استعفا در ریاض، پیام به تهران

روز گذشته منطقه تحت تأثیر یک خبر مهم قرار گرفت، خبری که از ریاض مخابره شد، اما به بیروت مرتبط بود. «سعد حریری، نخست‌وزیر لبنان کناره‌گیری کرد»، روز گذشته دقیقا یک‌سال‌و‌یک روز از نخست‌وزیری او گذشته بود، نخست‌وزیری پر لف‌و‌نشری که بعد از دو سال التهاب در لبنان و بعد از بده‌وبستان‌های سیاسی جدی بین قدرت‌های بزرگ منطقه‌ای به دست آمده بود. سعد حریری برای دومین‌بار نخست‌وزیری لبنان را تجربه می‌کرد. دور پیشین نخست‌وزیری او نیز دو سال به طول انجامید.

حریری، رهبر جریان المستقبل و یکی از رهبران ائتلاف ۱۴ مارس است. ائتلافی که به‌عنوان نزدیکان عربستان سعودی و مخالف جمهوری اسلامی ایران در لبنان شناخته می‌شوند. در مقابل این گروه، ٨ مارسی‌ها قرار دارند که هوادار جمهوری اسلامی ایران هستند.

استعفای سعد حریری هم‌زمان با حضور علی‌اکبر ولایتی مشاور بین‌الملل مقام معظم رهبری در بیروت رخ داد. حریری که در سفر عربستان سعودی به سر می‌برده، برای ملاقات با ولایتی به بیروت بازگشت و روز جمعه این دیدار انجام شد، اما او بار دیگر به ریاض بازگشت و روز شنبه خارج از مرز کشورش استعفا داد. استعفای او همراه بوده با ادعاهایی شدیدا ضد ایرانی که در مورد نفوذ ایران در منطقه و لبنان مطرح می‌شد.

از ریاض به ریاض
استعفای سعد حریری از ریاض اعلام شده و این در حالی است که او شدیدا به‌عنوان چهره‌ای نزدیک به عربستان شناخته می‌شود. در مقابل او، میشل عون، رئیس‌جمهوری این کشور چهره‌ای نزدیک به حزب‌الله لبنان است که نزدیکی‌اش به ایران، قابل کتمان نیست.

همه این‌ها در صحنه پیچیده سیاسی لبنان در شرایطی کنار هم قرار می‌گیرند که تقسیم سمت‌های سیاسی در لبنان نتیجه یک تقسیم قدرت طایفه‌ای و قبیله‌ای است؛ سیستمی که فرقه‌های مختلف و ادیان متفاوت در صحنه قدرت نقش دارند. مسیحیان و مسلمانان سنی و مسلمانان شیعه.

طبق توافق طایف، رئیس‌جمهور از میان مسیحیان مارونی، نخست‌وزیر از میان مسلمانان سنی‌مذهب، رئیس پارلمان از بین شیعیان و معاون نخست‌وزیر از بین مسیحیان ارتدوکس انتخاب می‌شود.

سیستم سیاسی در لبنان پارلمانی است و پارلمان دارای ۱۲۸ کرسی است که به طور مساوی بین مسیحیان و مسلمانان تقسیم شده است. توافق طایف، در سال ١٩٩٠ به جنگ‌های داخلی ۱۵ ساله در لبنان پایان داد. تا قبل از این توافق، سهم مسیحیان در قدرت سیاسی بیشتر از مسلمانان بود و تقسیم‌بندی به‌صورت ۵ - ۳ - ۲ به‌ترتیب مسیحی-سنی-شیعه انجام می‌شود.

اما ماجرای لبنان بعد از ترور رفیق حریری نخست‌وزیر لبنان در فاصله سال‌های ١٩٩٢ تا ١٩٩٨ و ٢٠٠٠ تا ٢٠٠٤ و رهبری پنج کابینه در این کشور، شکلی پیچیده به خود گرفت. این ترور که ادعاهایی نسبت به نقش ایران در آن مطرح شد، موجب شکل‌گیری دو جریان سیاسی پرنفوذ در لبنان شد، جریان ١٤ مارس با نزدیکی به عربستان سعودی و ٨ مارس با نزدیکی به حزب‌الله و ایران.

گروه ٨ مارس درپی گردهمایی سال ٢٠٠٥ حزب‌الله در بیروت و به دنبال مخالفت با خلع سلاح این گروه، حمایت از سوریه و مقاومت در برابر اسرائیل، شکل گرفت. جبهه متحدی که برگرفته از حزب‌الله، حزب امل و حزب مسیحی آزاد بود و بعد‌ها جریان‌های دیگری نیز به آن اضافه شدند. هم‌زمان با ترور حریری و با کمک کشورهایی مانند آمریکا، فرانسه، عربستان سعودی و مصر، جریان دیگری با نام ١٤ مارس در درون لبنان شکل گرفت که خواستار خروج سوریه از لبنان و خلع سلاح مقاومت شد.

ادعاهای سعد
سعد حریری اکنون از شباهت شرایط استعفایش با زمان ترور پدرش سخن گفته است. در بیانیه استعفایی که از ریاض خواند، آمده «فضا در لبنان شبیه فضای حاکم بر کشور قبل از ترور رفیق حریری، نخست‌وزیر فقید لبنان است و اینکه احساس می‌کند عده‌ای برای قتل او نقشه می‌کشند».

به گزارش ایسنا به نقل از العربیه، حریری گفت: ما هرگز نمی‌پذیریم لبنان اساس تهدید امنیت منطقه باشد. وی مدعی استفاده حزب‌الله لبنان از سلاح علیه لبنانی‌ها و سوری‌ها شده و باعث ایجاد «مشکلات بسیاری» برای لبنانی‌ها شده است.

او درباره دلیل استعفایش «دخالت‌های ایران» را عامل اصلی این اقدام اعلام کرده است. حریری مدعی شد: ایران تمایل زیادی برای نابودی جهان عرب دارد و هر جا که ایران باشد، مشکلات و فتنه‌ها سر باز می‌کند. حریری گفت: با تمام تلاش خود برای حفظ بی‌طرفی لبنان در مسائل منطقه، اما ایران مشکلاتی که هست را برای لبنان به ارمغان آورد. حزب‌الله به عنوان بازوی ایران نه‌تن‌ها در لبنان بلکه در تمام جهان عرب فعالیت می‌کند و با زور سلاح آنچه هست را به عنوان امر واقع بر ما تحمیل کرده است. نخست‌وزیر مستعفی لبنان مدعی شد:

شری که ایران در منطقه می‌پراکند به خود آن باز خواهد گشت. حزب‌الله به عنوان عامل ایران با دخالتی که در دیگر کشور‌ها می‌کند، مشکلات بسیاری برای جهان عرب ایجاد کرده است.
واکنش ایران به ادعاهای حریری.

عصر روز شنبه بهرام قاسمی در واکنش به استعفای نخست‌وزیر لبنان و بیان مطالب ضد‌ایرانی در متن استعفانامه او گفت: «استعفای ناگهانی آقای حریری و بیان آن در کشوری دیگر نه‌تن‌ها مایه تأسف و شگفتی است بلکه نشان‌دهنده بازی ایشان در زمینی است که بدخواهان منطقه طراحی کرده‌اند و برنده این میدان نه کشورهای عربی و اسلامی بلکه رژیم صهیونیستی است که حیات خود را در تنش «در» و «میان» کشورهای مسلمان منطقه تعریف کرده است.

به گزارش ایسنا، این دیپلمات ارشد کشورمان افزود: «در شرایطی که به پایان داعش و جولان گروه‌های تروریستی در برخی کشورهای منطقه نزدیک می‌شویم، باید تلاش کرد با آرام‌کردن فضا به جبران خسارت‌های وارده به‌وسیله تروریست‌های دست‌پرورده آمریکا و متحدان منطقه‌ای و بازسازی کشورهای آسیب‌دیده از سال‌ها جنگ و ویرانی پرداخت».

سخنگوی وزارت امور خارجه با رد اظهارات آقای حریری علیه نقش منطقه‌ای ایران، گفت: «تکرار اتهامات واهی و بی‌اساس صهیونیست‌ها، سعودی‌ها و آمریکایی‌ها علیه ایران توسط نخست‌وزیر مستعفی لبنان، گواه این است که این استعفا نیز سناریوی جدیدی برای تنش‌آفرینی تازه در لبنان و منطقه است، اما بر این باوریم مردم مقاوم لبنان از این مرحله نیز به‌راحتی عبور خواهند کرد».

قاسمی افزود: «جمهوری اسلامی ایران همواره خواستار حفظ صلح و ثبات در کشورهای منطقه است و منافع خود را در امنیت، ثبات و رونق اقتصادی تمامی کشورهای همسایه و منطقه تعریف کرده است و به همین منظور مبارزه با ناامنی، بی‌ثباتی و گروه‌های افراطی و تروریستی را برای آرامش همه کشور‌ها در اولویت سیاست‌های منطقه‌ای خود قرار داده است».

سخنگوی وزارت امور خارجه در پایان با اشاره به روابط ممتاز دو کشور ایران و لبنان نیز گفت: «جمهوری اسلامی ایران همان‌طور که رئیس‌جمهور لبنان نیز در سخنان اخیر خود بر روابط خوب سیاسی دو کشور تأکید و هرگونه اتهام دخالت ایران در لبنان را رد کرد، همواره به استقلال و حفظ ثبات و آرامش این کشور احترام گذاشته و آمادگی خود را برای همکاری با دولت لبنان در زمینه‌های مورد علاقه دو کشور اعلام کرده است».

دفتر ریاست‌جمهوری لبنان اعلام کرده، میشل عون، رئیس‌جمهوری تماس تلفنی را از سعد حریری دریافت کرده و حریری در این تماس او را در جریان استعفایش گذاشته است. عون منتظر بازگشت حریری به لبنان است تا از شرایط استعفایش بیشتر مطلع شود. این در حالی است که منابع وزارتی لبنان دراین‌باره گفتند، اعمال فشارهای زیادی روی حریری برای اعلام استعفایش وجود داشته است.

این منابع افزودند، ریاست‌جمهوری لبنان شدیدا از شیوه اعلام استعفای سعد حریری ناراضی است. اما رئیس‌جمهور هر آنچه لازم است را برای ادامه حیات یک کشور دموکرات انجام خواهد داد.

ملاقات ولایتی با میشل عون
علی‌اکبر ولایتی روز شنبه در لبنان با میشل عون، رئیس‌جمهوری و جبران باسیل، وزیر خارجه این کشور، ملاقات کرد. به گزارش تسنیم به نقل از خبرگزاری ملی لبنان، علی‌اکبر ولایتی در دیدار با میشل عون، رئیس‌جمهوری لبنان، درودهای مقام معظم رهبری و رئیس‌جمهور ایران را به او منتقل و بار دیگر از رئیس‌جمهور لبنان برای سفر رسمی به تهران دعوت کرد.

قرار بود میشل عون در ماه اکتبر به تهران سفر کند؛ اما این سفر فعلا به زمانی نامعلوم موکول شده است.

ولایتی، در این دیدار تلاش‌های میشل عون برای محافظت از ثبات لبنان را ستود که این امر به کسب پیروزی علیه گروه‌های تروریستی در منطقه جرود لبنان کمک کرد. میشل عون، رئیس‌جمهور لبنان، نیز در این دیدار گفت: جمهوری اسلامی ایران می‌تواند نقش مؤثری در دستیابی به راه‌حلی درباره مشکلات آوارگان سوری و کمک به آن‌ها برای بازگشت به سرزمین خود، به‌ویژه در مناطق برخوردار از ثبات امنیتی، ایفا کند.

اکنون بیش از یک‌میلیون‌و ٦٠٠ هزار آواره سوری در لبنان زندگی می‌کنند که لبنان توانایی بار سنگین ناشی از این آوارگی را ندارد و هدف از تحرک منطقه‌ای و بین‌المللی لبنان، درخواست از جامعه بین‌المللی و سازمان ملل برای تسهیل بازگشت آوارگان است.

میشل عون گفت: برخی از مواضع بین‌المللی در قبال این مسئله، همسو و هم‌نوا با تمایل لبنان نیست و این امر سؤالات زیادی را درباره علت تأخیر در این بازگشت ایجاد می‌کند. او به تمایل لبنان برای تقویت روابط دوجانبه و توسعه آن در همه زمینه‌ها و نیز سفر به تهران اشاره کرد. ولایتی در این دیدار ضمن اشاره به اینکه امروز لبنان بیشتر از تمام کشورهای منطقه و عربی امنیت و ثبات دارد، گفت: توافق سیاسی و عبور از برخی مشکلات سیاسی در زمان ریاست‌جمهوری میشل عون، نشان‌دهنده پیروزی و دستاورد ملت برادر، لبنان، است.

یک روز قبل از استعفا
ولایتی یک روز پیش‌تر یعنی روز جمعه، با سعد حریری ملاقات کرده بود. به گزارش ایرنا، ولایتی در این دیدار گفت: ایران از دولت ائتلافی در لبنان حمایت می‌کند. او بعد از دیدار با نخست‌وزیر لبنان، این دیدار را خوب و ارزنده توصیف کرد و گفت: رابطه ایران و لبنان رابطه‌ای سازنده است و ایران همواره از استقلال لبنان حمایت می‌کند.

ولایتی وجود دولت ائتلافی متشکل از ٨ مارس و ١٤ مارس را موفقیتی برای همه دانست و گفت: من در دیدار با حریری در جریان گزارش اقدامات دولت لبنان در ثبات‌بخشی به لبنان و مبارزه با گروه‌های تروریستی قرار گرفتم. موفقیت دولت لبنان در مقابله با گروه‌های تروریستی و نیز شکست‌های اخیر تروریست‌ها در سطح منطقه، دستاوردی برای همه منطقه، به‌ویژه برای محور مقاومت است و ایران از این تدابیر حمایت می‌کند.

این سخنان در حالی مطرح شد که سعد حریری یک روز بعد از این ملاقات در ریاض استعفا داد و کناره‌گیری خود را همراه با ادعاهای ضدایرانی جدی مطرح کرد. تحلیل‌ها مبتنی بر این است که استعفای حریری تحت‌تأثیر عربستان سعودی و به دنبال نقش این کشور در منطقه انجام گرفته است؛ در شرایطی که ریاض دنبال اجرای یک نقشه ضدایرانی در منطقه است و در تلاش است سهم خود را افزایش دهد و از تأثیرگذاری ایران بکاهد.

ریسک دیپلماسی
این کارشناس روابط بین‌الملل در ادامه گفت‌وگو با «شرق» تأکید می‌کند که اتفاق نامیمون در این زمینه، غفلت دستگاه دیپلماسی کشور از اتفاقی است که رخ داده است. او می‌گوید: هیچ‌چیز در دنیای سیاست یکباره رخ نمی‌دهد. آقای ولایتی به‌عنوان مشاور مقام معظم رهبری با شیخوخیتی که دارد، به بیروت سفر می‌کند و ملاقات‌هایی انجام می‌دهد و با شخص حریری دیدار می‌کند؛ اما یک روز بعد حریری از ریاض بیانیه‌ای می‌دهد که در آن ١٤ بار نام جمهوری اسلامی ایران با الفاظی به کار برده شده که شایسته این نظام نیست.

می‌توان این سؤال را طرح کرد که دستگاه دیپلماسی، سفارت ایران در لبنان و دستگاه‌های تصمیم‌گیر درباره سیاست‌های منطقه‌ای، چگونه چنین ریسکی را انجام داده‌اند؟ این ضعف بزرگی در دیپلماسی ماست؛ در‌صورتی‌که این مجموعه باید قدرت پیش‌بینی داشته باشد و سفارت باید اتفاقاتی را که در مجاورتش در حال وقوع است، رصد و پیش‌بینی کند. جاوید قربان‌اوغلی می‌گوید استعفای حریری می‌تواند موجب بازگشت بحران به صحنه سیاسی لبنان شود و به‌شدت ایران را درگیر کند و تبعات آن، گریبانگیر ما هم بشود.

رقابت منطقه‌ای ایران و عربستان
جاوید قربان‌اوغلی، دیپلمات وزارت امور خارجه، در تحلیل استعفای حریری معتقد است با این استعفا مشخص شده که نزاع و رقابت سیاسی بین ایران و عربستان سعودی در منطقه، شدت بیشتری یافته است.

او می‌گوید یارگیری‌های منطقه‌ای به شکلی پیش رفته که اکنون پس‌لرزه‌هایش را در لبنان می‌بینیم. این کشور که از دیرباز یکی از محل‌های نزاع سیاسی بوده، در این مرحله برای فشار بیشتر به ایران در سطح منطقه و با استفاده از نفوذ در لبنان و سعد حریری به‌عنوان متحد عربستان، خود را به این شکل نشان داده است.

این دیپلمات که سابقه کار در منطقه و آفریقا را در پرونده خود دارد، اضافه می‌کند: گرفتن پست نخست‌وزیری از سوی حریری بعد از دو سال کشمکش در این کشور، بعد از توافق نانوشته بین ایران و لبنان و قدرت فرامنطقه‌ای که احتمال داده می‌شود فرانسه بوده، انجام شد و این کشور به سمت آرامش نسبی پیش می‌رفت؛ اگرچه در لایه‌های زیرین آن کشمکش‌های سیاسی ادامه داشت و این استعفا نیز یکی از نشانه‌های آن بود. قربان‌اوغلی معتقد است این استعفا به‌طور کلی نشان‌دهنده افزایش‌یافتن تنش بین ایران و عربستان است.