فرادید | یافتههای اولیه یک زلزلهشناس درباره زمینلرزه ۲۹ آذر «ملارد» و تاثیر آن بر «احتمال زلزله بزرگ درتهران»، روز گذشته بهصورت ناقص در شبکههای مجازی بازنشر شد و القای «در پیش بودن زلزله ۵/ ۷ ریشتری طی هفتههای آینده» در فضای عمومی را به همراه داشت.
پیشبینی زلزله تهران و مشهد
رئیس انجمن مخترعین خراسان رضوی مدعی شد که زلزله تهران را دو روز قبل از وقوع پیش بینی کرده بودم. علی اصغر برهمند ضمن اشاره به موضوع وقوع زلزله های فراوان در کشور و سایر نقاط جهان احتمال منحرف شدن محور زمین را مطرح کرده، گفت: کند شدن سرعت زمین نیز تأثیری در هسته زمین گذاشته که این کاهش سرعت باعث آشوب در هسته زمین می شود.
وی با بیان اینکه با فعل و انفعالاتی این موج آشوب می تواند به طور اتفاقی به برخی نقاط برخورد کند، افزود: در خیلی از کشورهای جهان زلزله ها در حال رخ دادن است و باتوجه به آسیب پذیری برخی نقاط احتمال هرگونه تغییر در زمین وجود دارد. زلزله تهران را دو روز قبل از وقوع پیش بینی کرده بودیم همچنین زلزله کرمانشاه را نیز چهار روز قبل از وقوع پیش بینی کرده بودیم.
برهمند با اشاره به این مطلب که زلزله قابل پیش بینی است و متاسفانه مجامع علمی به سختی مانند دوران گالیله در برابر پذیرفتن این موضوع مقاومت کرده اند، تصریح کرد: زلزله در یک شب بوجود نمی آید و حداقل شش ماه قبل از وقوع جمع آوری انرژی در یک نقطه را می توانیم با استفاده از ماهواره های زمین شناسی بدست آوریم.
این پیش بینی را رایگان در اختیار مسئولان قرار می دهیم؛ اما دائم در معرض تهمت و شکایت قرار می گیریم و مسئولان به این پیش بینی ها توجه نکرده اند؛ اما باید بدانند ما یار آنها هستیم تا بتوانند نیروها را زودتر آماده باش زده و بهتر مدیریت داشته باشند و آرزو داریم روزی بتوان زلزله را در سراسر دنیا پیش بینی کرد.
زلزله احتمالی است یا قطعی؟
مهدی زارع -زلزلهشناس- درباره رابطه بین «زمین لرزه چهارشنبه شب غرب استان تهران» و «آنچه سالهاست برای زلزله پایتخت گمانهزنی میشود»، به آن دست پیدا کرده است، حکایت از آن دارد که در حال حاضر برای موضوع «فرجام زلزله پایتخت»، یک گزاره نسبتا قطعی و به دنبال آن، یک احتمال مشروط مطرح است.
به گزارش دنیای اقتصاد، گزاره نسبتا قطعی آن است که بعد از رویداد زمینلرزه با بزرگای ۲/ ۵ ریشتری در ۳ کیلومتری ملارد، تغییرات تنش در دو سوی شرقی و غربی گسل ماهدشت-جنوب کرج، اتفاق افتاده و سطح آن افزایش یافته است.
آنچه براساس یافتههای مهدی زارع، در ادامه این گزاره قطعی، مطرح است، به رفتار آتی دو گسل مجاور گسل ماهدشت-جنوب کرج، یعنی گسلهای شمال تهران و اشتهارد برمیگردد به این معنا که مطابق اعلام مکتوب این زلزلهشناس، «اگر گسل شمال تهران، در وضعیت گسیختگی و آماده جنبش باشند»، در این صورت، این رفتار میتواند زلزلهای با بزرگای حداکثر ۵/ ۷ ریشتر را در پایتخت رقم بزند.
زارع در مطالعات خود، «احتمال مشروط» زلزله ۷ ریشتری در تهران (ناشی از فعالیت گسل شمال تهران) را ۵۵ تا ۶۵ درصد برای بازه زمانی ۲ هفته تا ۴ ماه آینده، تخمین زده است که این میزان احتمال، با لحاظ یک شرط، دو برابر احتمالات قبلی مربوط به این گسل برآورد میشود.
شرط مطرح در این مطالعه، جمعبندی علمی و فنی درباره «آماده حرکت بودن گسل شمال» است که دستیابی به چنین برداشتی، خود نیازمند مطالعات تکمیلی از جمله «اندازهگیری تغییرات پوسته زمین» است. بنابراین، اگر چه احتمال زلزله، نسبت به قبل افزایش یافته اما زارع تاکید دارد، چنین برآوردهایی، بهصورت مشروط، مطرح هستند.
اگر تهران زلزله بیاید چه بر سر آب و برق پایتخت میآید؟
مدیرکل دفتر مدیریت بحران و پدافند غیرعامل وزارت نیرو گفت: از زمان وقوع زلزله پنج ریشتری در تهران تمام شرکتهای آب و برق در حالت آماده باش قرار گرفتهاند. میثم جعفرزاده در گفتوگو با ایسنا، با اشاره به لزوم تامین آب و برق در زمان وقوع زلزله، اظهار کرد: تامین آب و برق بسته به وضعیت حادثه در سناریوهای متفاوتی تدوین شده بدین معنا که برنامه مدونی برای قدرتهای مختلف زلزله در نظر گرفتهایم.
وی با بیان این که وزارت نیرو طرح آبرسانی اضطراری را با عنوان طرح جامع در مدیریت بحران از چند سال پیش آغاز کرده است، گفت: دو سال است که مطالعات این طرح تمام شده و قرار است که ۳۵۰ نقطه در تهران آب برای مواقع اضطرار ذخیره شود.
مدیر کل دفتر مدیریت بحران و پدافند غیرعامل وزارت نیرو، ادامه داد: این طرح بدین گونه است که آب در این مخازن ذخیره و ورودی و خروجی بسته میشود به صورتی که مدام آب در مخزنها وجود دارد و با این سیستم میتوان آب را به محلهها انتقال داد.
جعفرزاده با اشاره به لزوم ایجاد مدیریت جدید، گفت: برنامه وزارت نیرو این است که شرایطی را فراهم کند که هر محله بتواند آب مورد نیاز خود را تامین کند. البته این شرایط در مواقعی است که تمام خطوط آبرسانی و سدها از بین رفته باشد.
وی با بیان اینکه در حال حاضر این طرح در دو نقطه اجرایی شده است، افزود: برای شرایط فعلی تمام تانکرها و سیستم توزیع آب بستهبندی را تجهیز کردهایم و باید گفت که به لحاظ تانکری آب بستهبندی و آزمایشگاههای سیار هیچ مشکلی در تهران وجود ندارد.
۳۰۰ تانکر آماده آبرسانی به پایتخت نشینان
مدیر کل دفتر مدیریت بحران و پدافند غیرعامل وزارت نیرو با بیان اینکه در حوزه آب از زمان وقوع زلزله پنج ریشتری در حالت آماده باش قرار گرفتهایم، ادامه داد: نه تنها برای تهران بلکه برای چهار استان معین و استان جایگزین نیز ۱۸۰ تا ۳۰۰ تانکر را در حال آماده باش قرار دادهایم.
جعفرزاده در خصوص وضعیت برق نیز گفت: در حوزه برق در زمان وقوع زلزله دو مساله تامین برق مراکز حیاتی و روشنایی معابر از اهمیت ویژهای برخوردار است به همین دلیل برای این دو مهم از سالهای پیش تدابیر لازم را در نظر گرفتهایم.
وی با بیان اینکه برای تامین برق مراکز حیاتی و مهم چهار سال است طرحی را مبنی بر تجهیز تمامی این مراکز به برق اضطراری آغاز کردهایم و سالیانه وزارت نیرو در یک روز نامشخص برق تمام این مراکز را بدون اعلام قبلی قطع میکند تا از این طریق بتوان سطح آمادگی این مراکز را سنجید.
۹۰ درصد مراکز حیاتی مجهز به برق اضطراری
مدیرکل دفتر مدیریت بحران و پدافند غیرعامل وزارت نیرو ادامه داد: علاوه بر این سیستم ارزیاب وزارت نیرو از یک هفته قبل وضعیت برق را بهطور کامل بررسی میکند و باید گفت که درحال حاضر ۸۵ تا ۹۰ درصد مراکز حیاتی و مهم دارای دیزلهای برق هستند.
جعفرزاده در خصوص تدابیر در نظر گرفته شده برای روشنایی معابر، گفت: از زمان وقوع زلزله پنج ریشتری در پایتخت تمامی شرکتهای برق در حالت آماده باش کامل قرار گرفتهاند. وی با اشاره به وضعیت فاضلاب در زمان زلزله ، اظهار کرد: انشعابات جدیدی که در پایتخت ایجاد کردهایم به دلیل نوع لولهها احتمال ترکیدگی آنها وجود ندارد، اما در برخی نقاط عمر لولهها بیش از ۱۵ تا ۲۰ سال باشد، ممکن است شاهد ترکیدگی لولهها باشیم اما برای این مساله نیز تدابیری را در نظر گرفتهایم.
مدیر کل دفتر مدیریت بحران و پدافند غیرعامل وزارت نیرو با اشاره به اقدامات وزارت نیرو برای مهار زلزله، گفت: در حال حاضر هیچ طرح اجرا نشدهای در این راستا در وزارت نیرو وجود ندارد، اما ممکن است میزان پیشرفت برخی طرحها بین ۳۰ تا ۴۰ درصد باشد.
چه کسی میترسد؟
خبرگزاری ایسنا در این همین رابطه نوشت: «زلزله بزرگتر در راه است»، «هوشیار بخوابید»، «افزایش احتمال وقوع زلزله ۷ ریشتری در تهران» و دهها خبر دیگر اینچنینی از شب زلزله تهران تاکنون در شبکههای اجتماعی و حتی برخی از رسانههای رسمی دست به دست میشود و مردم را مضطربتر میکند. اینها یعنی مردود شدن رسانههایی که قرار است طبق قاعدههای استاندارد اطلاعرسانی کنند.
در حالی که مردم تهران پس از وقوع زلزله ۵.۲ ریشتری یکی از پر التهابترین شبهایشان را کوچهها و خیابانها پشت سر میگذاشتند و مدام اخبار را از رسانههای رسمی و غیررسمی دنبال میکردند، موج اخبار پراسترس و التهاب نیز بیشتر و بیشتر میشد.
اخباری که گاهی حتی از زبان مسئولین گفته و در برخی از رسانههای رسمی نیز منتشر میشد. البته این جریان همچنان ادامه دارد و با وجود گذشت چند روز از وقوع زلزله نیز همچنان برخی از رسانهها با بهرهگیری از موج زلزله تهران در حال جذب مخاطب بیشتر هستند.
در همین راستا امیدعلی مسعودی، رییس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه سوره در گفتوگوییدر اینباره اظهار کرد: در اطلاعسانی خبر زلزله میتوان گفت که رسانههای رسمی و بویژه صداوسیما نسبت به گذشته عملکرد بهتری داشتند و از همان لحظات نخست کار اطلاعرسانی را آغاز کردند. اما در این میان عدم انسجام و پراکندگی موضوعی نیز دیده میشد. از یک سو گفتن برخی واقعیتهای علمی درباره زلزله اجتناب ناپذیر است و سوی دیگر بیان این واقعیتهای علمی در شرایطی که مردم وحشتزده از خانههایشان بیرون زدهاند، اقدام چندان درست و مناسبی نیست.
او با بیان اینکه «در کشور ما نگاه حرفهای به خبر و رسانه وجود ندارد»، گفت: تعداد خبرنگاران متخصصی که دقیق و عالمانه سخن بگویند و حرفهای عمل کنند بسیار کم است و همین موضوع هم باعث میشود در مواقع بحرانی همچون وقوع زلزله، شرایط بدتر شود.
این استاد ارتباطات با تاکید بر لزوم آموزش نحوه برخورد با زلزله در رسانهها، یادآور شد: زمانی که زلزله رخ داد ما بعضا شاهد بودیم که درباره امری عبادی صحبت میشد. طبیعی است که ما باید به فریضه دینی خودمان یعنی خواندن نماز آیات عمل بکنیم، اما در آن شرایط بحرانی نیاز به طرح مسائل کاربردی دیگری هم احساس میشود.
در سالهای خبرنگاری به مناظق زلزلهزده بم و رودبار رفتم و شاهد بودم درحالی که برخی از ساختمانهای مستحکم سالم باقی مانده بودند، شهر خراب شده بود. سوال این است که ما چقدر به مردم آموزش دادهایم که دنبال خانههای مستحکم باشند و در شرایط بحرانی چه کارهایی باید انجام بدهند؟
چقدر صداوسیما و رسانهها درباره خانههای ضدزلزله صخن گفتهاند؟ چراکه وظیفه رسانهها تنها به پس از وقوع زلزله باز نمیگردد، بلکه بخش مهمی از آن به آگاهسازی مردم درباره این دست از حوادث است.
مسعودی با بیان اینکه «مردم در شب زلزله تهران سرگردان و ترسیده بودند»، گفت: اما در این شرایط کسی نبود که به آنها آرامش بدهد و این بحران را مدیریت کند. در تمام دنیا خبرنگاران بحران همانند سایر بخشهای مهم دیگر خبری آموزشدیده هستند و بخوبی میدانند که در شرایط بحرانی باید چه اخباری را منتشر کنند و به چه موضوعاتی بیشتر بپردازند.
این درحالی است که پس از وقوع زلزله تهران اخباری در شبکههای اجتماعی یا برخی از رسانهها دیده میشد که از وقوع زلزله بزرگتر خبر میدادند و کسی نمیگفت که زلزله اصلاً قابل پیشبینی نیست. ما نباید در شرایطی که مردم وحشتزده هستند به آنها بگوییم هشیار باشید یا در خیابانها بمانید؛ این یعنی تشدید اضطراب مردم. در حالی که باید به مردم آرامش داده میشد و سپس در مراحل بعدی ساختمانهای امن شهر را معرفی میکردند و آموزشهای ایمنی لازم داده میشد.
رییس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه سوره با بیان اینکه «رسانهها و مسئولین باید به ایمنسازی خانهها بپردازند»، افزود: ما از اتفاقاتی که برایمان رخ داده درس نمیگیریم. در زلزله بم مسجد جامع که روی گسل هم قرار داشت اصلا تخریب نشده بود.
این نشان میدهد که اگر سازهای محکم ساخته شود در برابر زلزله نیز مقاوم خواهد بود. اما چقدر در شهرهای دیگر به این موضوع توجه میشود؟ از سوی دیگر مسئولین ما توجهی به تحقیقات علمی نشان نمیدهند.
به عنوان مثال نزدیک به ده سال پیش از زلزله بم، دانشجوی جغرافیای دانشگاه تهران به اسم آقای محلاتی تحقیقی را انجام داد به اسم «جغرافیای شهر بم» که در آن اعلام کرد در شهر بم زلزلهای رخ خواهد داد که همه چیز را تخریب خواهد کرد. اما این به معنی نیست که هر ادعایی را نیز باور کنیم. اگر کسی میگوید دو هفته دیگر تهران زلزله میآید، باید بگوید که براساس چه اطلاعات و آماری سخن میگوید؟
او یادآور شد: مردم باید یاد بگیرند که هیچ حرفی جز آنچه بر اساس مستندات علمی زده میشود را باور نکنند. متاسفانه در شبکههای اجتماعی برخی از افراد فرصتطلب برای اینکه کاربران بیشتری را به خودشان جلب بکنند، مطالب غیرواقعی را طرح کردند باعث ایجاد التهباب بیشتر شدند.
در این شرایط هم به جز دو روزنامه «آرمان امروز» و «همشهری»، هیچ روزنامه دیگری نتوانست در روز پنجشنبه (۳۰ آذر ماه) خودش را به خبر زلزله تهران برساند. اما میتواستند ویژهنامههایی را در روز جمعه با تحلیلهایی از زلزله و با محوریت آرامش دادن به مردم منتشر کنند که متاسفانه این اتفاق نیفتاد. این نشانهنده ضعف آموزش خبرنگاری در کشور ماست.
مسعودی با بیان اینکه «رسانهها نقش بسیار مهمی در کاهش بحران دارند»، اظهار کرد: اما متاسفانه به این موضوع توجهی نشان داده نمیشود. در این شرایط باید حتما به آموزش حرفهای خبرنگاری، هماهنگی میان مسئولین و ایجاد ستاد خبری بحران زلزله توجه کنیم. به هر حال ما باید خودمان نه برای امروز و فردا، بلکه در کل را برای هر اتفاقی آماده کنیم و آموزشهای لازم را ببینیم تا خسارت جانی چندانی نبینیم.