تخلفات عجیب ساختمان‌سازیِ دوران قاجار

حسن حسن‌زاده | این روز‌ها که بحث درباره تخلفات در ساخت و ساز ساختمان‌ها و به ویژه فساد سازندگان در ساخت متروپل بالا گرفته است، خوب است به ریشه‌های تاریخی این تخلفات هم اشاره کنیم. «هانری رنه دالمانی» سیاح فرانسوی در سفری که سال ۱۸۹۹ میلادی به ایران داشت، در کتاب «از خراسان تا بختیاری» به گوشه‌ای از این تخلفات عجیب در دوره قاجار پرداخته است که در ادامه می‌خوانید.

«هانری رنه دالمانی» مورخ، سیاح و متخصص هنر‌های تزئینی فرانسوی که علاقه بسیاری به اشیاء عتیقه داشت، سفر‌های زیادی به کشور‌های مشرق زمین انجام داد. او در سفر‌های متعدد خود از شهر‌های سمرقند، بخارا، عشق‌آباد و ... بازدید کرد و این میان ۲ بار نیز به ایران آمد. این سیاح فرانسوی در سال ۱۸۹۹ میلادی برای اولین وارد ایران شد و از شهر‌های مختلف ایران دیدن کرد.

هانری در دومین سفرش به ایران در سال ۱۹۰۷ میلادی، تصمیم گرفت درباره اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران نیز مطالعه کند. نتیجه این مطالعات کتابی شد با عنوان «از خراسان تا بختیاری» که سفرنامه‌ای است پر و پیمان از احوالات مختلف آن روزگار جامعه ایران و البته عکس‌های فراوانی که او در این سفر از شرق به غرب ایران تهیه کرده است.

دورنمای بازار تهران از فراز شمس‌العماره در دوره ناصرالدین شاه

مقاطعه کار هدفی جز خالی کردن جیب مشتری ندارد!

هانری رنه دالمانی در صفحه ۲۰۹ از جلد اول کتاب «از خراسان تا بختیاری» مبحثی را درباره فساد در ساختمان‌سازی در دوره قاجار باز می‌کند. او در بخش چهارم این کتاب با عنوان «مساکن ایرانیان» نخست به شیوه خانه‌سازی در روستا‌ها و تقسیمات مختلف خانه‌های ایرانیان از اندرونی تا پشت‌بام، حیاط خانه و... می‌پردازد و در بخش «ساختمان خانه‌ها» به موضوع فساد برخی مقاطعه‌کاران و مباشران در ساخت بنا اشاره می‌کند.

او نوشته در ایران دوره قاجار مقاطعه‌کار یا به زبان امروزی همان پیمانکاران به منافع خودشان فکر می‌کنند و غالبا سر مشتری را کلاه می‌گذارند. دست این افراد با مصالح‌فروشان در یک کاسه می‌رود و مصالح نامرغوب به کار می‌برند و اگر صاحبخانه مباشر یا نماینده‌ای هم برای نظارت بر کار استخدام کند، گاهی مباشر هم با آن‌ها هم‌پیاله می‌شود. این سفرنامه‌نویس و سیاح در بند آخر صفحه ۲۰۹ این کتاب نوشته است:

«در ایران مانند دیگر کشور‌های قدیمی، مقاطعه‌کاری که انجام کلیه کار‌های ساختمان یک بنا را برعهده بگیرد، غالبا هدفی جز خالی کردن جیب مشتری ندارد.

کسی هم که مباشری جهت حفظ منافع خویش انتخاب می‌کند، کم و بیش مطمئن است که این مباشر نیز یا سر به هوا خواهد بود و یا دغلکار؛ که در صورت اول، چشم بسته، هرچه را که مصالح‌فروشان در اختیارش بگذارند خواهد پذیرفت؛ و در صورت دوم، برعکس، با کارگران مختلف زد و بند کرده و آگاهانه اربابش را خواهد چاپید.»

نمایی دیگر از خانه‌های تهران قدیم در دوران قاجار

او در ادامه به مشکلات دسترسی به مصالح ساختمانی در دوره قاجار اشاره کرده و می‌نویسد: «فراهم کردن مصالح ساختمانی کاری پردردسر است، زیرا مصالح کمیاب است و قیمت‌ها نامعین...»

در پایان باید گفت با وجود فساد‌هایی که در ساختمان‌سازی این دوران رخ داده و سفرنامه‌نویس فرانسوی هم در بخش‌هایی از کتاب به آن اشاره کرده است، اما بنا‌ها و کاخ‌های بسیاری از عهد قجر باقیمانده که هنوز هم استحکام و مقاومت خوبی دارند؛ بنا‌ها و کاخ‌هایی که البته متعلق به شاهان و شاهزادگان قجری بوده‌اند و نظارت جدی تری بر ساخت آن‌ها وجود داشت.

شمس العماره بنایی باشکوه در مجموعه کاخ گلستان است که به دستور ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد و برای نخستین بار از فلز در ساخت آن استفاده شد

تصویری که این سیاح فرانسوی از ساخت و ساز یک قصر در حومه تهران ثبت کرده و در کتاب «از خراسان تا بختیاری» درج شده است

منبع: همشهری آنلاین