زنبورهای عسل چگونه اعداد را می‌خوانند؟

فرادید | مثل بسیاری از انسان‌ها، زنبور‌های عسل هم ترجیح می‌دهند که اعداد از سمتِ چپ به راست از کوچک به بزرگ مرتب شوند. تعدادی محقق از دانشگاه‌های تولوز، لوزان و پادوا شواهدی از مجهز بودنِ زنبور‌های عسل به توانایی به ذهن سپاری اعداد به دست آورده‌اند. آن‌ها می‌گویند زنبور‌ها در مغز‌های کوچک‌شان ردیفِ ذهنیِ اعداد دارند و اعداد را از چپ به راست مرتب می‌کنند.

به گزارش فرادید، در مقاله‌ای که در نشریه Proceedings of the National Academy of Sciences منتشر شده است، دانشمندان آزمایش‌هایی را که روی زنبور‌های عسل انجام داده‌اند، شرح می‌دهند. تحقیقات قبلی نشان داده بودند که علاوه‌بر انسان‌ها، جوجه‌های مرغ نیز دارای قابلیتی هستند که دانشمندان به آن ردیفِ ذهنیِ اعداد می‌گویند.

این آزمایش‌ها نشان داد که زنبور‌هایی که یاد گرفته بودند یک عدد خاص را تشخیص بدهند، وقتی در معرضِ دو عددِ کنار هم قرار می‌گرفتند که سمتِ چپی کوچک‌تر بود، به سمتِ چپ پرواز می‌کردند و وقتی در معرض دو عددی قرار می‌گرفتند که سمتِ چپی بزرگ‌تر بود، به سمتِ راست حرکت می‌کردند.

درحالیکه برخی دانشمندان موافق‌اند که این مطالعه به‌قدر کافی شواهد در اختیار می‌گذارد که وجودِ ردیفِ ذهنیِ اعداد در مغزِ زنبور‌های عسل را تأیید کند، برخی دیگر از دانشمندان می‌گویند این یافته‌ها ساده‌سازیِ رفتارِ پیچیده انسان‌هاست. بسیاری از انسان‌ها یک ردیف ذهنی اعداد دارند که بر اساسِ آن اعداد کوچک‌تر را در سمت چپ و اعداد بزرگ‌تر را در سمتِ راست مرتب می‌کنند. برای مثال، بیش‌تر افرادی که از آن‌ها خواسته می‌شود توده‌های انگور را دسته‌بندی کنند؛ این کار را از چپ به راست با چیدنِ توده‌های کوچک‌تر در سمت چپ و بزرگ‌تر در سمتِ راست انجام می‌دهند. اینکه این ارتباط از بدوِ تولد در ذهن شکل می‌گیرد یا بعد‌ها در زندگی یاد گرفته می‌شود، هم‌چنان موضوعی بحث‌برانگیز است.

تحقیقات پیشین نشان داده بودند که زنبور‌ها می‌توانند بشمارند و حتی مفهومِ صفر را هم می‌فهمند. مارتین جیورفا از دانشگاه پاول ساباتیه در تولوز در فرانسه، می‌گوید: «با توجه به این حقایق، یک پرسش برای‌مان مطرح شد و اینکه آیا زنبور‌های عسل هم اعداد را از سمت چپ به راست پردازش می‌کنند؟» جیورفا که در دوران قرنطینه کووید ۱۹ در خانه مانده بود، روی ۱۳۴ زنبور عسل آزمایش کرد تا توانایی مرتب‌کردنِ اعداد را در آن‌ها بسنجد. او از روشی استفاده کرد که قبل از آن دانشمندان برای آزمایشی مشابه روی جوجه‌ها و کودکانِ انسان استفاده کرده بودند.

ابتدا جیورفا باید به شاگردانِ زنبورش یاد می‌داد که اعداد را تشخیص دهند. او با کمکِ محلول آب‌وشکر آن‌ها را به سمتِ اتاقکِ آزمون هدایت کرد که درواقع جعبه نوشیدنی بود که بازیافت شده بود. او برای هر زنبور، پنلی را پشتِ جعبه آویزان کرد که رویش تعدادِ مشخصی از نماد که به یکی از اعداد ۱، ۳ یا ۵ اشاره داشتند، آویزان کرد و سپس به آن‌ها محلول آب‌وشکر داد تا آن‌ها عدد را با غذا مرتبط کنند. او هر بار که زنبور‌ها را به جعبه‌ها فرا می‌خواند شکل و اندازه نماد‌ها را تغییر می‌داد تا اطمینان حاصل کند که زنبور‌ها صرفاً عدد را به غذا مرتبط می‌کنند نه شکل و اندازه آن را.

بعد از ۳۰ بار که هر زنبوری را به جعبه‌ها فراخواند نوبت آن بود که از آن‌ها امتحان بگیرد. جیورفا برای این مرحله پنل‌های قبلی را برداشت و به جای‌شان هر دفعه دو پنل را قرار داد که تعداد زیادی نماد روی‌شان بود و آینه همدیگر بودند. یکی را در سمتِ چپ و دیگری را در سمتِ راست جعبه قرار داد. این پنل‌های جدید یا نماد‌هایی به تعدادِ نماد‌های پنل‌های آموزشی داشتند، یا تعداد نمادهای‌شان از نماد‌های پنل‌های آموزشی کم‌تر یا بیش‌تر بود.

زنبور‌ها به سمتِ کدام پنل‌ها پرواز می‌کردند؟ پنل‌های سمت راست یا پنل‌های سمت چپ؟ جیورفا می‌گوید: «این بستگی به عدد مرجعی داشت که زنبور‌ها بر اساسِ آن آموزش دیده بودند.» از زنبور‌هایی که با عددِ مرجعِ ۱ آموزش دیده بودند، ۷۲ درصد به سمتِ پنلِ ۳ در سمتِ راست پرواز می‌کردند؛ اما از بینِ زنبور‌هایی که با عددِ مرجعِ ۵ آموزش دیده بودند، ۷۳ درصد به سمتِ پنلِ ۳ در سمتِ چپ پرواز می‌کردند. [۱ از ۳‌کم‌تر است و عدد بزرگ‌تر در ذهن در سمتِ راست قرار می‌گیرد. ۵ از ۳ بزرگ‌تر است و عدد کوچک‌تر در ذهن در سمتِ چپ قرار می‌گیرد.] جیورفا می‌گوید: «این دقیقاً مفهومِ ردیفِ ذهنی اعداد است. اعداد بر اساسِ یک عدد مرجع مرتب‌سازی می‌شوند. اگر عددِ آزمون همان عددِ مرجعی بود که با آن آموزش دیده بودند، برای زنبور‌ها چپ یا راست فرقی نداشت.

فلیستی موت، زیست‌شناس در دانشگاه تگزاس در آستین، می‌گوید: «این آزمایش‌ها مواردِ قانع‌کننده‌ای برای وجود ردیفِ ذهنی اعداد در زنبور‌ها فراهم می‌کند.»

جیورفا فکر می‌کند که نتایج نشان می‌دهند که ردیف‌های ذهنیِ اعداد یا حداقل مؤلفه‌هایی از آن در قلمرو حیوانات وجود دارد، اما همه را قانع نمی‌کند. رافائل نانِز، دانشمندِ علوم شناختی در دانشگاه کالیفرنیا، می‌گوید که «از ساده‌سازی افراطی یک مفهومِ پیچیده انسانی مثلِ ردیفِ ذهنی اعداد باید پرهیز شود، زیرا این ساده‌سازی‌ها واقعیتِ پدیده‌ای که آن را ممکن می‌سازد را مخدوش می‌کند.»

او که پیش از این نیز در موردِ وجودِ ردیفِ ذهنیِ اعداد در جوجه‌ها مقاله‌ای انتقادی نوشته است، می‌گوید این نوع تحقیقات باید بگویند که چرا زنبور‌ها و جوجه‌ها با چنین توانایی‌ای متولد می‌شوند، اما گروه‌هایی از انسان‌ها، مثل ساکنان پاپوآی گینه نو، از چنین توانمندی‌ای محرومند.

جیورفا می‌پذیرد که فرهنگ در اینکه همه افراد به صورتِ طبیعی اعداد را از چپ به راست مرتب نمی‌کنند، نقش ایفا می‌کند، اما معتقد است که زیست‌شناسی ثابت می‌کند که اعداد به شکلِ طبیعی از چپ به راست مرتب می‌شوند. جیورفا می‌گوید سیستمِ مشترکِ سازماند‌هی اعداد بین انسان و قلمرو حیوانات _ اگر اثبات شود که در بینِ حیواناتِ زیادی وجود دارد_ این نکته را برجسته می‌کند که تا چه اندازه ذهن ما می‌تواند شبیه به ذهنِ حیوانات باشد. جیورفا می‌گوید، اگرچه برخی قدرت‌های شناختی فقطِ مختص انسان‌ها است، این خطر وجود دارد که ما توانایی شناختی حیوانات را کم‌اهمیت جلوه دهیم.

«ما از خیلی ابعاد و جهات با حیوانات تفاوت داریم، اما از خیلی جهات هم به هم شبیه هستیم. انکار این شباهت‌ها به شناخت‌مان از خودمان هیچ کمکی نمی‌کند.»

منبع: Science News
ترجمه: سایت فرادید