توله یوزها و حفظ سرمایه اجتماعی
اگرچه انتشار خبر تلف شدن یکی از تولهها و در پی آن خبر اشتباه در تشخیص اولیه جنسیت تولهها، لبخند را از لبهای بسیاری از علاقهمندان به حیاتوحش ربود، اما کماکان این پروژه با حساسیت زیادی از سوی جامعه در حال پیگیری و رصد است.
حمیدرضا میرزاده | تولد تولهیوزپلنگها در سایت تکثیر و پرورش یوزپلنگ در ذخیرهگاه زیستکره توران، یکی از خوشحالکنندهترین اخبار این روزها بود.
انتشار تصاویر تولهیوزپلنگها و بازنشرهای متعدد آن نشان میدهد که علاقه عمومی به حیاتوحش بسیار بالاست، خصوصا درباره گونهای که سابقه فعالیتها برای حفاظت از آن به مدتها قبل باز میگردد و دستکم دو دهه است که فعالیتهای زیادی برای شناساندن آن به جامعه در جریان است.
از برنامههای آموزشی کوچک و بزرگ در مدارس و کتابهای درسی گرفته، تا فعالیتهای رسانهای و پوشش اخبار یوزپلنگها و در نهایت نقش بستن تصویر یوزپلنگ بر پیراهن تیم ملی فوتبال، همه و همه این علاقه را در ذهن ایرانیان برای یوزپلنگ به وجود آورده است.
اگرچه انتشار خبر تلف شدن یکی از تولهها و در پی آن خبر اشتباه در تشخیص اولیه جنسیت تولهها، لبخند را از لبهای بسیاری از علاقهمندان به حیاتوحش ربود، اما کماکان این پروژه با حساسیت زیادی از سوی جامعه در حال پیگیری و رصد است.
پر واضح است که بر اساس اصول بومشناسی تولد تولههای یوزپلنگ در شرایط اسارت لزوما به معنای نجات این گونه در طبیعت ایران نیست. چرا که اولا ملاک وضعیت یک گونه حیات وحش، جمعیت آن در زیستگاههای طبیعی خودش است نه در اسارت.
در ثانی تجربههای مختصر و عمدتا نافرجامی از رهاسازی یوزپلنگهای تکثیر شده در آفریقا وجود دارد و با توجه به تهدیداتی که در زیستگاههای طبیعی ایران وجود دارد، شرایطی حاضر و آماده برای معرفی تولههای تکثیرشده وجود دارد (و البته چنین برنامهای هم در حال حاضر در دستور کار نیست.)، اما از طرفی، ژنهای موجود از یوزپلنگ آسیایی در جهان بهشدت کاهش یافته و هر روز نیز تعداد باقیمانده از این ژنهای محدود در حال کاهش است.
اگر حدسیات کارشناسی مبتنی بر وجود ۲۰ تا ۲۵ یوزپلنگ در کل طبیعت ایران صحت داشته باشد، در حال حاضر چهار یوزپلنگ نیز در اسارت زندگی میکنند که سه تای آنها قربانی قاچاق حیاتوحش شدهاند و یکی دیگر برای زادآوری در برنامه تکثیر، زندهگیری شده است.
با این حساب، چیزی حدود ۱۳ درصد کل ژنهای زنده یوزپلنگ آسیایی را در اختیار داریم و اگر نتوانیم همین ۱۳ درصد را به صورت زنده نگهداری کنیم، درصد قابل توجهی از تنوع ژنتیکی اندک یوزپلنگ آسیایی را از دست خواهیم داد. حداقل کاری که امروز میتوانیم انجام دهیم، زنده نگه داشتن همین ژنهاست تا بلکه در آینده بتوان راه و روش معرفی افراد تکثیرشده به طبیعت را یافت.
اما با وجود همین امید کم به افزایش جمعیت یوز در طبیعت از طریق تکثیر در اسارت، نکته مهم موفقیت برنامه تکثیر در اسارت، افزایش سرمایه اجتماعی برای حفاظت یوزپلنگ است. بخش زیادی از جامعه غیرمتخصصان، با تولد تولهیوزپلنگها امیدهای جدیدی در حفاظت از این گربهسان نادر یافتند.
همین امیدهای بازیافته، اهرمی قوی برای پیشبرد اهداف حفاظت و جلب مشارکت عمومی هستند. معمولا آنچه در حفاظت طبیعت بیشترین و تعیینکنندهترین تاثیر را دارد، علاوه بر برنامهریزیهای متخصصان، اعتماد و جلب مشارکت سایر بخشهای جامعه است.
از سیاستمداران و تصمیمگیران ارشد گرفته تا صنایع و بنگاههای اقتصادی بزرگ و جوامع محلی و عموم مردم. زمانی که امید برای بقای یک گونه زنده میشود، ظرفیت و اشتیاق برای مشارکت نیز افزایش مییابد.
تولد تولهیوزها اگرچه از نظر بومشناختی تا اینجا کمک خاصی به جمعیت یوزپلنگ آسیایی نکرده، اما امیدهای تازهای را در جامعه به وجود آورده؛ امیدی که میتواند با برنامهریزی صحیح به حفاظت بهتر زیستگاهها و مشارکت بیشتر در حفظ مشهورترین گونه حیاتوحش کشور منجر شود.