برنده ماراتن برق خاورمیانه کیست

این روز‌ها راه‌های تأمین انرژی برق در حال تغییر است. از یک سو حضور کشورهای اروپایی برای سرمایه‌گذاری برای تولید برق تجدیدپذیر در خاورمیانه، شتاب بیشتری گرفته و از سوی دیگر نیروگاه‌های خرد و پراکنده به دلیل نیاز‌نداشتن به شبکه توزیع برق و کاهش هزینه‌های تأمین، در کشور‌ها با استقبال جدی مواجه شده اند.

سبد انرژی در همسایگی ایران به‌شدت در حال متنوع‌شدن است و در چنین شرایطی، رقابت برای یافتن بازارهای جدید برای ایرانی که تلاش می‌کند به هاب منطقه تبدیل شود، کار بسیار دشواری خواهد بود. کشورهای همسایه ایران که پول کافی برای تأمین نیازهای خود ندارند، به‌سرعت تلاش می‌کنند با استفاده از فاینانس‌های بین‌المللی نیازهای انرژی خود را به هر طریق ممکن تأمین کنند؛ اما پیام باقری، نایب‌رئیس سندیکای برق، می‌گوید:

در این بازار پرتلاطم، ایران تلاش چندانی برای حفظ موقعیت خود و تثبیت وضعیت تبدیل‌شدن به هاب منطقه نمی‌کند.

او خبر داد: پاکستان که از مدت‌ها پیش دنبال خرید برق از ایران بود، انعقاد قرارداد خرید هزار مگاوات برق از کشور قرقیزستان را در دستور کار دارد. تراز صادرات برق ایران مثبت است.

به گفته هوشنگ فلاحتیان، معاون وزیر نیرو، میزان صادرات برق در هفت ماه ابتدای سال ٩٦ نسبت به مدت مشابه سال گذشته، ٢٥ درصد رشد داشته است. با این وجود، باقری در گفت‌وگو با «شرق» می‌گوید: تلاش کافی برای صدور برق به کشورهای همسایه نکرده‌ایم.

او اضافه می‌کند: ایران با تمام کشورهایی که مرز خاکی دارد شامل عراق، افغانستان، پاکستان، ترکمنستان و ترکیه، دارای شبکه مشترک است و بضاعت این را داریم که به کشورهای همسایه برق صادر کنیم.

به گفته باقری، تمام کشورهای همسایه ما به سمتی حرکت می‌کنند که نیازهای برق خود را از مسیرهای مختلف برطرف کنند. پاکستان یکی از کشورهایی است که مدت‌هاست تلاش می‌کند سه هزار مگاوات برق از ایران وارد کند.

امکانش هم وجود دارد که برق به پاکستان صادر کنیم؛ ولی به دلیل بی‌اعتنایی به این قضیه، امروز طرحی کلید خورده است که این کشور از قرقیزستان و مسیر تاجیکستان هزار مگاوات برق را وارد کند.

او تأکید می‌کند: کشورهای همسایه ایران به دلیل نیازی که به برق برای توسعه اقتصادی خود دارند و تأمین این حامل انرژی برای آن‌ها ضروری است، اگر از ایران برقی را دریافت نکنند، تلاش می‌کنند از مسیرهای دیگر نیازهای خود را تأمین کنند.

قرقیزستان به دلیل منابع آبی غنی که دارد، با کمک بانک جهانی و سرمایه‌گذاری این مجموعه بین‌المللی، تلاش می‌کند به پاکستان برق صادر کند. نایب‌رئیس سندیکای برق ادامه می‌دهد: افغانستان نیز به همین ترتیب است و همه کشورهای همسایه تلاش می‌کنند به سمت تأمین نیازهای خود از مسیر برق تجدیدپذیر حرکت کنند یا اینکه نیازهای خود را از کشورهای همسایه وارد کنند.

او فرصت پیش‌آمده برای تبادل برق با کشورهای همسایه را فرصتی گذرا می‌داند که ممکن است به‌زودی از دست برود. باقری یادآوری می‌کند: امروز فرصتی است که ایران موقعیت خود را در تبدیل‌شدن به هاب منطقه تثبیت کند و ممکن است سال آینده در چنین موقعیت مطلوبی به‌لحاظ نیاز منطقه قرار نداشته باشیم و نتوانیم برق به کشورهای همسایه صادر کنیم.
شبکه فرسوده پاکستان، عامل کندی معاملات.

فعالان صنعت برق نگران کوچک‌شدن بازارهای صادراتی ایران هستند؛ اما علیرضا دائمی، قائم‌مقام وزیر نیرو در امور بین‌الملل، این نگرانی را بی‌دلیل می‌داند.

او به «شرق» می‌گوید: پاکستان مذاکراتی با ایران برای تأمین برق مورد نیاز خود داشته؛ زیرا برخی از استان‌های این کشور با خاموشی و ناپایداری شبکه مواجه هستند؛ اما برق دریافتی پاکستان محدود بوده و ایران با افغانستان، ترکمنستان و ترکیه روابط بیشتری دارد.

به گفته دائمی، به دلیل نبود کشش در شبکه برق پاکستان، مراودات ایران با این کشور کمتر بوده است. پاکستان برای واردکردن برق باید شبکه خود را تقویت کرده و ابتدا خطوط انتقال خود را اصلاح کند.

او با اشاره به اینکه شاید منابع مالی پاکستان برای نوسازی شبکه کافی نباشد، تلاش این کشور برای تأمین برق را نیز مربوط به امروز ندانسته و بیان می‌کند: مدت‌هاست بین سه کشور افغانستان، پاکستان و قزاقستان مذاکراتی برای انتقال برق انجام می‌شود و بعید می‌دانم این کار تا ١٠ سال آینده شکل بگیرد.

قائم‌مقام وزیر نیرو در امور بین‌الملل ادامه می‌دهد: ما مخالفتی با مذاکرات این کشور‌ها نداریم و حتما کمک می‌کنیم که تعاملات کشورهای همسایه شکل بگیرد. شرکت‌های ایرانی نیز اعلام آمادگی کرده‌اند که بخشی از خط پاکستان را اصلاح کنند؛ اما با شرایطی که در افغانستان هست، بعید می‌دانم این خط به‌زودی اصلاح شود؛ زیرا به اعتبارات سنگینی نیاز دارد.

تامین‌کننده‌های مالی اصلاح خطوط، صادرکننده برق
کارشناسان انرژی معتقدند که همسایگان ما به دلیل توان مالی ضعیفی که دارند، قادر نیستند شبکه‌های خود را اصلاح کرده و از ایران برق خریداری کنند. در نتیجه سراغ کشورهایی می‌روند که این کشور‌ها بتوانند کار اصلاح شبکه را نیز برای آن‌ها انجام دهند.

در چنین شرایطی، تلاش ایران برای تبدیل‌شدن به هاب منطقه مفهومی ندارد؛ زیرا همسایگان ایران از کشوری برق خریداری می‌کنند که بتواند خطوط آن‌ها را اصلاح کند. در ارتباط با کشور پاکستان، بانک جهانی در پروژه‌های قرقیزستان سرمایه‌گذاری کرده و طبیعی است که این مجموعه با توجه به توان مالی‌ای که دارد، بهتر از ایران بتواند به پاکستان خدمات دهد. دائمی نیز در ارتباط با ناتوانی مالی همسایگان ایران می‌گوید: همسایگان ما قادر نیستند شبکه داخلی خود را اصلاح کنند. جایگزینی یک خط با ولتاژ بالا هزینه‌های بالایی دارد و عبورش از منطقه سخت‌تر است.

اما او در ارتباط با کوچک‌شدن بازار برق ایران نگران نیست؛ زیرا ایران با کشورهای اسلوونی، سوریه و عمان برای توسعه بازار صادراتی برق وارد مذاکره شده است و این سه بازار جدید زمینه توسعه صادرات را فراهم می‌کنند.

قائم‌مقام وزیر نیرو در امور بین‌الملل درباره تلاش پاکستان برای خرید برق از دیگر کشور‌ها نیز می‌گوید: قرار نیست ایران به صورت انحصاری در بازاری حضور داشته باشد. هر کشوری مجاز است از کشور دیگری نیز برق مورد نیاز خود را تأمین کند و سهمی هم از بازار ایران داشته باشد.

قراردادهای بین‌المللی فرمول مستقیم و خطی نیست که به‌راحتی درباره آن‌ها اظهارنظر کرد. با وجود خطوط انتقال ضعیف برق کشورهای همسایه و ناتوانی مالی آن‌ها برای فراهم‌کردن زمینه واردات برق، پیام باقری، نایب‌رئیس سندیکای برق، صادرات این حامل انرژی را برای ایران منطقی و اقتصادی می‌داند.

او عنوان می‌کند: صادرات برق عواید متعددی دارد. درآمدهای حاصل از نفت و گاز بسیار متأثر از قیمت‌های جهانی است؛ با تغییری در سیاست و شوک، قیمت این دو حامل انرژی به نصف کاهش می‌یابد. بنابراین تکیه صرف به درآمدهای نفتی، ما را لطمه‌پذیر می‌کند. باید خودمان را از اقتصاد نفت‌محور ر‌ها کنیم.

او اضافه می‌کند: یکی از روش‌های خروج از اقتصاد نفت‌محور، حرکت به سمت صادرات برق است. قیمت برق از نوسانات بهای نفت خیلی اثر نمی‌گیرد. زمانی نفت بشکه‌ای صد دلار بود و بعد به ٥٠ دلار رسید. قیمت گاز نیز حدود ٤٠ درصد کاهش یافت؛ اما قیمت برق صادراتی از ١٢ سنت به ١٠ سنت رسید؛ یعنی ١٥ تا ١٦ درصد کاهش یافت.

وی تأکید می‌کند: اتکا به صادرات برق لطمه‌پذیری ایران را کاهش می‌دهد. صادرات برق به اشتغال‌زایی کمک می‌کند و قدرت چانه‌زنی کشور را بالا می‌برد. ما از برنامه خود در زمینه صادرات عقب هستیم. این فرصت گذراست. بسیاری از کشور‌ها درصدد هستند به‌سرعت نیازهای برق خود را برطرف و برای جذب سرمایه‌های جهانی تلاش می‌کنند. اگر با این کندی پیش برویم، همچنان منطقه منتظر ما نمی‌ماند.