۵۰ دریاچه جدید در راه است؟
تصویری که اخیرا با عنوان تصویر ناسا از بهار ایران نیز منتشر شد، اگر هم شکی در این موضوع بود آن را به واقعیت نزدیک کرد که فلات مرکزی ایران را مملو از دریاچههای جدید نشان میداد.
کد خبر :
۸۰۹۹۶
بازدید :
۶۲۵۷
علی حاجیمرادی | بهار امسال اخباری نویدبخش از وضعیت تالابهای کشور به گوش میرسد؛ از بازتاب جهانی بهترین وضعیت یک دهه اخیر دریاچه ارومیه گرفته تا تصاویر خیرهکننده از تخمگذاری فلامینگوها در تالابهای خوزستان و حتی رهاسازی یک میلیون قطعه بچهماهی در تالاب هامون.
ولی آنچه در این بین شاید بیش از سایر اخبار عموم جامعه را به خود جذب کرد خبری با این تیتر و البته ویدئوهای پیوست آن بود: «ایجاد ۵۰ دریاچه جدید در کشور پس از بارشهای سال آبی جاری». آیا واقعا این تیتر خبری جذاب، صحت داشت؟
تصویری که اخیرا با عنوان تصویر ناسا از بهار ایران نیز منتشر شد، اگر هم شکی در این موضوع بود آن را به واقعیت نزدیک کرد که فلات مرکزی ایران را مملو از دریاچههای جدید نشان میداد.
اما اصل موضوع ایجاد ۵۰ دریاچه جدید به یک پدیده زمینشناسی به نام پلایا بازمیگردد. طبق اطلاعات در دسترس، کشور ایران دارای بیش از ۲۶۲ پلایا (معادل فارسی آن «دَغ») است. در زبان محلی انارکی، دغ زمینی است که بر آن سیلاب آمده و خشکیده و یک طبقه از گل محکم احداث شده که مانع روییدن چیزی است.
پلایا یکی از اشکال ژئومورفولوژیکی است که در پستترین قسمت حوضه آبریز یا دشتهای سطحی به وجود آمدهاند. پلایا در واقع دریاچههایی بودهاند که بر اثر پیشیگرفتن حجم تبخیر از سطح آنها نسبت به ورود آب به آنها تمامی آب خود را از دست داده و تهنشینی املاح محلول در آب آنها باعث بهوجودآمدن یک کفه کاملا مسطح قلیایی یا نمکی بسته به ترکیبات رسوبات آنها شدهاند.
در این وضعیت سه ویژگی مشابه تقریبا بین تمامی پلایاها مشترک است، نفوذناپذیری و مسطح و موقتبودن سطح آب بهاری. دغ (دق) مهمترین حوضه رسوبی در محیط تبخیری است. در دغها زهکش مشخصی وجود نداشته و شیب توپوگرافی آن نزدیک به صفر است.
با اینکه در دغ سطح آب بالاست، ولی به علت اقلیم خشک و ویژگی قلیایی زیاد، پوشش گیاهی بسیار کم بوده یا اصلا وجود ندارد. دغها در فصلهای مرطوب پرآب میشوند، ولی در فصل خشک آب خود را از دست میدهند. برخی دغها نیز همیشه خشک هستند.
مقایسه بین نقشه رخسارههای ژئومورفولوژی ایران با تصویر منتسب به ناسا نشان میدهد بارشهای سیلابی سال آبی جاری بهخصوص در نواحی فلات مرکزی ایران منجر شد که برای یکی از معدود سالها حجم آب مناسبی از هر یک از حوضههای آبریز این پلایاها بتواند خود را از طریق رودخانه منتهی به پلایاها برساند و عملا موجب مرطوبشدن و حتی بعضا بنا بر اخبار منتشرشده به تعداد ۵۰ پلایا عمقگرفتن آب بر سطح آنها شود.
بنابراین به خودی خود یک بارش سیلآسا یا ورود مقادیر انبوه آب از یک رودخانه به یک محیط بیابانی به معنای ایجاد دریاچه نخواهد بود، بلکه این بارشها قادر خواهند بود بین چند روز تا چند هفته یکی از دهها پهنههای پلایایی فلات مرکزی ایران به شرایط سالهای دور آنها که همان دریاچه بوده را مشابه کنند.
برای نمونه ویدئویی که بیشتر از بقیه اقبال انتشار گسترده را یافت، مربوط به دغ سرخ زواره در شهرستان اردستان استان اصفهان است که یکمرتبه مواجه شد با بارش ناگهانی روی این پلایا و مسدودشدن راه برگشت از پناهگاه حیات وحش خارو از میان دریاچه ایجادشده در سال ۱۳۸۹ که تجربه عینی درک ویژگیهای این پدیده را برای بنده نیز ایجاد کرد.
۰