دومینوی حذف پوپولیست‌ها در آمریکای لاتین

دیلما روسف زیر تیغ استیضاح قرار گرفت. مجلس نمایندگان برزیل به طرح استیضاح رئیس‌جمهور این کشور رای داد تا برزیل پس از ونزوئلا و آرژانتین سومین کشوری باشد که در آن پوپولیسم چپ به زیر کشیده می‌شود. به‌نظر می‌رسد با فراگیر شدن بحران اقتصادی، موج پوپولیسم هم از تب و تاب افتاده است.

بحران اقتصادی درآمریکای لاتین همچنان قربانی می‌گیرد و به زوال نخبگان پوپولیست دامن زده است. پوپولیسم چپ که مولود وضعیت به نسبت باثبات اقتصادی براساس نسخه‌های لیبرال توسعه بود، هم اینک در گرداب ناکارآمدی در برابر بحران‌های اقتصادی گرفتار شده است و نمایندگان سیاسی خود را در هرم قدرت یکی پس از دیگری از دست می‌دهد.

فرود پوپولیسم از ونزوئلا شروع شد. آن هنگام که چاوز رفت و مادورو جانشین هوگو میراث‌دار نسخه‌های نسنجیده اقتصادی شد.

اوضاع آن‌چنان برهم خورد که هم حزبی‌های مادورو در انتخابات پارلمانی اکثریت کرسی‌ها را به رقیب محافظه‌کار واگذار کردند. این شکست بزرگ برای پوپولیست‌هایی رقم خورد که از تامین کالاهای اساسی و مهار تورم در این کشور عاجزند.

بلومبرگ نرخ تورم ونزوئلا را در سال 2015 حدود 3/ 98 درصد اعلام کرد و پیش‌بینی این است که نرخ تورم در سال 2016 به 152 درصد هم برسد. موج بیکاری نیز قرار است از 8/ 6 درصد به 7/ 7 درصد افزایش یابد. اکنون ونزوئلا لقب مفلوک‌ترین اقتصاد جهان را ازآن خود کرده است.

اما این همه ماجرای پوپولیست‌‌های آمریکای لاتین نبود و موج بحران اقتصادی در ایستگاه دوم به آرژانتین رسید و به ریاست چپ‌گرایان پس از 12 سال پایان داد. ماریسیو ماکری با سوار شدن بر این موج توانست در انتخابات ریاست جمهوری به پیروزی برسد تا تورم و بیکاری پس از این در آرژانتین خودی نشان ندهد. پ

یش‌بینی‌ها این است که این کشور از نظر شاخص فلاکت از رتبه پنجم به رتبه دوم در سال 2016 سقوط می‌کند. حال این موج اضمحلال و سقوط پوپولیسم در ایستگاه سوم به برزیل رسیده است.

ریشه چنین تسویه حساب سیاسی‌ای با پوپولیست‌‌های چپ در برزیل به فساد افسارگسیخته در حزب حاکم لولا و روسف باز می‌گردد. این رشد افسارگسیخته فساد گریبان اقتصاد برزیل را در ماه‌های اخیر آن‌چنان فشار داده است که تولید ناخالص داخلی این کشور تا 8/ 3 درصد افت کرده و تورم نیز به 4/ 10 درصد رسیده است.

اقتصاد برزیل که بزرگ‌ترین اقتصاد آمریکای لاتین محسوب می‌شود اکنون در حدود 4 درصد کوچک‌تر از قبل شده است که بیشترین میزان در ربع قرن اخیر است. واحد پول در برزیل هم نیمی از ارزش خود را از دست داده است.

به نظر می‌رسد مردم آمریکای لاتین چوب ندانم‌کاری‌های خود را در انتخاب‌های سیاسی‌شان می‌خورند و در این وانفسا یاد روزهایی می‌افتند که چگونه سرنوشتشان را در ید اختیار کسانی قرار دادند که با ولخرجی‌ها و ریخت‌وپاش‌های خود از جیب سیاست، وعده توخالی جامعه برابر و عدالت‌ورز را به توده‌ها عرضه می‌کردند.

امروز که حال اقتصاد خوب نیست همه پوپولیست‌های چپ‌گرای آمریکای لاتین نیز چیزی در چنته ندارند و به همین دلیل بحران از حوزه اقتصاد به حوزه سیاست اشاعه می‌یابد و برزیل به عنوان سومین قربانگاه پوپولیسم در آستانه استیضاح رئیس‌جمهورش قرار می‌گیرد.

مجلس نمایندگان برزیل طرح استیضاح دیلما روسف، رئیس‌جمهوری این کشور را تصویب کرد. بر همین اساس، جناح طرفدار استیضاح حد نصاب دوسوم آرا یعنی ۳۴۲ رای از مجموع ۵۱۳ رای را کسب کرد. به این ترتیب، مجوز استیضاح رسما صادر و طرح استیضاح حدود یک ماه دیگر در مجلس سنا مطرح خواهد شد.

اگر مجلس سنا نیز با طرح استیضاح موافقت کند، رئیس‌جمهوری چپگرا ظرف 6 ماه باید از قدرت کنار برود تا در سنا به‌طور رسمی پاسخگوی اتهامات باشد. در این صورت جناح راست میانه به رهبری «میشل تِمِر»، معاون رئیس‌جمهوری، قدرت را در دست خواهد گرفت.

تمر خود با اتهام فساد مالی مواجه است و امکان استیضاح وی نیز مطرح شده است. به گزارش بی‌بی‌سی، حزب کارگران روسف حدود ۱۳ سال است که در برزیل قدرت را در دست دارد.

روسف خود از سال ۲۰۱۰ رئیس‌جمهور بوده و به‌خاطر برنامه‌های رفاه عمومی دولتش محبوبیت زیادی در میان برزیلی‌ها داشته اما بنا بر نظرسنجی‌ها، هم اکنون حدود ۱۰ درصد مردم از عملکرد وی رضایت دارند.

یکی از نمایندگان طرفدار رئیس‌جمهوری می‌گوید که بسیاری از همکارانش به دیلما روسف «خیانت کرده‌اند.» پیش از این بحران سیاسی و اقتصادی، روسف با حمایت 92 درصدی مردم، یکی از محبوب‌ترین چهره‌های سیاسی در جهان بود.

بسیاری از مقامات حزب کارگران و هم‌پیمانان روسف نیز به دلیل رسوایی‌های مالی بازداشت شده‌اند. لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس‌جمهوری پیشین برزیل نیز که اخیرا به‌عنوان رئیس دفتر روسف منصوب شده به اتهام پولشویی و فساد مالی در ارتباط با شرکت نفت دولتی «پتروبِراس» تحت تعقیب قضایی قرار دارد.

به گزارش رویترز، نظرسنجی‌های اخیر نشان می‌دهد که تنها 10 درصد مردم تصور می‌کنند رئیس‌جمهوری به خوبی از عهده وظایف خود بر می‌آید و 60 درصد خواهان برکناری وی هستند.اما اتهامات روسف چیست که این‌گونه مخالفان و موافقان او را به تحرک و واکنش واداشته است؟

روسف، ۶۸ ساله، متهم است که به عمد تلاش کرده کسری بودجه دولتش را که در حال افزایش است، پنهان کند. خبرگزاری‌ها به اتفاق بر این باورند که «روسف متهم است که در آستانه برگزاری انتخابات عمومی سال ٢٠١٤ که دومین دوره ریاست جمهوری او بود، با تخطی از قانون بودجه، هزینه‌های دولتی را افزایش داده و به دستکاری در آمار دولتی مبادرت ورزیده تا نظر مساعد رای‌دهندگان را جلب کند.»

نخستین رئیس‌جمهوری زن برزیل همچنین متهم است که از رسیدگی قضایی به پرونده بخشودگی مالیاتی فیفا در سال ٢٠١۴ میلادی جلوگیری کرده است. اما روسف اتهامات را بی‌اساس می‌داند.

وی مخالفان از جمله ادواردو کونیا، رئیس مجلس نمایندگان و میشل تمر را به تلاش برای «کودتا» و سرنگون کردن وی از قدرت متهم می‌کند. جلسه بحث و بررسی روز یکشنبه مجلس نمایندگان که به‌طور زنده از رادیو و تلویزیون پخش می‌شد، پرتنش بود و عده‌ای از نمایندگان دو جناح اقدام به زد و خورد کردند و به‌طور مستمر نطق‌های همدیگر را با شعار دادن، آواز خواندن و حملات لفظی قطع کردند.

موافقان و مخالفان رو در روی هم

پس از اعلام نتایج رای‌گیری، خوزه گیماریوس، رهبر حزب کارگران که از سال 2002 حزب حاکم در برزیل بوده است، به شکست اذعان کرد و گفت: «این مبارزه اکنون در دادگاه‌ها، خیابان‌ها و مجلس سنا در جریان است.»

فاز اول مبارزه در پارلمان شروع شد. پس از رای‌گیری، فریاد شادی طرفداران استیضاح پارلمان را پر کرد اما مخالفان فریاد «کودتا، کودتا» سر می‌دادند.

طرفداران استیضاح روسف (مخالفان دولت) و طرفداران دولت پیش از اعلام نتایج آرا به خیابان‌ها آمده بودند. در مقابل ساختمان کنگره در برازیلیا، پایتخت برزیل دو طرف با یک حفاظ آهنی از یکدیگر جدا شده بودند.

رویترز می‌نویسد: «دیوار حائل 2 متری به طول بیش از یک کیلومتر میان دو طرف کشیده شده بود تا مانع درگیری آنها شود. این نمادی از شکاف سیاسی است که در یکی از نابرابرترین جوامع جهان ظهور کرده است.» ژاک واگنر، رئیس دفتر رئیس‌جمهوری برزیل با تاکید بر اینکه رای مجلس شکستی برای دموکراسی بوده، گفت: دولت اطمینان دارد که سنا طرح استیضاح را رد خواهد کرد.

پایان حاکمیت چپ در برزیل

فارغ از اینکه استیضاح روسف «کودتا»، «خیانت» یا هر چیز دیگری باشد اما حقیقت این است که تحولات دوران زمامداری روسف به تدریج به سویی رفت که زمزمه کنار زدن چپ از قدرت در برزیل را به دنبال داشته باشد.

«لوسیا نیومان»، تحلیلگر الجزیره در برزیل می‌گوید: رای به استیضاح بانوی چریک نه تنها باعث شکاف و تقسیم کشور به دو قطب شده بلکه زمینه‌ساز کنار زدن «چپ» پس از چند دهه حکومت بر این کشور است.

تحلیلگر الجزیره می‌افزاید: اگرچه تمر به‌عنوان کفیل ریاست جمهوری برگزیده خواهد شد اما او نیز دارای پرونده‌های فساد است.

با این حال، می‌تواند باقی مانده دوران روسف یعنی تا پایان سال 2018 در کسوت رئیس‌جمهوری ایفای نقش کند.

او می‌نویسد: نبرد برای استیضاح در زمانی است که برزیل بدترین رکود خود از دهه 30 به این سو را از سر می‌گذراند؛ رکودی که باعث شکاف در جامعه ای 200 میلیونی شده و جامعه را به دو قطب تقسیم کرده است.

خوزه گیماراس، رهبر حزب در پارلمان سفلای برزیل می‌گوید: «نبرد اکنون در خیابان‌ها و در سنای فدرال جریان دارد. ما باختیم چون کودتاچیان قوی بودند.»

اگرچه برزیل کشوری کودتاخیز بوده اما شاید بتوان مدعی شد که از دهه 80 به بعد این کشور به تدریج با کودتا خداحافظی کرد. با این حال، تحلیلگر الجزیره از دو نوع کودتا نام می‌برد: کودتای نظامی و کودتای سیاسی. آنچه روسف اکنون با آن دست به گریبان است کودتایی سیاسی است که هم روسف و هم متحدانش بر آن پافشاری می‌ورزند.

چنین است که روسف، معاون خود «تمر» و رئیس پارلمان را «خائن» نامیده و می‌گوید: «تا آخر مبارزه می‌کنم تا... این کودتا را عقیم بگذارم.»

«ماریا کارولینا مارسلو»، گزارشگر رویترز، هم از «شکست تحقیرآمیز» روسف سخن می‌گوید و معتقد است که چند ماه مانده به المپیک، نخستین رئیس‌جمهوری چپ احتمالا با قدرت وداع خواهد کرد.

وی می‌نویسد: «رای به استیضاح گامی مهم به سوی پایان حکومت 13 ساله چپ یعنی حزب کارگر بر نهمین اقتصاد جهان است.» وی معتقد است؛ اگرچه سال 1985 نقطه عطفی در تحولات برزیل بود و این سال، سال پایان دیکتاتوری نظامی در این کشور بود اما کودتا در قالبی جدید و با چهره‌ای جدید بازگشته است.

مارسلو بر این باور است که نبرد سیاسی میان روسف 68 ساله و تمر 75 ساله می‌تواند باعث بی‌ثباتی در دولت‌های آینده شده و برزیل را وارد دوره‌ای از عصر ابهام سیاسی کند که سمی مهلک بر رشد اقتصادی و اعتبار اقتصادی این کشور در جهان خواهد بود.

«آلونسو سوتو»، گزارشگر دیگر رویترز هم می‌نویسد که اگرچه خشم عمومی از بیکاری روزافزون در این کشور زیاد است اما روسف می‌تواند به پایگاه حمایتی خود در میان طبقه متوسط اتکا کند و برنامه‌های رفاهی و پیشرفتی که به ارمغان آورده را به یاد آنها آورد. اکنون خیابان‌ها و سنای برزیل به آوردگاه موافقان و مخالفان روسف تبدیل شده است.

یکی از مددکاران اجتماعی که در تظاهرات حاضر بود، می‌گوید: «استیضاح پیامی روشن در خود دارد: اینکه سیاست این کشور باید تمیز و پاکسازی شود تا امکان اصلاح بیشتر و تداوم دولت‌ها وجود داشته باشد.»