جنگل‌های هیرکانی با ثبت جهانی

فرادید | ایران کشوری نیمه خشک است، وقتی گربه محبوبمان را نگاه می‌کنیم تنها گردنبد شمالی آن سبز است و بیشتر مناطق کشورم خشک و نیمه خشک دیده می‌شود. این گردنه سبز جنوب دریاچه خزر، جنگل‌های هیرکانی یا در بعضی از متون جنگل‌های مختلط کاسپینی هیرکانی (Caspian Hyrcanian mixed forests) است که مردم آن را جنگل‌های شمال می‌نامند.

قدمت این ناحیه متراکم جنگلی، به قدری است که برخی از مورخان آن را هم‌دوره دایناسور‌ها می‌دانند. این قدمت باعث شده که در این منطقه موزه طبیعی گیاهی و گنجینه‌ای از فسیل‌ها وجود داشته باشد.

شمایی از پوشش جنگلی شمال ایران

قیمت گذاری روی جنگل‌ها و مراتع کار ساده‌ای نیست. این جنگل‌ها علاوه بر تولید اکسیژن که نیاز اولیه زندگی هر انسان است به ذخیره آب نیاز دیگر موجودات نیز کمک می‌کنند، زیرا نفوذ آب در خاک مناطق جنگلی بسیار بیشتر از مناطقی است که فاقد پوشش گیاهی هستند. همچنین عدم ذخیره آب توسط مراتع و جنگل‌ها موجب ایجاد سیل می‌شود مانند سیل‌های اخیر استان گلستان که هر بار خسارت مالی و جانی بالایی را وارد می‌کند.

نام «هیرکانی» از کجا آمده است؟
هیرکان نام قدیم گرگان است. منطقه گرگان، با سرزمین هیرکانی که در نقشه‌های باستانی وجود دارد منطبق است. در کتیبه داریوش از آن به صورت «وَرکان» اشاره شده است. از شهر باستانی هیرکان در غرب گنبدکاووس بقایایی مانده و جنگل‌های این محدوده را مزین به این نام کرده است.

جنگل‌های هیرکانی کجاست؟
این منطقه شامل چندین بخش است که از همسایگی خراسان شروع می‌شود و تا آذربایجان ادامه دارد. منطقه حفاظت شده گلستان یکی از این بخش‌هاست. جنگل گلستان مطمئنا ارزشمندترین منطقه ایران از نظر تعداد و تنوع جانوری و گیاهی است. مهم بودن این موضوع وقتی بیشتر مشخص می‌شود که بدانیم تنوع زیستی پارک ملی گلستان حتی فراتر از برخی کشور‌های اروپایی است که صد‌ها برابر این پارک وسعت دارند. در این پارک، رودخانه‌های متعددی جریان دارد و بیش از ۲۱ دهنه چشمه در آن شناسایی شده‌است. یک‌هشتم گونه‌های گیاهی، یک‌سوم گونه‌های پرندگان و بیش از ۵۰ درصد از گونه‌های پستانداران کشور در این پارک زندگی می‌کنند.

پارک جنگلی گلستان

یکی از جذابیت‌های پارک جنگلی گلستان حضور حیوانات در کنار جاده است. مثلا شما می‌توانید از نزدیک روباه‌ها را ببنید. گراز‌های این منطقه بدون ترس از انسان در کنار جاده‌ای هستند. نترسیدن حیوانات وحشی از انسان‌ها در برخی کشور‌ها امری کاملاً طبیعی است، اما در ایران پدیده‌ای نادر و عجیب محسوب می‌شود.

یکی دیگر از بخش‌های جنگل‌های هیرکانی جنگل ابر است. این جنگل در منطقه البرز مرکزی و در شهرستان شاهرود، بخش بسطام و دهستان خرقان واقع شده و تقریباً مرز استان سمنان و استان گلستان است. به عبارتی این جنگل مرز دو منطقه جنگلی و نیمه‌بیایانی است! این منطقه با گونه‌های گیاهی و جانوری نادر، یکی از زیباترین نقاط ایران و شمال شرق کشور می‌باشد. این جنگل با ۳۵ هزار هکتار وسعت در ادامه جنگل‌های سرسبز شمال کشور معمولا سرشار از ابر است و اقیانوسی از بخار و ابر را ایجاد می‌کند. این ابر‌ها درختان را در بر می‌گیرند و منظره‌های زیبایی را می‌سازند.

اقیانوس ابر مرز منطقه نیمه‌خشک و جنگلی

بخش دیگری از جنگل‌های هیرکانی جنگل الیمستان است. این بخش در مازندران قرار دارد. جنگل الیمستان یکی از رویشگاه‌های طبیعی گیاه «الیما» است که ارزش خوراکی دارد و دراردیبهشت ماه رشد می‌کند. می‌گویند نام جنگل الیمستان نیز برگرفته از آن است. الیمستان یکی از مناطق توریستی ایران در آمل است که تور‌های زیادی از جوانان برای تفریج و سفر به دل طبیعت الیمستان می‌زنند این منطقه نگاه عکاسان داخلی و خارجی راه هم به خود جذب کرده و طبیعت بکر و زیبایی جنگل‌ها و مراتع و سر سبزی آن وصف نشدنی نیست.

جنگل الیمستان

قله دماوند به این جنگل مشرف است. اگر از شاهنامه و مناطقی که داستان‌های آن در ایران اتفاق افتاده چیزی بدانید، حتما یاد دیو سپید و رستم خواهید افتاد. در این منطقه مکانی به نام «نقش پای رستم» هست که تعجب همه کوهنوردان را جلب می‌کند. نرسیده به قله جای دو شهاب سنگ بزرگ دیده می‌شود که حفره‌هایی به عمق ۱۰ متر ایجاد کرده‌اند. بومیان منطقه افسانه‌ای زیبا برای این چاله‌ها دارند. آن‌ها معتقدند این گودال‌ها جای زانو‌های رستم است که در این منطقه زانو زده و از آب دریا نوشیده است.

جنگل‌های هیرکانی شریک دارد!
این پوشش گیاهی وسیع میان ایران و جمهوری آذربایجان مشترک است. از نظر پوشش گیاهی این جنگل‌ها گونه‌های متنوعی دارند. معروف‌ترین درختان آن راش، نارون، بلوط، زبان گنجشک، شمشاد، توسکا و …. است. غنای گیاهی و جانوری آن بسیار بوده و شامل ۸۰ گونه درختی، ۵۰ گونه درختچه‌ای است. از نظر جانوری نیز دارای گونه‌هایی چونپلنگ، خرس، کل و بز، مارال و ... است. این نوع جنگل‌ها مناسب مناطق نیمه‌مدیترانه‌ای و مرطوب‌اند و پوشش آن طوری است که نمونه‌های آن در اکثر نقاط اروپا و سیبری به دلیل سرما و یخبندان قادر به بقا نیستند.

ثبت جنگل‌های هیرکانی
جمهوری آذربایجان در ۲۱ تیر ۱۳۸۵، درخواستی به یونسکو ارسال کرد و خواستار ثبت جهانی این جنگل شد. با بررسی کارشناسان این موسسه بقایایی از دوره ژوراسیک در این منطقه پیدا شد و قدمت جنگل ۴۰ میلیون سال تخریب زده شد. سهم جمهوری آذربایجان در برابر ایران بسیار کم است و برای ثبت آن نیاز به ذکر نام ایران نیز هست. پیروی درخواست ایران از یونسکو در هفته سوم مهر سال جاری ارزیابان یونسکو برای بازدید به ایران خواهند آمد و باید دید نتیجه بررسی‌ها چه خواهد شد.

برخی از مورخان قدمت جنگل‌های هیرکانی را هم‌دوره دایناسور‌ها می‌دانند.

در این منطقه سایت‌های نامزد ثبت جهانی عبارت‌اند از پارک ملی گلستان، جنگل جهان‌نما، بولا، جنگل ابر، جنگل واز، حوزه کجور نوشهر، جنگل الیمستان، چهارباغ چالوس، جنگل خشک داران، سیاه رودبار گیلان، گشت رودخان و منطقه حفاظت‌شده لیسار.