آماده کنند.
روز پنجشنبه با همکاری مرکز تحقیقات، آموزش و منابع طبیعی شاهرود کشاورزان را جمع کردیم و باغ‌هایی را به آن‌ها نشان دادیم که توانسته بودند خود را نجات دهند و باغداران دیدند که با اقدامات هزینه‌بردار می‌توانند باغ‌های خود را نسبت به سرما مقاوم کنند و بقیه راهکار‌ها هم طولانی‌مدت است مثل تبدیل زردآلو به آلو یا تغییر‌های دیگری از الگوی کشت.»
محمدحسین خنکال که خود یکی از این کشاورزان ناظر بر باغ‌ها بوده به «شهروند» می‌گوید: «مرکز تحقیقات شاهرود ادعا داشت که ما باغ‌هایی را پوشش دادیم و بیایید بازدید کنید که توانستیم محصول را نگه داریم. ما بازدید کردیم و به نظر من پوشش آن‌ها پوشش استانداردی نبود و نتوانسته بودند میوه‌ای هم روی درخت نگه دارند.
درخت تک و توک گل داشت، اما میوه‌ای را که باید، نداشت. این‌ها آمدند یکی از این توری‌ها روی باغ نصب کردند و در اصل از تگرگ‌زدگی جلوگیری کردند این توری را هم هر کشاورزی نگاه می‌کرد، می‌گفت که این کار هردمبیلی چطور می‌خواهد از سرما جلوگیری کند؟
پوشش باید مثل گلخانه مستحکم و روزنه نداشته باشد. با ١٠ تا ستون یک توری را گره‌زدن که نمی‌شود گفت: از سرما جلوگیری کردیم. ما کشاورز‌ها که ١٥،١٠ نفر بودیم هیچ کدام‌مان قانع نشدیم حالا دیگر تحصیلکرده‌ها، استادان و کارشناسان بماند. علاوه براینکه نیروی کارگری زیادی هم برده است.»
دستآخر این کشاورز درباره تغییر الگوی کشت می‌گوید: «خود من چند نوع محصول دارم هلو، زردآلو، سیب و انگور. الان می‌شود بگوییم که در بسطام به جای زردآلو انگور بکاریم، اما انگور‌ها را هم سرما زده است. هر بخش شاهرود آب‌وهوایی متفاوت دارد. امروز بسطامی‌ها دارند باغ‌هایشان را «کف‌بُر» می‌کنند. جای آن چه بکارند؟
باغ را زمین زراعی کنند و گوجه بکارن که راه صادراتش بسته شود و به ٤٠٠ تومن برسد که حتی برداشتش هم ضرر باشد کشاورز محصولش را دوباره شخم بزند؟ و بعد همین آقایان بگویند چرا گوجه کاشتید؟ محصولات کشاورزی از زنجیره تولید تا مصرف چرخه‌ای معیوب دارد و اگر قرار است الگوی کشتی تعریف شود باید بر مبنای چرخه‌ای اصولی و درست شکل بگیرد.»
۰
