پرده آخر بارزانی
صحنه پایانی ریاست مسعود بارزانی در اقلیم کردستان عراق قرار بود جور دیگری به پایان برسد. بارزانی از این منطقه به آن منطقه و از این شهر به آن شهر اقلیم رفت تا با پیروزی در همهپرسی استقلال اقلیم کردستان از عراق هم آینده سیاسی خود را تضمین کند و هم آرزوی دیرینه کردها را تحقق بخشد، اما در نهایت آنچه نصیبش شد، کنارهگیری از قدرت بود.
کد خبر :
۴۴۹۳۸
بازدید :
۱۲۲۳
روز گذشته جلسه پارلمان اقلیم کردستان تشکیل شد و مهمترین بخش آن خواندن نامهای بود که مسعود بارزانی شنبهشب به رئیس پارلمان اقلیم فرستاده بود. بااینحال ساعاتی بعد از آغاز این نشست غیرعلنی، جلسه پارلمان بهدلیل بالاگرفتن تنشها برای یک ساعت متوقف شد.
بارزانی در این نامه تصمیم خود را برای کنارهگیری از قدرت اعلام و به پارلمان اقلیم پیشنهاد کرد که اختیارات او به دولت، پارلمان و قوه قضائیه اقلیم واگذار شود. بااینحال نمایندگان جنبش تغییر (گوران) به طرح تقسیم قدرت اعتراض کردند و خواستار واگذاری قدرت به رئیس پارلمان شدند. بارزانی در نامهاش نوشته که همچنان پیشمرگه باقی میماند.
دوره ریاست مسعود بارزانی روز چهارشنبه ۳۱ اکتبر (۹ آبان) به پایان میرسد، اما انتخابات ریاست اقلیم بهدلیل بحرانی که بعد از برگزاری همهپرسی استقلال کردستان از عراق پیش آمد، به تعویق افتاد. پس از برگزاری همهپرسی و بالاگرفتن اختلافات، بارزانی برای کنارهگیری تحت فشار قرار گرفت. بارزانی بیتوجه به مخالفتهای ایالات متحده، ترکیه، ایران و دولت مرکزی عراق و با نادیدهگرفتن نگرانیهای احزاب مخالف کُرد همهپرسی را برگزار کرد و همانطور که انتظار میرفت اکثریت کُردهای اقلیم به جدایی این منطقه رأی آری دادند.
اما آنچه ظاهرا بارزانی انتظارش را نداشت، پاسخ دولت مرکزی عراق و کشورهای همسایه اقلیم بود. اقلیم کردستان بلافاصله با تحریمهایی فلجکننده مواجه شد؛ همه پروازهای بینالمللی به مقصد اقلیم بهحالت تعلیق درآمد و ایران و ترکیه مرزهای زمینی خود را با کردستان عراق بستند.
بااینحال تیر خلاص بر رؤیای کردها، عملیات نظامی نیروهای دولتی عراق و شبهنظامیان حشدالشعبی به شهر کرکوک و دیگر شهرهای مورد مناقشه میان بغداد و اربیل بود. اقلیم کردستان کرکوک، شنگال و دیگر مناطقی را که با بیرونراندن داعش در سالهای اخیر بهدست آورده بود، بدون هیچگونه مقاومتی از سوی پیشمرگههای کرد به دولت مرکزی واگذار کرد. ازدستدادن میدانهای نفتی کرکوک در واقع به معنی ازهمپاشیدن اقتصاد شکننده این منطقه بود.
انتقادها از بارزانی
بسیاری از منتقدان بارزانی را به خاطر اقتصاد اقلیم سرزنش میکنند و اقلیم کردستان به رهبری بارزانی را یکی از فاسدترین بخشهای عراق میدانند. به گفته برخی از نمایندگان پارلمان اقلیم، میلیاردها دلار از درآمدهای نفتی اقلیم کردستان در سالهای اخیر ناپدید شده است.
در ماه مارس سال ٢٠١٧ یکی از نمایندگان پارلمان اقلیم کردستان گفت: چیزی حدود یکمیلیاردو ٢٦٦ میلیون دلار از درآمدهای نفتی اقلیم در سه ماه اخیر ناپدید شده است.
بسیاری از منتقدان هم میگویند بارزانی به جای خدمت به مردم اقلیم و سروساماندادن به اوضاع اقتصادی، ثروت عظیمی برای خود و اعضای خانوادهاش به جیب زده است. پسر بارزانی رئیس سازمان اطلاعات منطقه اقلیم بوده و نچیروان بارزانی، برادرزاده مسعود بارزانی، نخستوزیر اقلیم کردستان است. خانواده جلال طالبانی هم از این اتهامات مصون نماندهاند و منتقدان میگویند همسر طالبانی و پسرش و دیگر نزدیکان به رهبر حزب اتحادیه میهنی، بخشی از درآمدهای حاصل از فروش نفت اقلیم را برای خود برداشتهاند.
آینده بغداد-اربیل
فارغ از مسائل داخلی اقلیم کردستان، رابطه این منطقه و دولت مرکزی پس از برگزاری همهپرسی به یکی از مسائل چالشبرانگیز این روزهای عراق بدل شده است. زیاد العلی، تحلیلگر مسائل عراق، بر این باور است که اولین قدم برای حل اختلافات این است که دو طرف بهدرستی منافع خود را تعریف کنند.
این تحلیلگر در یادداشتی که برای الجزیره نوشته، میگوید دو طرف برای کنارگذاشتن خودخواهی و متحدشدن درباره منافع متقابل به زمان و تلاش زیادی نیاز دارند. شرایط فعلی و موضعگیریهای اخیر بغداد این احتمال را افزایش میدهد که دولت مرکزی در گفتوگوهای احتمالی تقاضای حداکثری را مطرح کند و از آن سو اقلیم هم ١٤ سال نقش پررنگی در سیاست داخلی عراق داشته و از همین رو عادتکردن به کاهش این نفوذ احتمالا برای مقامات اقلیم بسیار دشوار خواهد بود.
زیاد العلی میگوید تلاش برای اصلاح قانون اساسی با هدف ایجاد شکل جدیدی از فدرالیسم هم باید قدم بعدی در راستای حل اختلافات باشد. این اصلاحات باید شامل مکانیسم توزیع منصفانه و روشن درآمدها باشد، سازوکاری که دو طرف بتوانند بر آن تکیه کنند.
بااینحال این فرایند ممکن است سالها طول بکشد و ضمنا پیشفرض آن این است که دو طرف مایل به اجراکردن این سازوکارها باشند. در فضای کنونی بغداد با چالشهای بسیاری روبهروست؛ گروه تروریستی داعش هنوز بهطور کامل در عراق شکست نخورده و در صورت شکست کامل هم احتمالا ترکشهای آن تا مدتها دامنگیر عراق خواهد بود و از همین رو برقراری امنیت در عراق که حتی پیش از ظهور داعش هم بحرانزده بود، کار بسیار دشواری است.
یکی دیگر از چالشهای پیشروی بغداد، انتخابات پارلمانی این کشور است که فرایند تشکیل دولت را به دنبال دارد که همواره بحثبرانگیز و بحرانی بوده است. همه این چالشها به این معناست که هرگونه تلاش جدی برای حلوفصل بحران میان اربیل و بغداد به این زودیها کارساز نخواهد بود.
وارثان مسعود
خانواده در کردستان عراق مهمترین عامل در تعیین قدرت سیاسی است و هرچه خانواده بزرگتر باشد، قدرت آن نیز بیشتر میشود. از دیگر سو، اقلیم کردستان عراق در یکی، دو دهه گذشته دوران پرفرازونشیبی را سپری کرده است. این منطقه بعد از حمله نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا و سرنگونی رژیم صدام حسین، به یک منطقه خودمختار در عراق تبدیل شد.
کردها از فردای رویکارآمدن دولت جدید در عراق رابطه گرم و سازندهای با بغداد داشته اند، اما در سالهای اخیر بر سر برخی مسائل ازجمله مناطق مورد مناقشه مانند کرکوک، این رابطه رو به سردی گذاشت. در این میان، نمیتوان از نقش برخی چهرههای سیاسی در این فرازونشیبهای سیاسی غافل شد.
تا همین یکی، دو روز پیش، مسعود بارزانی، رهبر حزب دموکرات کردستان و رئیس اقلیم، بدون تردید قدرتمندترین فرد در اقلیم کردستان محسوب میشد، اما تحولات روزهای اخیر و استعفای او حالا به بحرانی جدید در این منطقه بدل شده است.
درواقع، اصرار مسعود بارزانی به برگزاری همهپرسی استقلال در میانه مخالفتهای داخلی، منطقهای و بینالمللی درنهایت به ضرر او تمام شد و حال او در آستانه کنارهگیری از قدرت است. کنارهگیری بارزانی از ریاست اقلیم کردستان، بدون شک خلأیی را ایجاد میکند که بهسرعت باید پر شود. در ادامه نگاهی خواهیم انداخت به تعدادی از قدرتمندترین افراد در کردستان عراق که میتوانند در آینده جا پای مسعود بارزانی بگذارند.
نچیروان ادریس بارزانی: قدرت و نفوذ او در اقلیم اگر از مسعود بیشتر نباشد، کمتر هم نیست. او از سال ٢٠١٢ تاکنون عنوان نخستوزیری اقلیم کردستان را یدک میکشد و پیشتر نیز در یک دوره بین سالهای ٢٠٠٦ تا ٢٠٠٩ میلادی نخستوزیری اقلیم را تجربه کرده بود. نچیروان همچنین قائممقام حزب دموکرات کردستان بوده و با مسعود بارزانی نسبت خانوادگی دارد. یکی از ویژگیهای نچیروان قدرت همکاری او با طرفداران و مخالفان است که او را به چهرهای محبوب و تقریبا بیرقیب بدل کرده است.
مسرور بارزانی: پسر ارشد مسعود بارزانی و یکی از اعضای ارشد رهبری حزب دموکرات. او در مقام رئیس شورای امنیت اقلیم کردستان، فرماندهی تمامی نیروهای امنیتی و اطلاعاتی اقلیم کردستان را در دست دارد. از دیگر سو، رقابت دیرینهای میان او و نچیروان بارزانی در جریان بوده و هست.
بااینحال در قیاس با مسرور، نچیروان از مهارت بیشتری در اداره امور و همچنین محبوبیت مردمی بیشتری برخوردار است. از دیگر سو، مسرور خود را وارث طبیعی پدرش میداند و بدون تردید مانعی اصلی در بدلشدن نچیروان به رهبری بعدی اقلیم محسوب میشود و در این مسیر از هیچ کوششی دریغ نخواهد کرد. بااینحال، کارشناسان و تحلیلگران سیاسی بر این باورند که مسرور به هیچ عنوان توانایی رقابت با نچیروان را نداشته و بعید است که در یکی، دو دهه آتی بتواند به جایگاه پدرش دست یابد.
آشتی هورامی: وزیر منابع طبیعی اقلیم کردستان که مسئولیت انعقاد قراردادهای نفتی در این منطقه را برعهده دارد. درواقع او کنترل بخش مالی و جریان پول به این منطقه را در اختیار دارد. بااینحال برخی شائبهها درخصوص انعقاد برخی قراردادهای مخفی باعث شده تا آینده سیاسی او اندکی در هاله ابهام قرار گیرد البته مادامی که خانواده بارزانی قدرت را در دست داشته باشند، او از هر گونه بازجویی و سؤال و جواب در امان خواهد بود.
خانم هرو ابراهیم احمد (هرو طالبانی): همسر جلال طالبانی فقید که زمانی عنوان بانوی اول عراق را یدک میکشید. او همواره نقش تعیینکنندهای در حزب اتحادیه میهنی ایفا کرده است و از نفوذ بالایی در آن برخوردار است. از او بهعنوان ثروتمندترین زن در کردستان یاد میشود و کنترل مسائل مالی اتحادیه میهنی را در اختیار دارد. در غائله اخیر در کرکوک و خارجشدن نیروهای پیشمرگه برای عدم رویارویی با نیروهای عراقی از این مناطق، بسیاری نقش او را پررنگ میدانند.
کریم سنجاری: او که دانشآموخته حقوق از دانشگاه بغداد است، در سال ١٩٧٣ به حزب دموکرات کردستان پیوست. سنجاری در دهه ٨٠ میلادی به مدت هشت سال به سوئد تبعید شد و در بازگشت ریاست سرویس امنیتی حزب دموکرات را برعهده گرفت و در سال ٢٠٠١ نیز بهعنوان وزیر کشور اقلیم کردستان منصوب شد. او که سابقه طولانی حضور در کابینه اقلیم کردستان را دارد، نقشی موازنهگر را در برابر نچیروان بارزانی ایفا میکند.
هوشیار زیباری: یکی از شناختهشدهترین چهرههای سیاسی کُرد که سمتهای مختلفی را نیز در دولت مرکزی برعهده داشت. زیباری که در سال ٢٠١٤ بهعنوان معاون اول حیدر العبادی، نخستوزیر عراق، منصوب شد، بین سالهای ٢٠٠٣ تا ٢٠١٤ بهعنوان وزیر امور خارجه عراق فعالیت میکرد. او عموی مسعود بارزانی است و گفته میشود یکی از قدرتمندترین چهرههای پشت پرده در کردستان بوده و در زمره معدود افرادی است که بر مسعود بارزانی نفوذ دارد. او بعد از آنکه سیاستمداران کرد از کابینه نوری المالکی خارج شدند، جای خود را به حسین الشهرستانی داد.
ملا بختیار: یک سیاستمدار ارشد کرد و رئیس اداره سیاسی حزب اتحادیه میهنی که در سال ١٩٧٦ به عضویت رهبری این گروه درآمد. او که به نوعی بر فعالیت نیروهای پیشمرگه اقلیم کردستان نظارت دارد، بهعنوان یکی از اعضای ارشد و بانفوذ حزب اتحادیه میهنی شناخته میشود.
فاروق ملامصطفی: میلیاردر و تاجر کرد که از روابط نزدیکی با رهبری حزب اتحادیه میهنی برخوردار است. او همچنین مؤسس و یکی از مالکان شرکت تلفن همراه «آسیاسل» در عراق و کردستان محسوب میشود.
نزدیکان بارزانی: در ردههای بعد قدرت و نفوذ نیز باید از اعضای خانواده بارزانی، یعنی سیروان بارزانی، منصور بارزانی، راوان ادریس بارزانی و یوسف ادریس بارزانی یاد کرد. درواقع این افراد هرکدام کنترل بخشهایی از نیروهای امنیتی و نظامی اقلیم کردستان را در اختیار دارند.
منصور، پسر دوم مسعود بارزانی، یک فرمانده نظامی است. سیروان یکی از فرماندهان ارشد نیروهای پیشمرگه بوده و همزمان مالک شرکت تلفن همراه محلی «کورک» است.
۰