تفاوت دادگاه کیفری یک، دادگاه کیفری دو و دادگاه انقلاب درچیست؟
به موجب ماده ۲۹۴ قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاههای کیفری به دادگاه کیفری یک، دادگاه کیفری دو، دادگاه انقلاب، دادگاه اطفال و نوجوانان و دادگاههای نظامی تقسیم میشود.
صلاحیت خاص دادگاه های کیفری تهران
صلاحیت خاص دادگاه های کیفری مراکز استان محل وقوع جرم
همزمان با اجرایی شدن قانون جدید آیین دادرسی کیفری مصوب چهارم اسفند ۹۲ تشکیلات قضایی نسبت به گذشته دستخوش تغییراتی شده که آشنایی با آنها برای مردم ضروری است.
به موجب ماده ۲۹۴ قانون آیین دادرسی کیفری ، دادگاههای کیفری به دادگاه کیفری یک، دادگاه کیفری دو، دادگاه انقلاب، دادگاه اطفال و نوجوانان و دادگاههای نظامی تقسیم میشود که به ترتیب درباره هر یک از نهادهای حقوقی فوق توضیح میدهیم.
دادگاه کیفری یک
مطابق ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری صلاحیت دادگاه کیفری یک به ترتیب عبارتند از:
الف. جرایم موجب مجازات سلب حیات
ب. جرایم موحب حبس ابد
پ. جرایم موجب مجازات قطع عضو یا جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان نصف دیه کامل یا بیش از آن
ت. جرایم موجب مجازات تعزیری درجه سه و بالاتر
ث. جرایم سیاسی و مطبوعاتی
به موجب ماده ۲۹۶ قانون آییندادرسی کیفری به جرایم موضوع ماده ۳۰۲ با حضور یک رئیس و دو مستشار رسیدگی میشود که البته با حضور دو عضو نیز میتوان رسیدگی کرد.
به موجب تبصره ۱ ماده ۲۹۶ قانون آیین دادرسی کیفری دادگاه کیفری یک در مرکز استان و به تشخیص رئیس قوه قضائیه در حوزه قضایی شهرستانها تشکیل میشود. در حوزههایی که این دادگاه تشکیل نشده است به جرایم موضوع صلاحیت آن در نزدیکترین دادگاه کیفری یک در حوزه قضایی آن استان رسیدگی میشود.
به موجب ماده ۳۹۵ قانون آیین دادرسی کیفری ، در دادگاه کیفری یک و نیز در تمام مواردی که رسیدگی مرجع قضایی با قضات متعدد پیشبینی شده باشد رأی اکثریت تمام اعضا ملاک است و نظر اقلیت باید به طور مستدل در پرونده درج شود.
به موجب ماده ۴۰۰ قانون آییندادرسی کیفری محاکمات دادگاه کیفری یک، ضبط صوتی و در صورت تشخیص دادگاه، ضبط تصویری نیز میشود و انتشار آنها ممنوع و استفاده از آنها نیز منوط به اجازه دادگاه است.
شیوه انشای رأی به موجب ماده ۴۰۴ قانون آیین دادرسی کیفری بدین شکل است که اعضای دادگاه پس از اعلام ختم رسیدگی با استعانت از خداوند متعال، تکیه بر شرف و وجدان و با توجه به محتویات پرونده، مشاوره میکنند و در همان جلسه و در صورت نبود امکان، در نخستین فرصت و حداکثر ظرف یک هفته مبادرت به صدور رأی میکنند.
در صورتی که بین اعضای دادگاه اتفاق نظر حاصل نشود رأی اکثریت معتبر است. انشای رأی به عهده رئیس دادگاه است مگر آنکه وی جزء اکثریت نباشد که در این صورت عضوی که جزو اکثریت است و سابقه قضایی بیشتر دارد رأی را انشا میکند.
در صورت صدور رأی در همان جلسه بلافاصله جلسه علنی دادگاه با حضور متهم یا وکیل او و دادستان یا نماینده او و شاکی تشکیل و رأی توسط منشی دادگاه با صدای رسا قرائت و مفاد آن توسط رئیس دادگاه به متهم تعمیم میشود. هر گاه رأی به برائت یا تعلیق اجرای مجازات باشد، متهم به دستور دادگاه فوری آزاد میشود.
به موجب ماده ۴۲۸ قانون آیین دادرسی کیفری ، آرای صادره درباره جرایم دادگاه کیفری یک قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور است.
به موجب ماده ۳۸۵ قانون آیین دادرسی کیفری در جرائم در صلاحیت دادگاه کیفری ۱ هر یک از طرفین می توانند حداکثر ۳ وکیل به دادگاه معرفی کنند.
دادگاه کیفری دو
به موجب ماده ۳۰۱ قانون آیین دادرسی کیفری دادگاه کیفری دو صلاحیت رسیدگی به تمام جرایم را دارد، مگر آنچه به موجب قانون در صلاحیت مرجع دیگری باشد؛ یعنی اگر جرایم در صلاحیت دادگاه کیفری یک، دادگاه انقلاب، دادگاه اطفال و نوجوانان و دادگاههای نظامی را از بقیه جرایم جدا کنیم صلاحیت دادگاه کیفری دو مشخص میشود.
به موجب ماده ۲۹۵ قانون آیین دادرسی کیفری دادگاه کیفری دو با حضور رئیس یا دادرس علیالبدل در حوزه قضایی هر شهرستان تشکیل میشود.
به موجب ماده ۳۳۵ قانون آیین دادرسی کیفری دادگاههای کیفری در موارد کیفرخواست دادستان، قرار جلب به دادرسی توسط دادگاه و ادعای شفاهی دادستان در دادگاه شروع به رسیدگی میکنند و به موجب ماده ۳۴۰ همان قانون جرایم تعزیری درجه هفت و هشت، مستقیم در دادگاه مطرح میشود.
شیوه رسیدگی به موجب ماده ۳۴۲ قانون آیین دادرسی کیفری به این شکل است که دادگاه با تعیین وقت رسیدگی و ابلاغ آن به شاکی یا مدعی مخصوص، متهم، وکیل یا وکلای آنان، دادستان و سایر اشخاصی که باید در دادگاه حاضر شوند آنان را برای شرکت در جلسه رسیدگی احضار میکند و تصویر کیفرخواست برای متهم فرستاده میشود و همچنین به موجب تبصره ماده ۳۴۶ هر یک از طرفین میتوانند حداکثر دو وکیل به دادگاه معرفی کنند.
علنی بودن محاکمات مطابق ماده ۳۵۲ قانون آیین دادرسی کیفری پذیرفته و در این خصوص تصریح شده که محاکمات دادگاه علنی است. مگر در جرایم قابل گذشت که طرفین یا شاکی، غیرعلنی بودن محاکم را درخواست کنند یا دادگاه پس از اظهار عقیده دادستان، قرار غیر علنی بودن محاکم را در موارد زیر صادر کند:
الف. امور خانوادگی و جرایمی که منافی عفت یا خلاف اخلاق حسنه است.
ب. علنی بودن محاکم، مخل امنیت عمومی یا احساسات مذهبی یا قومی باشد.
در نهایت دادگاه پس از سیر مراحل قانونی به موجب ماده ۳۷۴ با اعلام ختم دادرسی در همان جلسه و در صورت نبود امکان در نخستین فرصت و حداکثر طی یک هفته به انشای رأی مبادرت میکند.
دادگاه انقلاب
به موجب ماده ۳۰۳ قانون آیین دادرسی کیفری به جرایم زیر در دادگاه انقلاب رسیدگی میشود.
الف. جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی، محاربه، افساد فیالارض، بغی، تبانی و اجتماع علیه جمهوری اسلامی ایران یا اقدام مسلحانه یا احراق، تخریب و اتلاف اموال به منظور مقابله با نظام
ب. توهین به مقام بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و مقام رهبری
پ. تمام جرایم مربوط به موادمخدر، روانگردان و پیشسازهای آن و قاچاق اسلحه، مهمات و اقلام و مواد تحت کنترل
ت. سایر مواردی که به موجب قوانین خاص در صلاحیت این دادگاه است.
به موجب ماده ۲۹۷ قانون آیین دادرسی کیفری دادگاه انقلاب در مرکز هر استان و به تشخیص رئیس قوه قضائیه در حوزه قضائی شهرستان تشکیل می شود. این دادگاه برای رسیدگی به جرایم موجب مجازات مندرج در بندهای (الف)، (ب)، (پ) و (ت) ماده ۳۰۲ قانون آییندادرسی کیفری با حضور رئیس و دو مستشار تشکیل میشود و دادگاه برای رسیدگی به سایر موضوعات با حضور رئیس یا دادرس علیالبدل یا توسط یک مستشار تشکیل میشود.
دادگاه اطفال و نوجوانان
به موجب ماده ۲۹۸ قانون آیین دادرسی کیفری دادگاه اطفال و نوجوانان با حضور یک قاضی و یک مشاور تشکیل می شود نظر مشاور مشورتی است.
به موجب ماده ۳۰۴ قانون آیین دادرسی کیفری به تمامی جرایم اطفال و افراد کمتر از هجده سال تمام شمسی در دادگاه اطفال و نوجوانان رسیدگی میشود.
در تبصره همین ماده، طفل کسی دانسته شده، که به حد بلوغ شرعی نرسیده است. نکته قابل تأمل اینکه هر گاه هنگام رسیدگی سن متهم از هجده سال تمام تجاوز کند، رسیدگی به اتهام وی مطابق قانون آیین دادرسی کیفری در دادگاه اطفال و نوجوانان ادامه مییابد اما چنانچه قبل از شروع به رسیدگی سن متهم از هجده سال تمام تجاوز کند رسیدگی به اتهام وی حسب مورد در دادگاه کیفری صالح صورت می گیرد در این صورت متهم از کلیه امتیازاتی که در دادگاه اطفال و نوجوانان اعمال می شود، بهره مند می گردد.
به موجب ماده ۳۱۵ قانون آیین دادرسی کیفری جرائم مشمول صلاحیت دادگاه کیفری ۱ و انقلاب در مواردی که با تعدد قاضی رسیدگی می شود اگر توسط افراد بالغ زیر ۱۸ سال تمام شمسی ارتکاب یابد در دادگاه کیفری ۱ ویژه رسیدگی به جرائم نوجوانان رسیدگی و متهم از کلیه امتیازاتی که در دادگاه اطفال و نوجوانان اعمال می شود، بهره مند می گردد. طبق تبصره ماده مذکور حضور مشاوران برای رسیدگی به جرائم نوجوانان در دادگاه کیفری ۱ ویژه رسیدگی به جرائم آنان الزامی است.
ترتیب رسیدگی به جرایم اطفال به موجب ماده ۴۱۲ قانون آیین دادرسی کیفری به این شیوه استوار است که دادگاه اطفال و نوجوانان وقت جلسه رسیدگی را تعیین و به والدین، اولیا یا سرپرست قانونی طفل یا نوجوانان، وکیل وی و دادستان و شاکی ابلاغ میکند.
به موجب ماده ۲۸۵ قانون آیین دادرسی کیفری در کنار دادگاه اطفال و نوجوانان و در محل آن، شعبهای از دادسرای عمومی و انقلاب با عنوان دادسرای ویژه نوجوانان به سرپرستی یکی از معاونان دادستان و با حضور یک یا چند بازپرس تشکیل میشود و تحقیقات مقدماتی جرایم افراد پانزده تا هجده سال به جز جرایم موضوع مواد (۳۰۶ و ۳۴۰) قانون آیین دادرسی کیفری که مستقیم از سوی دادگاه صورت میگیرد، در این دادسرا به عمل میآید.
تبصره همین ماده هم اضافه کرده تحقیقات مقدماتی تمامی جرایم افراد زیر ۱۵ سال مستقیم در دادگاه اطفال و نوجوانان به عمل میآید. دادگاه مذکور نیز تمامی وظایفی که طبق قانون برعهده ضابطان دادگستری و دادسراست را انجام میدهد. به موجب ماده ۳۲ قانون آیین دادرسی کیفری در حمایت از اطفال در مرحله تحقیقات مقدماتی نیز پلیس ویژه اطفال و نوجوانان را پیشبینی کرده است.
به موجب ماده ۴۱۷ قانون آیین دادرسی کیفری در نهایت در دفاع از حقوق اطفال تصریح داشته آرا و تصمیمات دادگاه اطفال و نوجوانان علاوه بر شاکی، متهم و محکوم علیه، به ولی یا سرپرست قانونی متهم و محکوم علیه و در صورت داشتن وکیل به وکیل ایشان نیز ابلاغ میشود.
دادگاه نظامی
به موجب ماده ۵۷۸ قانون آیین دادرسی کیفری در مرکز هر استان دادسرا و دادگاه های نظامی تشکیل می شود. به موجب ماده ۵۹۷ قانون آیین دادرسی کیفری به جرائم مربوط به وظایف خاص نظامی و انتظامی اعضای نیروهای مسلح به جز جرائم در مقام ضابط دادگستری در دادگاه های نظامی رسیدگی می شود.
به موجب تبصره ۲ ماده فوق منظور از جرائم مربوط به وظایف خاص نظامی و انتظامی، جرائمی است که اعضای نیروهای مسلح در ارتباط با وظایف و مسئولیت های نظامی و انتظامی که طبق قانون و مقررات به عهده آنان است مرتکب گردند. به موجب تبصره ۴ ماده فوق جرم در مقام ضابط دادگستری جرمی است که ضابطان در حین انجام وظایف قانونی خود در ارتباط با جرائم مشهود و یا در راستای اجرای دستور مقام قضایی دادگستری مرتکب می شوند.
صلاحیت خاص دادگاه های کیفری تهران
به موجب ماده ۳۰۷ قانون آیین دادرسی کیفری رسیدگی به اتهامات رؤسای قوای سهگانه و معاونان و مشاوران آنان، رئیس و اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام، اعضای شورای نگهبان، نمایندگان مجلس شورای اسلامی و خبرگان رهبری، وزیران و معاونان وزیران، دارندگان پایه قضایی، رئیس و دادستان دیوان محاسبات، سفیران، استانداران، فرمانداران مراکز استان و جرایم عمومی افسران نظامی و انتظامی از درجه سرتیپ و بالاتر یا دارای درجه سرتیپ دومی شاغل در محلهای سرلشکری یا فرماندهی تیپ مستقل و مدیران کل اطلاعات استانها حسب مورد، در صلاحیت دادگاههای کیفری تهران است مگر آنکه رسیدگی به این جرایم به موجب قوانین خاص در صلاحیت مراجع دیگری باشد.
صلاحیت خاص دادگاه های کیفری مراکز استان محل وقوع جرم
به موجب ماده ۳۰۸ همان قانون به اتهامات مشاوران وزیران، بالاترین مقام سازمانها، شرکتها و مؤسسههای دولتی و نهادها و مؤسسههای عمومی غیردولتی، مدیران کل، فرمانداران، مدیران مؤسسهها، ادارات دولتی و نهادها و مؤسسههای عمومی غیردولتی استانها و شهرستانها، رؤسای دانشگاهها و مراکز آموزش عالی، شهرداران مراکز شهرستانها و بخشداران حسب مورد، در دادگاه های کیفری مرکز استان محل وقوع جرم رسیدگی می گردد مگر آن که رسیدگی به این اتهامات به موجب قوانین خاص در صلاحیت مراجع دیگری باشد.
شایان ذکر است چنانچه هر یک از این جرایم در هر یک از استانها به وقوع بپیوندد استان مربوطه به اتهام انتسابی رسیدگی خواهد کرد.