گواتر چیست و چرا ایجاد می‌شود؟
در صورت ترشح بیش از حد هورمون تیروئید (پرکاری تیروئید) ممکن است گواتر ایجاد شود. افرادی که به بیماری گریوز مبتلا هستند، آنتی بادی‌های سیستم ایمنی بدن آن‌ها به اشتباه به غده تیروئید حمله کرده و باعث تولید تیروکسین می‌شوند، در نتیجه با تحریک بیش از حد موجب تورم تیروئید می‌گردد.
گواتر چیست و چه نشانه‌هایی دارد؟ چگونه می‌توانیم متوجه وجود گواتر در بدن خود شویم؟ از تشخیص تا درمان گواتر نیاز به بررسی کامل دارد که در ادامه مشاهده می‌کنید.
گواتر به بزرگ شدن غیرطبیعی غده تیروئید گفته می‌شود. تیروئید غده‌ای پروانه ایی شکل است که در گردن و دقیقا زیر سیب آدم (سیب گلو) قرار دارد. اگرچه گواتر معمولاً بدون درد است، اما گواتر بزرگ می‌تواند باعث سرفه شود و بلع یا تنفس فرد را دچار مشکل کند.
درمان گواتر بدون دارو با نسخه‌های خانگی موثر
یکی از شایعترین علت گواتر در سراسر جهان، کمبود ید در رژیم غذایی است، اما در مناطقی که استفاده از نمک یددار رایج است، گواتر می‌تواند به دلیل ترشح بیش از حد یا کمبود هورمون‌های تیروئید یا گره‌های موجود در غده ایجاد شود.
درمان این بیماری به اندازه گواتر، علائم و علت آن بستگی دارد. گواتر‌های کوچکی که مشکلی ایجاد نمی‌کنند، معمولاً نیازی به درمان ندارند.
انواع گواتر
نوع گواتر چگونگی درمان و علائم احتمالی را به ما نشان می‌دهد. انواع گوتر عبارتند از:
گواتر رترواسترنال: این گواتر در پشت استخوان استرنوم ایجاد می‌شود و در صورت ایجاد فشار بر نای، مری و عروق گردن باید عمل جراحی شود.
گواتر ندولار: رشد یک توده در تیروئید رایج است، اما اگر در تیروئید به جای یک توده، چندین توده رشد کند، به آن گواتر مولتی ندولار می‌گویند.
گواتر منتشر صاف: این نوع گواتر در زمانی ایجاد می‌شود که کل تیروئید متورم شود.
علائم گواتر
گواتر‌ها همیشه علائم و نشانه ندارند، اما ممکن است علائم آن شامل مواردی باشد که در این بخش خواهید خواند:
تورم در گردن که ممکن است هنگام اصلاح یا آرایش صورت کاملاً مشهود باشد
احساس تنگی در گلو
سرفه
گرفتگی صدا
مشکل در بلعیدن
مشکلات تنفس
غده تیروئید دو هورمون اصلی ترشح می‌کند: تیروکسین (T-۴) و تری یدوتیرونین (T-۳)
این هورمون‌ها با گردش در جریان خون، به تنظیم سوخت و ساز بدن کمک می‌کنند. هورمون تیروکسین و تری یدوتیرودین میزان استفاده از چربی و کربوهیدرات در بدن را حفظ و به کنترل دمای بدن کمک می‌کنند، علاوه بر این روی ضربان قلب تأثیر گذاشته و به تنظیم تولید پروتئین کمک می‌کنند. هورمون کلسی تونین هورمونی که به تنظیم مقدار کلسیم در خون کمک می‌کند نیز از غده تیروئید ترشح می‌شود.
هورمون‌های غده تیروئید
غده هیپوفیز و هیپوتالاموس میزان تولید و ترشح T-۴ و T-۳ را کنترل می‌کنند. هیپوتالاموس، ناحیه‌ای در مغز است که به عنوان ترموستات کل سیستم بدن عمل می‌کند و از غده هیپوفیز پیام دریافت می‌کند تا هورمونی به نام هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) ترشح کند.
غده هیپوفیز که در مغز قرار دارد، بسته به میزان تیروکسین و T-۳ در خون، مقدار مشخصی TSH ترشح می‌کند. غده تیروئید تولید هورمون‌های خود را بر اساس مقدار دریافتی از TSH غده هیپوفیز، تنظیم می‌کند.
ابتلا به بیماری گواتر لزوماً به این معنی نیست که غده تیروئید به طور عادی کار نمی‌کند. حتی در صورت بزرگ شدن، ممکن است تیروئید به مقدار طبیعی هورمون ترشح کند، اما احتمال ترشح کم یا زیاد تیروکسین یا T-۳ وجود دارد.
دلایل مهم بزرگ شدن غده تیروئید
علل متفاوتی می‌تواند باعث بزرگ شدن غده تیروئید شود، برخی از رایج‌ترین‌ها آن‌ها عبارتند از:
کمبود ید: در تولید هورمون‌های تیروئید، وجود ید ضروری است. این ماده در آب دریا، خاک و مناطق ساحلی یافت می‌شود. در کشور‌های در حال توسعه، افرادی که در مناطق خشک یا در ارتفاعات زندگی می‌کنند اغلب دچار کمبود ید هستند. کمبود ید و وجود کلم، کلم بروکلی و گل کلم در رژیم غذایی، این بیماری را بدتر می‌کند.
بیماری گریوز: در صورت ترشح بیش از حد هورمون تیروئید (پرکاری تیروئید) ممکن است گواتر ایجاد شود. افرادی که به بیماری گریوز مبتلا هستند، آنتی بادی‌های سیستم ایمنی بدن آن‌ها به اشتباه به غده تیروئید حمله کرده و باعث تولید تیروکسین می‌شوند، در نتیجه با تحریک بیش از حد موجب تورم تیروئید می‌گردد.
بیماری هاشیموتو: گواتر در اثر کم کاری تیروئید نیز ایجاد می‌شود. هاشیموتو همانند بیماری گریوز، یک بیماری خود ایمنی است و با آسیب رساندن به تیروئید موجب کاهش تولید هورمون‌های آن می‌شود.
به جای اینکه باعث تولید بیش از حد هورمون تیروئید شود به تیروئید آسیب می‌رساند تا هورمون کمتری تولید کند. به دلیل پایین بودن سطح هورمون، غده هیپوفیز TSH بیشتری برای تحریک تیروئید ترشح می‌کند که باعث بزرگ شدن غده می‌شود.
گواتر چند گره‌ای: در این بیماری در هر دو طرف تیروئید، چندین توده جامد یا پر از مایع به نام گره وجود دارد که در اثر بزرگ شدن غده تیروئید ایجاد می‌شود.
گره‌های منفرد تیروئید: در این حالت، یک گره منفرد در یک قسمت از غده تیروئید ایجاد می‌شود. بیشتر گره ها، غیرسرطانی (خوش خیم) هستند و منجر به سرطان نمی‌شود.
سرطان تیروئید: سرطان تیروئید نسبت به گره‌های خوش خیم تیروئید، نادر است و نمونه برداری برای تشخیص سرطانی بودن گره‌های تیروئید، بسیار دقیق است.
بارداری: هورمون تولید شده در دوران بارداری به نام گنادوتروپین ممکن است باعث بزرگ شدن غده تیروئید شود.
التهاب: التهاب غده تیروئید یک بیماری التهابی است که می‌تواند باعث درد و تورم در تیروئید شود. همچنین ممکن است موجب تولید بیش از حد یا کمبود تیروکسین در بدن شود.
عوامل خطر ابتلا به گواتر
احتمال ابتلا به این بیماری در هر فردی وجود دارد و حتی ممکن است به صورت مادرزادی فرد در بدو تولد دچار این بیماری باشد. برخی از عوامل شایع گواتر شامل موارد زیر است:
کمبود ید در رژیم غذایی: افرادی که ید کمتری مصرف می‌کنند، در معرض خطر ابتلای بیشتری به گواتر هستند.
جنسیت: از آنجا که زنان مستعد ابتلا به اختلالات تیروئید هستند، احتمال بروز گواتر نیز در آن‌ها بیشتر است.
سن : احتمال ابتلا به گواتر بعد از ۴۰ سالگی بیشتر است.
سابقه بیماری: سابقه شخصی یا خانوادگی در بیماری خود ایمنی، خطر بیماری گواتر را افزایش می‌دهد.
داروها: مصرف دارو‌های خاص برای درمان برخی بیماری ها، خطر ابتلا به بیماری گواتر را افزایش می‌دهد.
بارداری و یائسگی: به دلایلی که کاملاً مشخص نیست، در دوران بارداری و یائسگی مشکلات تیروئیدی، بیشتر رخ می‌دهد.
قرارگیری در معرض تشعشعات: اگر رادیو تراپی گردن یا قفسه سینه انجام داده اید یا در مراکز هسته‌ای و... در معرض تابش اشعه قرار گرفته باشید، خطر ابتلا به بیماری افزایش می‌یابد.
عوارض گواتر
گواتر‌های کوچکی که مشکلات جسمی یا زیبایی ایجاد نمی‌کنند نگران کننده نیستند. اما گواتر‌های بزرگ، تنفس یا بلع را دشوار کرده و باعث سرفه و گرفتگی صدا می‌شوند.
اگر گواتر در اثر کم کاری یا پرکاری تیروئید ایجاد می‌شود، ممکن است با علائمی مانند خستگی، افزایش وزن، کاهش ناخواسته وزن، زود رنجی و مشکلات خواب همراه باشد.
راه‌های تشخیص گواتر
ممکن است پزشک به راحتی با انجام معاینه بدنی، متوجه بزرگ شدن غده تیروئید و وجود گره‌ها شود. مراحل تشخیص گواتر شامل موارد زیر می‌باشد:
آزمایش هورمون: آزمایش خون می‌تواند میزان هورمون‌های تولید شده توسط غده تیروئید و هیپوفیز را نشان دهد. اگر سطح هورمون تیروئید پایین باشد، تیروئید کم کار خواهد بود که در همان لحظه غده هیپوفیز برای تولید بیشتر هورمون، غده تیروئید را تحریک می‌کند تا سطح هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) افزایش یابد.
آزمایش خون: گواتر در ارتباط با تیروئید پرکار معمولاً شامل سطح بالایی از هورمون تیروئید در خون و سطح TSH پایین‌تر از حد طبیعی است.
آزمایش آنتی بادی: یکی از دلایل ایجاد بیماری گواتر تولید آنتی بادی‌های غیر طبیعی است. آزمایش خون ممکن است وجود این آنتی بادی‌ها را تأیید کند.
اسکن تیروئید: طی انجام اسکن تیروئید، یک ایزوتوپ رادیواکتیو به رگی در آرنج تزریق می‌شود، سپس در حالی که روی میز دراز کشیده اید یک دوربین ویژه تصویری از تیروئید را روی صفحه مانیتور نشان می‌دهد. مدت زمان مورد نیاز برای انجام این کار متفاوت است و بستگی به زمان رسیدن ایزوتوپ به غده تیروئید دارد.
بیوپسی: در تشخیص به روش بیوپسی آسپیراسیون با سوزن ریز، از سونوگرافی برای هدایت یک سوزن به داخل تیروئید استفاده می‌شود تا نمونه‌ای از بافت یا مایع برای آزمایش به دست آید.
سونوگرافی: در سونوگرافی مبدل روی گردن قرار می‌گیرد و توسط آن امواج صوتی از جلو و پشت گردن به صورت تصاویر روی صفحه کامپیوتر نشان می‌شود. تصاویر اندازه غده تیروئید و اینکه آیا غده حاوی گره‌هایی است که شاید پزشک قادر به احساس آن‌ها نباشد را نشان می‌دهد.
درمان‌های رایج گواتر
درمان گواتر به اندازه، علائم و نشانه‌های آن بستگی دارد. پزشک ممکن است برای درمان گواتر موارد زیر را توصیه کند:
مشاهده: اگر اندازه گواتر کوچک باشد و عملکرد تیروئید را دچار مشکل نکند، ممکن است فقط ویزیت انجام شود.
داروها: اگر مبتلا به کم کاری تیروئید هستید، مصرف دارو‌های تیروئید مانند لووتیروکسین (لووکسیل، سینتروئید، تیروزینت) علائم کم کاری تیروئید را بهبود می‌بخشد، همچنین سرعت ترشح هورمون تیروئید از غده هیپوفیز و اندازه گواتر را کاهش می‌دهد.
برای درمان التهاب غده تیروئید، پزشک ممکن است آسپرین یا داروی کورتون را تجویز کند. اگر گواتر با پرکاری تیروئید همراه باشد، ممکن است به مصرف دارو‌هایی برای نرمال سازی سطح هورمون‌ها نیاز داشته باشید.
عمل جراحی: در صورتی که گواتر بزرگ و باعث مشکلات تنفسی یا بلع شود، پزشک بوسیله جراحی تمام یا بخشی از غده تیروئید (تیروئیدکتومی کامل یا جزئی) را از بین می‌برد و بیماری را درمان می‌کند. همچنین در صورت وخیم‌تر شدن بیماری مانند سرطان تیروئید نیز جراحی توصیه می‌شود.
ید رادیواکتیو: در برخی موارد، از ید رادیواکتیو برای درمان غده تیروئید پرکار استفاده می‌شود. ید رادیواکتیو به صورت خوراکی مصرف می‌شود تا از طریق جریان خون به غده تیروئید رسیده و سلول‌های تیروئید را از بین ببرد. این درمان باعث کاهش اندازه گواتر و در نهایت کم کاری غده تیروئید می‌شود.
منبع: ایسکانیوز
