عوامل انسانی و خشکی زاینده‌رود!

عوامل انسانی و خشکی زاینده‌رود!

ولی این در زمانی است که شهر خشک است. ذخایر آب زیرزمینی آن تمام شده است و ممکن است آب نیاز به جیره‌بندی داشته باشد. در خارج از تهران وضعیت بسیار بدتر است. در صورت تداوم خشکسالی، به‌تدریج مناطق مرکزی و دور از دریای ایران غیرقابل سکونت خواهد شد.

کد خبر : ۱۰۱۲۴۰
بازدید : ۷۲۴۹

مهدی زارع | نتیجه رویکرد محیط زیستی دولت‌های ایران طی شصت سال گذشته امروز و در انتهای دهه‌های بسیار خشک و بی‌باران خودنمایی می‌کند. چشم‌انداز مقابله با کمبود آب در کشور بدون بررسی اتفاقات شصت سال گذشته ممکن نیست. سال‌هاست باران کافی نباریده است.

نشانه‌های خشکسالی در تهران چندان برای بسیاری از مردم قابل مشاهده نیست! همچنان از تمام منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی برای تهران و شهر‌های بزرگ آب شرب و برای مصارف عمرانی و شهری تامین می‌شود. پارک‌ها و درختان زیادی وجود دارد و همچنان آبیاری به کفایت انجام می‌شود.

ولی این در زمانی است که شهر خشک است. ذخایر آب زیرزمینی آن تمام شده است و ممکن است آب نیاز به جیره‌بندی داشته باشد. در خارج از تهران وضعیت بسیار بدتر است. در صورت تداوم خشکسالی، به‌تدریج مناطق مرکزی و دور از دریای ایران غیرقابل سکونت خواهد شد.

بسیاری در تهران و حتی در اصفهان و مشهد و تبریز به شست‌و‌شوی ماشین‌های خود با آب چاه‌هایی ادامه می‌دهند که به نوعی معتقدند به‌طور معجزه‌آسایی پر می‌شود، حتی اگر میانگین بارندگی کاهش یافته و جمعیت این شهر‌ها و ناحیه پیرامون آن‌ها در ۳۰ سال گذشته سه برابر شده باشد.

ظاهرا همچنان بعضی از مردم و مسوولان بر این باورند که «چاه بی‌پایان است. آب از اعماق زمین می‌آید، اگر بهتر و با فناوری پیشرفته‌تر تا اعماق بیشتری حفر کنیم همچنان به منابع لایزال بیشتری دست می‌یابیم.» ذهنیت طرفداران آب ژرف نیز از همین ایده کلی پیروی می‌کند! خشکسالی در هیچ کجا به اندازه پایتخت سابق ایران، اصفهان، شهر کویری مرکز ایران قابل مشاهده نیست.

این شهر محل گذر رودخانه‌ای است که زمانی پرآب بوده و زاینده‌رود یا رودخانه زندگی نامیده شده بود. طی پانزده سال گذشته این رودخانه خشک بوده است که نتیجه بارندگی اندک و عدم مدیریت صحیح مصرف آب بوده است.

دولت‌های پی‌درپی گذشته اقدامی برای اصلاح سوءمدیریتی که منجر به کمبود آب شده انجام داده‌اند؟ آیا دولت جدید کاری برای مبارزه با بیابان‌زایی انجام خواهد داد؟

آب زاینده‌رود به مردم مناطق مرکزی ایران عمدتا در استان‌های چهارمحال‌وبختیاری، اصفهان و یزد حیات می‌بخشید. قبل از خشک شدن، آب به ازای هر نفر ۲۴۰ لیتر بود. تنها ۸ درصد از ظرفیت ۱.۴ میلیارد مترمربعی سد زاینده‌رود در سال‌های اخیر پر می‌شود و حجم مخزن سد زاینده‌رود ۱۲۸ میلیون مترمربع است که فقط برای مصارف شرب اصفهان و یزد از طریق خط انتقال مصرف می‌شود.

سوءمدیریت آب، سدسازی بیش از حد روی رودخانه‌ها، جبران کمبود آب برای توسعه صنعتی شهر‌ها از طریق طرح‌های انتقال آب و البته خشکسالی از عوامل اصلی بحران آب در ایران است. زاینده‌رود مهم‌ترین رودخانه استان اصفهان است که از دیرباز منبع تامین آب کشاورزی آبی و همچنین تامین آب شهری شهر اصفهان بوده است.

در دهه‌های اخیر آب به‌طور فزاینده‌ای کمیاب شده است و حوضه نشانه‌هایی از شور شدن زمین‌های کشاورزی و افزایش آلودگی در پایین‌دست رودخانه را نشان داده است.

اگرچه افزایش ذخایر از طریق انحراف حوضه به سمت بالادست زاینده‌رود انجام شده است، اما تهدیدات قابل توجهی برای کشاورزی آبی وجود دارد که ناشی از رقابت شدیدتر برای آب از بخش‌های رو به رشد شهری و صنعتی، ادامه شور شدن در بخش‌های پایین‌تر حوضه و بدتر شدن کیفیت آب در طول رودخانه است.

رودخانه زاینده‌رود که به طول ۴۰۰ کیلومتر از رشته‌کوه‌های زاگرس در غرب از میان پارک‌ها و زیر پل‌های دوره صفویه می‌گذرد اکنون خشک است و کف رود جای خود را به خاک و سنگ داده است.

خشک شدن رودخانه دلایل مختلفی دارد. کاهش بارندگی و برنامه‌های غلط توسعه صنعتی در مرکز ایران طی شصت سال گذشته می‌تواند به عنوان منشأ خشکسالی زاینده‌رود شناخته شود. وقتی رودخانه خشک شد، کانال‌های آبیاری در استان خشک شد و کشاورزی متوقف شد و این امر منجر به متروک شدن بسیاری از روستا‌ها شد.

بیش از ۵۴ شهر استان اصفهان در تابستان امسال با جیره‌بندی مواجه بودند. گروهی ساختن سد‌ها و انحراف آب را عامل اصلی ناپدید شدن این رودخانه می‌دانند و فکر می‌کنند که دولت‌های گذشته با فقدان حساسیت محیط زیستی و آینده‌نگر جریان رودخانه را برای تامین آب استان‌های خشک‌تر اطراف مانند یزد و کرمان منحرف کرده است.

ارزیابی پیامد‌های کشاورزی در حوضه رودخانه‌ای خشک در ایران و ترسیم راه‌هایی برای بهبود مدیریت آب در آینده با داشتن برنامه‌ای درازمدت ممکن است. سطح کشت آبی در حوضه زاینده‌رود طی شصت سال گذشته دو برابر شده است که منجر به کاهش جریان رودخانه شده است.

این امر بر میراث فرهنگی و چهره شهر اصفهان با اتکای شدید به آب و پل‌های باستانی اثر می‌گذارد. هدررفت آب بر تالاب اصلی منطقه یعنی تالاب گاوخونی و تنوع زیستی و عملکرد آن نیز اثر گذاشته است. پایش هدررفت آب و پیامد‌های آن با تجزیه و تحلیل تغییرات در زمین‌های کشاورزی، جنگل‌ها، مناطق شهری ممکن است.

به این ترتیب باید با جزییات مشخص شود که عامل انسانی وقوع خشکسالی چیست تا بر اساس این شناخت، سناریو‌های استفاده پایدار برای حوضه زاینده‌رود مشخص شود.

۰
نظرات بینندگان
اخبار مرتبط سایر رسانه ها
    سایر رسانه ها
    تازه‌‌ترین عناوین
    پربازدید