کرونا، مدارس و مدیریت بحران

مهدی زارع | در روز‌های هفته دوم شهریور ۹۹ به‌تدریج اعلام شد که بازگشایی مدارس در سال تحصیلی جدید -که از ابتدای آن ایران و جهان درگیر همه‌گیری ویروس کروناست- از روز شنبه ۱۵ شهریور خواهد بود. ابتدا روز سه‌شنبه ۱۰ شهریور وزیر آموزش‌و‌پرورش اعلام کرد که «روز ۱۵ شهریور قرار است مدارس به‌صورت حضوری دایر شود و دانش‌آموزان به مدرسه بروند مگر اینکه از سوی ستاد ملی کرونا اعلام شود وضعیت منطقه‌ای قرمز است...

ما اختیاراتی را به شورای آموزش مدارس دادیم... نقش معلمان یک نقش متمایز و پیچیده است. سال‌ها معلمان از این روش استفاده کردند {که} در کلاس درس بدهند و امسال با شرایط متفاوتی روبه‌رو شدیم و نیاز به خلاقیت و فعالیت متمایز معلمان دارد».

در همین نوع اعلام تصمیم بازگشایی مدارس ابهام در نوع فعالیت دیده می‌شود -که بالاخره مدارس به‌صورت حضوری بازگشایی می‌شوند یا در مناطق قرمز کاملا به‌صورت مجازی شروع به کار می‌کنند؟ -، ولی روز ۱۳ شهریور وزیر مربوطه اعلام کرد:

«هر‌جا بتوانیم، {مبنا} حضور با رعایت پروتکل‌ها‌ست و ۱۵ شهریور در همه مدارس اصل بر حضور است، اما در مدارسی که تعداد دانش‌آموزان بیشتر از پروتکل است، ناگزیر هستیم تا دانش‌آموزان را گروه‌بندی کنیم و برخی در روز‌های زوج و برخی روز‌های فرد بیایند. حضور دانش‌آموزان در کلاس مدارس از ۱۵ شهریور حداکثر ۳۵ دقیقه است»؛ بنابراین دو روز مانده به روز بازگشایی، تأکید اصلی بر حضور همه دانش‌آموزان در مدارس قرار گرفت.

در‌عین‌حال صبح روز شنبه رئیس‌جمهور خود به‌صورت مجازی و با ارتباط از راه دور و ویدئویی در مراسم افتتاح سال نو تحصیلی شرکت کرد و در میانه روز اعلام کرد که کسی والدین را برای فرستادن بچه‌هایشان به مدرسه مجبور نکرده و «نمی‌خواهیم به کسی دستبند بزنیم و به مدرسه بیاوریم».

از این اظهارات رئیس‌جمهور دریافت می‌شد که حضور فیزیکی دانش‌آموزان در مدرسه اختیاری است و این اظهارات در میانه روزی بیان می‌شد که از دو روز قبلش بیشتر خانواده‌ها -به‌ویژه والدین سال‌اولی‌ها- پیام متفاوتی دریافت کرده بودند.

به بیشتر آن‌ها از مدرسه گفته شده بود که روز اول بازگشایی مدرسه حضوری خواهد بود و سال‌اولی‌ها برای گروه‌بندی و آشنایی با محیط مدرسه باید در مدرسه حاضر شوند. به‌عنوان پدر یک دانش‌آموز سال آخر دبیرستان که پیشه‌ام نیز تعلیم و تعلم است، این نوع تصمیمات مدیریت آموزشی و تغییرات در آن‌ها را بسیار خلق‌الساعه و گیج‌کننده برای مخاطب دریافتم.

تغییرات و بعضا ضد‌و‌نقیض‌بودن پیام‌ها برای خانواده‌هایی که فرزند دانش‌آموز دارند، چنان بوده که یک‌دستی مورد نیاز در تصمیمات چنین مواقعی در مدیریت بحران را بسیار مخدوش کرد. از دید مدیریت بحران، فاصله‌گذاری اجتماعی طرحی برای کاهش ریسک کرونا است؛ چراکه برای کم‌کردن ریسک به‌ویژه در برابر یک بیماری واگیردار، کاهش معرضیت یکی از پارامتر‌های مهم برای کم‌کردن احتمال ابتلا است.

از همین جهت، مدارس از اولین محل‌ها برای توسعه همه‌گیری کرونا هستند و از اولین جا‌هایی هستند که فاصله‌گذاری اجتماعی (فیزیکی) باید سخت‌گیرانه در آن‌ها رعایت شود. وقتی دکتر «مینو محرز»، عضو کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا، ابراز کردند «امیدوارم پس از سفر‌های اخیر مردم، موج جدیدی از بیماری ایجاد نشود... نتیجه عدم رعایت‌ها دو هفته دیگر مشخص می‌شود...

تا حد امکان تجمعاتی که به‌طور معمول هر روز و ساعت‌ها در مدارس انجام می‌شده، نباید رخ دهد. در غیر این صورت مدارس بهترین جا برای انتقال کرونا هستند... ماسک و فاصله فیزیکی کافی نیستند بلکه کلاس‌ها باید در هر ساعت، ۱۰ مرتبه تهویه هوا شوند»؛ این پرسش برای شهروندان ایجاد می‌شود که اساسا چند کلاس درس و مدرسه در کشور وجود دارد که بتواند چنین شرایطی را فراهم کند؟

از هفته اول اسفند ۹۸ به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا مدارس برای حضور فیزیکی دانش‌آموزان در کلاس درس تقریبا به‌صورت کامل بسته شدند و با رواج آموزش‌های مجازی سال تحصیلی قبل به پایان رسید (کیفیت و کارایی آموزش مجازی اجراشده بحث دیگری است که می‌توان در فرصتی جداگانه به آن پرداخت).

سامانه سلامت ما در شش‌ماه گذشته البته با ایثار و فداکاری کادر درمانی‌مان و شهادت در راه خدمت به هم‌وطنان و مقابله با کرونا- تا ۲۴ مرداد ۹۹، تعداد این شهدا ۱۶۴ نفر گزارش شد- توانسته تا اینجا مسئله همه‌گیری کرونا را تا حدی کنترل و از گسترش تلفات جلوگیری کند.

از سوی دیگر محدودیت‌هایی از نظر دسترسی به کیت تشخیص کرونا و تعداد تست و خستگی نیرو‌های نظام سلامت در مواجهه و پاسخ به این همه‌گیری، گرفتاری مضاعفی برای ما ایجاد کرده است. لزوم منطقی و عقلانی بودن تصمیمات در مدیریت بحران، یکدستی و یکنواختی دستور‌ها و فرامین و اولویت‌دادن به سلامت کادر سلامت و همه مردم از شرایط اصولی موفقیت برنامه‌های مدیریت بحران کرونا در‌حال‌حاضر است.

چنانکه هر‌کدام از این موارد مخدوش شود، در هفته‌های بعد خسارتش را کادر نظام سلامت و دانش‌آموزان و خانواده‌های آن‌ها و همه شهروندان باید با گرفتاری در بیمارستان‌ها و بخش‌های مراقبت‌های ویژه و با ازدست‌دادن جان خود بپردازند.

امیدوارم به‌سرعت تصمیم منطقی که وزارت علوم برای اعلام شروع سال تحصیلی جدید با اولویت آموزش مجازی گرفت و اعلام کرد، به وزارت آموزش‌و‌پرورش نیز تسری یابد. شرایط جدید جهان با کرونا و پساکرونا، به نحوی است که باید به‌سرعت خودمان را با لوازم و مناسباتش منطبق کنیم، اصرار بر تکرار شکل و فرم‌های پیشین زندگی فقط به جان مردم آسیب بیشتر خواهد زد.