مهریه؛ از نحوه وصول و محاسبه مهریه به نرخ روز تا مهریه های بیش از 100 سکه
مهریه به مالی گفته می‌شود که مرد در هنگام وقوع عقد نکاح به همسر خود می‌پردازد یا مکلف به پرداخت آن می‌شود. مهریه باید معلوم باشد مالیت داشته باشد و قابل تملک باشد.
دادگاه صالح رسیدگی به پرونده مهریه
مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه
زن می تواند اموال شوهر جهت وصول مهریه توقیف نماید؟
عدم تعیین مهریه در هنگام عقد ازدواج
محاسبه مهریه های ریالی به نرخ روز
مهریه چیست؟
مهریه به مالی گفته می‌شود که مرد در هنگام وقوع عقد نکاح به همسر خود می‌پردازد یا مکلف به پرداخت آن می‌شود. در بسیاری از اوقات مهریه دختران ایرانی بر مبنای سکه های طلا تعیین می‌شود از سال تولد گرفته تا شمار پیامبران و ائمه و تعداد سوره های قران، همچنین مهریه می‌تواند وجه نقد، شمش طلا، هر نوع مال منقول و یا غیر منقول یا آموزش یک حرفه، صنعت یا فعالیت هنری و... باشد.
به طور کلی هر مال یا عملی را که ارزش خرید و فروش داشته باشد یا برای یکی از طرفین ارزش مادی داشته باشد می‌توان به عنوان مهریه تعیین کرد.
گاهی اوقات موارد دیگری هم به عنوان مهریه ثبت می‌شوند که که رنگ و بوی مادی آن کمتر است مثل کاشت نهال، حفاظت از حیوانات، حفاظت از محیط زیست و... چند سال قبل علیرضا افتخاری در گفتگویی که با یکی از مجلات داشت اعلام کرد که از دامادهایش خواسته قرآن مجید و دیوان حافظ را به عنوان مهریه دخترانش حفظ کنند این مهریه آن زمان سر و صدای زیادی به پا کرد و خیلی ها را به تحسین واداشت و از آن به عنوان مهریه ای که بوی پول نمی‌دهد نام بردند.
در مقابل عده ای معتقدند چون زن بعضی حقوق مثل حق طلاق، ادامه تحصیل، اشتغال، انتخاب مسکن، حضانت فرزند و خروج از کشور را ندارد مهریه ابزار چانه زنی است که می‌تواند با استفاده از آن از یک زندگی بی روح و خشونت بار بیرون آید یا اینکه حق حضانت فرزندان را بگیرد.
اما طبق ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی هر چیزی را که مالیت داشته و قابل تملک نیز باشد می‌توان مهر قرار داد. پس اینکه شنیده می‌شود در مواردی اعضای بدن مرد به عنوان مهریه ثبت می گردد صحیح نیست و از نظر حقوقی چنین مهریه هایی اگر ثبت هم شده باشند باطل است.
نحوه وصول مهریه
مهریه همزمان با انعقاد ازدواج در سند رسمی ازدواج ثبت می شود این سند یک سند لازم الاجرا است. بنابراین با درخواست زن از دفترخانه تنظیم کننده سند ازدواج بابت مهریه اجرائیه صادر می گردد (مراجعه به دادگاه برای این کار الزامی نیست.)
با صدور برگ اجرائیه از دفتر خانه تنظیم کننده سند رسمی ازدواج متقاضی مهریه می تواند به اداره اجرای اسناد رسمی ثبت مراجعه و با معرفی نشانی همسر درخواست وصول مهریه را ارائه کند همچنان که می تواند مالی از مرد مانند حساب بانکی، پلاک ثبتی، سهام، طلب قطعی وی از دیگران را برای توقیف و وصول مهریه معرفی کند.
مهریه از طریق ارائه دادخواست به دادگاه خانواده هم قابل مطالبه است زن می‌تواند با ارائه دادخواست از دادگاه حکم الزام همسر را به پرداخت مهریه صادر کند. کسانی که عقدنامه غیر رسمی دارند صرفا می‌توانند با مراجعه به دادگاه و ارائه عقدنامه عادی یا شهادت شهود تقاضای مطالبه مهریه نمایند.
مدارک لازم جهت مطالبه مهریه
۱- عقدنامه یا در صورت عدم دسترسی به اصل آن رونوشت برابر با اصل از دفترخانه ای که عقد در آنجا صورت گرفته است.
۲- فتوکپی شناسنامه
۳- ارائه دادخواست مطالبه مهریه
چه دادگاهی صلاحیت رسیدگی به پرونده مهریه را دارد؟
ماده ۱۲ قانون حمایت از خانواده بیان می کنند که در تمام دعاوی امور خانواده مربوط به زوجین زن می‌تواند در دادگاه محل اقامت خود یا شوهرش اقامه دعوا کند مگر در موردی که خواسته مطالبه مهریه غیر منقول باشد که دادگاه محل وقوع مال غیر منقول صلاحیت دارد.
به موجب ماده ۱۴ قانون مذکور اگر یکی از زوجین خارج از کشور سکونت داشته باشد دادگاه محل اقامت کسی که داخل کشور سکونت دارد صلاحیت دارد و اگر هر ۲ خارج از کشور باشند دادگاه حقوقی تهران صلاحیت رسیدگی دارد.
مطالبه مهریه در دادگاه سایر کشورهای
مطالبه مهریه کسانی که در کشورهای غیر اسلامی زندگی می‌کنند همیشه از موضوعات بحث برانگیز و مورد اختلاف بین دادگاه ها بوده است. سال ۲۰۱۷ در پی صدور آرای متعارض در دادگاه های سوئد در مورد مهریه دیوان عالی سوئد اعلام کرد که تعهد به پرداخت مهریه در سوئد قابل اجرا نیست این رای زمانی صادر شد که یک زن ایرانی ۶۹۰ سکه مهریه خود را به اجرا گذاشته و دادگاه تجدید نظر به نفع او رای داده بود اما دیوان عالی این رای را نقض کرد.
شرایط مطالبه مهریه بیش از 110 سکه طلا
بر قانون حمایت از خانواده ۱۳۹۱ ناتوانی در پرداخت مهریه های بالای ۱۱۰ سکه مشمول زندان رفتن مرد نمی‌شود و زندانی شدن مرد با توافق طرفین و قسط بندی کردن مهریه حذف می‌شود. مطابق این قانون اگر مهریه در زمان وقوع عقد تا ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد وصول آن مشمول مقررات ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی است و چنانچه مهریه بیشتر از این میزان باشد، در خصوص مازاد، توانای مالی زوج ملاک پرداخت است.
در قانون جدید میزان مهریه محدود نشده است فقط ضمانت اجرای مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه کاهش یافته است در واقع تا ۱۱۰ سکه ضمانت اجرای مدنی و کیفری دارد.
ضمانت اجرای کیفری مهر مذکور آن است که اگر مرد از پرداخت آن امتناع کند و دادخواست اعسار هم ندهد یا ادعای اعسار او رد شود برابر ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، به تقاضای زن تا زمان تادیه حبس می شود اما نسبت به مازاد بر ۱۱۰ سکه ظاهراً طبق قانون جدید ضمانت اجرای کیفری وجود ندارد و زوجه فقط می تواند از طریق مدنی و با مراجعه به دادگاه و اثبات توانایی پرداخت زوج حق خود را استیفا کند.
باید توجه داشت که ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی که در ماده ۲۲ قانون جدید آمده ناظر به مورد غالب است و موضوعیت ندارد و به همین دلیل معادل آن به ریال یا پول دیگر را هم شامل می شود.
مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه
وقتی مهریه عندالمطالبه باشد به محض وقوع عقد ازدواج زن می‌تواند مهریه را درخواست کند و مرد طبق سند ازدواج مکلف به پرداخت تمام مهریه است و به هر دلیلی که مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد و بخواهد به صورت قسطی بپردازد اثبات این موضوع که او توان مالی ندارد و نمی‌تواند مهریه را نقدا بدهد با مرد است و زن نیازی ندارد که در دادگاه ثابت کند که مرد از تمکن مالی لازم جهت پرداخت مهریه برخوردار است.
اما در مهریه عندالاستطاعه اگر زن تقاضای مهریه نماید این تکلیف بر عهده اوست که ثابت کند مرد از دارایی و اموال کافی جهت پرداخت مهریه برخوردار است و برعکس مرد در اینجا نیازی ندارد که برای دادگاه دلیل بیاورد که قادر به پرداخت مهریه نمی‌باشد
زن چه اموالی از مرد را می تواند جهت وصول مهریه توقیف کند؟
زن تمام اموال شوهر را می تواند توقیف کند ولی در زمان اجرای حکم "مستثنیات" جدا می شوند و از دیگر اموال مهریه برداشت می شود مستثنیات دین عبارتند از مسکن متناسب با شأن مرد، اتومبیل، وسایل کار، تلفن که شرح کامل آنها در مواد ۵۲۳ ۵۲۴٬ ۵۲۵٬ قانون آیین دادرسی مدنی و ماده ۶۵ قانون اجرای احکام مدنی آمده است علاوه بر این زن می‌تواند تمام وجوه نقد مرد را هم توقیف کند.
مهریه را می توان به اصطلاح بخشید یا بذل کرد به این معنی که زن می‌تواند از دریافت تمام یا قسمتی از مهریه صرف نظر کند سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که اگر زن مهریه خود را ببخشد می تواند مجددا به آن رجوع کند یا خیر؟
در این خصوص ۳ حالت مطرح می گردد:
۱- زن در خصوص مهریه شوهر را "ابراء" می کند یعنی می گوید که از نظر من، تو دیگر تکلیفی برای پرداخت مهریه نداری این بیان باعث می شود تا تکلیف شوهر در پرداخت مهریه به کلی ساقط شود و زن در این حالت حق رجوع ندارد.
۲- زمانی که زوجه در قبال طلاق مهریه خود را به زوج می‌بخشد، بخشیدن مهریه در طلاق "خُلع و مبارات" انجام می‌شود. خلع و مبارات نوعی طلاق است که در آن زن با واگذاری مالی به شوهر از وی طلاق می‌گیرد.
این نوع طلاق مربوط به زمانی است که زن از شوهر به قدری تنفر پیدا کرده باشد که حاضر شود با پرداخت پول از قید همسری وی رها گردد این مال ممکن است مهریه زن باشد در فرهنگ عامه از عبارت "مهرم حلال و جانم آزاد" در اشاره به این نوع طلاق استفاده می کنند.
اگر زن در ایام عِدّه طلاق از بخشش خود رجوع کند طلاق ملغی می شود یعنی همچنان زن و شوهر محسوب می شوند و مثل این است که اصلاً طلاقی صورت نگرفته است پس در این مورد زن می‌تواند تا پایان مدت عِدّه از بخشش مهریه رجوع کند.
۳- زمانی که زوجه مهریه خود را به شوهر هِبه می کند یعنی می گوید که مهریه ام را به تو بخشیدم در این حالت تکلیف شوهر در پرداخت مهریه به طور کلی از بین نمی‌رود و در مواردی زن می‌تواند از هِبه رجوع کند.
حق حبس
زن به مجرد عقد مالک مهریه می شود و می تواند آن را از شوهر مطالبه کند و این حق را دارد که تا مهریه خود را دریافت نکرده از تمکین و ایفای مطلق وظایفی که شرعا و قانونا در برابر شوهر دارد خودداری کند. این حق معروف به حق حبس است. طبق ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی حق حبس مشروط به این است که مهر زن حال یعنی بدون مدت و قابل وصول به مجرد عقد باشد.
عدم تعیین مهریه در هنگام عقد ازدواج
عدم تعیین مهریه در سه حالت قابل بررسی است:
- عدم تعیین مهریه در عقد موقت
در عقد موقت مهریه باید در هنگام انعقاد عقد تعیین شود در غیر این صورت عقد صحیح نیست.
- عدم تعیین مهریه در عقد دائم
اگر در نکاح دائم مهریه در هنگام انعقاد عقد ذکر نشود نکاح صحیح است و طرفین می تواند بعد از انعقاد عقد در خصوص تعیین مهریه با یکدیگر تراضی کنند و اگر قبل از تراضی بر مهریه معین بین آنها رابطه جنسی برقرار شود زن مستحق مهرالمثل است. مهرالمثل مهریه ای است که به موجب قرارداد تعیین نشده است بلکه بر حسب عرف و عادت و با توجه به وضع زن از لحاظ سن، زیبایی، تحصیلات، موقعیت خانوادگی و اجتماعی و.... و با در نظر گرفتن مقتضیات زمان و مکان تعیین می گردد.
- در عقد شرط شود که زن مهریه نداشته باشد
اگر در عقدنامه شرط شود که زن مستحق هیچ گونه مهریه ای نباشد این شرط باطل است و قانون زن را مستحق مهریه می داند در این صورت زوجین می توانند بعد از عقد با تراضی یکدیگر مهریه را تعیین کنند یا اینکه برای تعیین مهریه با تراضی یکدیگر داور یا داورانی تعیین کنند در این حالت تیز اگر قبل از تراضی بر مهریه بین زوجین رابطه جنسی برقرار شود زن مستحق مهرالمثل است و اگر قبل از رابطه جنسی و تراضی بر تعیین مهریه طلاق واقع شود زن مستحق مهرالمتعه است برای تعیین مهرالمتعه وضعیت مرد از لحاظ دارایی در نظر گرفته می شود.
تعدیل مهریه های ریالی
با توجه به تورم شدید و تنزل فاحش ارزش پول در سال‌های اخیر مهریه هایی که به پول رایج ایران بود ارزش خود را تا حد زیادی از دست داد از این رو قانون گذار در سال ۱۳۷۶ در صدد چاره جویی برآمد برای تعدیل اینگونه مهرها، افزایش مهر براساس تغییر شاخص قیمت‌ها را پیش بینی کرد و تبصره ای را به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی الحاق نمود که به موجب آن چنانچه مهریه وجه رایج باشد، متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تادیه نسبت به سال اجرای عقد که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می گردد محاسبه و پرداخت خواهد شد مگر اینکه زوجین در حین اجرای عقد به نحو دیگری تراضی کرده باشند.
چگونگی محاسبه مهریه های ریالی به نرخ روز
در تبصره مزبور مقرر شد که آیین نامه اجرایی این قانون حداکثر ظرف مدت ۳ ماه از تاریخ تصویب تبصره تهیه و به تصویب هیأت وزیران برسد.
برابر ماده ۲ آیین نامه نحوه محاسبه مهریه وجه رایج بدین صورت است:
متوسط شاخص بها در سال قبل، تقسیم بر متوسط شاخص بها در سال وقوع عقد ضرب در مهریه مندرج در عقدنامه. مقصود از سال قبل در این ماده ظاهراً سال قبل از محاسبه است که شاخص آن در اختیار مرجع قضایی یا ثبتی می باشد.
به موجب ماده ۳ در مواردی که مهریه زوج باید از اموال زوج متوفی پرداخت شود تاریخ فوت مبنای محاسبه مهریه خواهد بود.
نحوه محاسبه مهریه در صورت وقوع طلاق یا مطالبه مهریه با ادامه زندگی مشترک:
در این حالت باید شاخص سال قبل از سال محاسبه را بر شاخص سال وقوع عقد ازدواج تقسیم و حاصل این تقسیم را در مبلغ مهریه ضرب کرد تا میزان مهریه قابل پرداخت به دست آید به طور مثال اگر زنی در سال ۱۳۶۹ با مردی ازدواج کرده باشد و مهریه وی یک میلیون ریال باشد و در اردیبهشت ماه ۱۳۹۶گواهی عدم امکان سازش درخواست شده باشد یا در این تاریخ زوجه مهریه خود را از اجرای ثبت یا دادگاه با وجود ادامه زندگی مشترک مطالبه کرده باشد میزان مهریه قابل پرداخت بدین نحو محاسبه می گردد.
نحوه محاسبه مهریه در صورت فوت زوج
اگر زوجه بعد از فوت شوهرش برای مطالبه مهریه اقدام کند باید شاخص سال فوت زوج بر شاخص سال ازدواج تقسیم و حاصل ضرب در مبلغ مهریه گردد و تاریخ مطالبه ملاک محاسبه نخواهد بود به طور مثال اگر زنی در سال 1315 با مردی ازدواج کرده و مهریه او دویست هزار ریال باشد و شوهر وی در سال ۱۳۹۶ فوت شده باشد مهریه او چنین محاسبه می شود.
دادخواست تعدیل مهریه
در دنیای امروز تغییر وضعیت مالی امری رایج است و احوال مالی فرد ممکن است هر روز به گونه ای باشد. بنابراین ممکن است شخصی که امروز معسر است فردا از اعسار خارج گردد (معسر کسی است که به واسطه نداشتن دارایی یا دسترسی نداشتن به مالش توانایی پرداخت هزینه دادرسی یا دیون خود را نداشته باشد.)
به عنوان مثال اگر زوج در خصوص پرداخت مهریه مدعی اعسار باشد و دادگاه ادعای اعسار او را بپذیرد ممکن است در آینده در وضعیت مالی او تغییر ایجاد گردد مثلا به دلیل شرایط کاری جدید در وضعیت مالی او بهبود حاصل گردد یا اینکه صاحب ارثی شود در نتیجه زوجه می تواند دادخواست تعدیل بدهد و خواهان افزایش مبلغ اقساط مهریه گردد.
البته عکس این قضیه هم وجود دارد به خصوص در شرایط فعلی که قیمت سکه به طرز چشم گیری افزایش پیدا کرده است فردی که تا چند ماه قبل توانایی پرداخت ماه یک سکه را داشت شاید در حال حاضر این توانایی نداشته باشد پس می‌تواند دادخواست تعدیل از جنبه منفی بدهد یعنی خواهان کاهش اقساط پرداختی باشد. پس تعدیل ممکن است با کاهش یا افزایش مبلغ همراه باشد. طبق تبصره ۲ ماده ۱۱ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی محکوم علیه و محکوم له هر دو امکان تقدیم دادخواست تعدیل را خواهند داشت.
