زلزله طبس؛ شدیدترین لرزش ثبت‌شده در ایران
این زلزله دستگاهی با بیشترین سطح جنبش شدید زمین تاکنون ثبت‌شده در ایران و شدیدترین حادثه در پهنه رومرکزی در سده پیشین در ایران بوده است.
مهدی زارع | در ۲۵ شهریور ۱۳۵۷، زمین‌لرزه‌ای با بزرگای ۷.۴ در ساعت ۱۹:۰۶ شهر طبس در شرق ایران مرکزی را ویران و خسارات و ویرانی‌های زیادی را در روستا‌های اطراف ایجاد کرد. این زلزله دستگاهی با بیشترین سطح جنبش شدید زمین تاکنون ثبت‌شده در ایران و شدیدترین حادثه در پهنه رومرکزی در سده پیشین در ایران بوده است.
در گزارش سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده که در نوامبر ۱۹۷۸/ آبان ۱۳۵۷ تهیه شده، آمده است که بنا بر دعوت مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، پژوهشگران این سازمان به ایران و در دو نوبت به منطقه زلزله‌زده سفر کردند.
بر اساس این گزارش استاد عکاشه و مهندس ایرج عشقی از مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در این بازدید با تیم سازمان زمین‌شناسی آمریکا همراه بوده‌اند. خسروآباد، در ۷.۵کیلومتری جنوب شرقی طبس شدیدترین خسارت‌ها را تحمل کرده بود.
از دیهوک گزارش شد که به دلیل بروز رعدوبرق‌هایی قبل از رخداد لرزه اصلی، در محدوده کوه‌های شتری، بعضی مردم در دیهوک پیش‌آگاهی یافتند و جان به در بردند؛ ولی چنین چیزی از محدوده پیرامون طبس گزارش نشد. بر اساس پژوهش‌های نگارنده در سال ۱۳۷۵، ممکن است مشاهده رعدوبرق قبل از لرزه اصلی به شروع گسیختگی در گسل زمین‌لرزه‌ای از محدوده دیهوک مربوط باشد.
تلفاتی که در گزارش سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده ۱۴ هزار نفر برآورد شده، در گزارش سازمان برنامه که در مهر ۵۷ تهیه شده، شش‌هزارو ۲۰۰ نفر برآورد شده است. گسیختگی سطحی گسل زمین‌لرزه‌ای در شرق طبس در درازای حدود ۵۵ کیلومتر و با ناپیوستگی‌هایی به فاصله هشت کیلومتر در میانه گسیختگی‌های سطحی قابل مشاهده بوده است.
از میان شتاب‌نگاشت‌هایی که در این زلزله با همت زنده‌یاد مهندس علی‌اکبر معین‌فر به دست آمده، سه شتاب‌نگاشت سه‌مؤلفه‌ای ثبت‌شده در نزدیکی کانون (در فاصله کمتر از ۵۰ کیلومتر از کانون) اهمیت مهندسی زیادی دارند.
فواصل محل‌های ثبت از نزدیک‌ترین نزدیک به سطح گسیختگی به ترتیب در ایستگاه‌های طبس، دیهوک و بشرویه به ترتیب ۳، ۱۷ و ۲۸ کیلومتر است. نگاشت شتاب‌نگاری حاصله در محل ساختمان شیروخورشید طبس از قوی‌ترین نگاشت‌های شتاب‌نگاری از نظر محتوای انرژی و مشاهده‌شد‌ن دامنههای بلند در فرکانس‌های مختلف در ایران و در د‌نیاست.
تا سال‌ها بعد از زلزله طبس این نگاشت به‌عنوان مهم‌ترین نگاشت حوزه نزدیک گسل برای طراحی سازه‌های حساس مورد استفاد‌ه بود؛ گسل زمین‌لرزه‌ای که از فاصله حدود پنج‌کیلومتری شهر طبس عبور می‌کرد. شتاب‌های اوج افقی اندازه‌گیری‌شده زمین ۰.۹۴ و ۰.۸۸ شتاب جاذبه زمین در طبس بود. اوج شتاب عمودی زمین ثبت‌شده در این ایستگاه ۰.۷۴ شتاب جاذبه زمین بود.
طیف‌های پاسخ‌نگاشت‌های زلزله نشان می‌دهد که محتوای جنبش به اندازه کافی دامنههای تقویت طیفی را در فرکانس‌های مختلف داشته است. شتاب‌نگاری شوک اصلی در دیهوک حداقل سه رویداد متمایز را به‌عنوان نشانه‌ای از رفتار پیچیده گسلش نشان می‌دهد. جبهه گسیختگی به سمت شمال غربی از سوی دیهوک گسترش یافته و دور شده و به سمت طبس حرکت کرده است.
یکی دیگر از حاشیه‌های تلخ این زلزله، سانحه سقوط هواپیما در بیست‌ونهم شهریور ۱۳۵۷ بود؛ یک فروند هواپیمای سی۱۳۰ نیروی هوایی که به منظور حمل وسایل و خواربار مورد نیاز مردم زلزله‌زده طبس از پایگاه شیراز عازم تهران بود، در حدود ساعت هشت صبح، در فرودگاه دوشان‌تپه سقوط کرد و ۹ نفر ارتشی در آن کشته شدند. نگارنده هنگام فرود و البته سقوط این هواپیما به‌طور کاملا اتفاقی از بالکن منزل حادثه را مشاهده کرد.
