چهارمین ریزش تاریخ بورس

فاطمه اسماعیلی؛ معاملات روز گذشته بورس تهران در حالی آغاز شد که ترس از عدم تصویب الحاق ایران به کنوانسیون مقابله با تامین مالی تروریسم موسوم به CFT از همان ابتدا بر معاملات سهام سایه افکنده بود. شرایطی که سبب شد تا شاهد ریزش قیمت سهام با توجه به غلبه فشار فروشندگان باشیم. با تصویب CFT در مجلس شورای اسلامی و تکمیل تعهدات حقوقی چهارگانه کشورمان به استاندارد‌های مالی و بانکی FATF، برای لحظاتی واکنش مثبت سهامداران بورسی را شاهد بودیم.

موضوعی که سبب شد تا پس از جمع شدن صف‌های فروش، تقاضای قابل توجهی در تمامی نماد‌های بازار شکل گرفته و قیمت‌ها از کف فاصله گیرد. به این ترتیب در کمتر از ۱۰ دقیقه پس از رای مثبت مجلس، ارزش معاملات با افزایش بیش از ۳۰۰ میلیارد تومانی همراه شد. پس از آن، اما به دنبال عقب‌نشینی نرخ دلار به کانال ۱۳ هزار تومانی، بار دیگر صف‌های عرضه در سهام بورسی قدرت گرفتند. رفتاری که از ارتباط نادرست میان ریزش نرخ دلار و اصلاح قیمت سهام دلاری نشات گرفت، از این رو تمامی نماگر‌های بازار افت قابل‌ملاحظه‌ای را تجربه کرده و یکی از منفی‌ترین روز‌های خود در ۴۳ ماه اخیر را به ثبت رساندند.

اثر ریسک‌های سیاسی بر بازار سهام

بورس تهران در حالی طی ۴ روز معاملاتی اخیر، ضمن عقبگرد ۱۹ کانالی، افت ۸/ ۹ درصدی را ثبت کرده است که پیش از این برای ۸ روز متوالی وارد روند صعودی پرشتابی شده بود. نتیجه این روز‌های صعودی، رشد ۲۵/ ۲۴ درصدی شاخص و ثبت ۳۸ کانال‌شکنی در سقف‌های جدید بود. قبل از این دوره صعودی، فعالان بازار همواره از جذابیت بازار سهام برای ورود نقدینگی سخن می‌گفتند و این بازار را فرصتی برای کسب بازدهی بیشتر معرفی می‌کردند. در این میان، اما یکی از دلایلی که برای عدم رشد بازار مطرح می‌شد، دغدغه‌های سیاسی موجود در کشور بود. در هر حال در این دوره، محرک‌های اقتصادی با به حاشیه راندن دغدغه‌های غیر‌اقتصادی، پیروز شده و بازار را در مسیر صعودی سوق دادند.

این شرایط، اما به این معنی نبود که باید از قدرت اثرگذاری عوامل سیاسی بر روند بازار سهام غافل شد. به جرات می‌توان اذعان داشت رفع ریسک‌های سیاسی به‌صورت بالقوه اثر مثبتی بر بازار سهام به جا می‌گذارد. تصویب FATF نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ چرا که این عامل غیراقتصادی شاید انعکاس مستقیمی بر شرکت‌ها به جا نگذارد، اما بر انتظارات بازار اثرگذار است. قاعدتا الحاق ایران به کنوانسیون‌های مرتبط با نهاد ویژه اقدام مالی و خروج نام کشور از لیست سیاه این سازمان، توانایی ایران برای فروش نفت را افزایش می‌دهد و به عبارتی روند معاملات طلای سیاه را تسهیل می‌کند. این موضوع طبیعتا هراس عدم فروش محصولات غیرنفتی را نیز کاهش می‌دهد. با کاهش این ریسک‌ها، پتانسیل جدیدی پیش‌روی بازار قرار می‌گیرد.

بورس و نوسانات ارزی
همان‌طور که اشاره شد یکی از عواملی که روز گذشته سبب تشدید فشار فروش در بازار و افت قابل توجه شاخص سهام شد، کاهش نرخ در بازر ارز بود. هر چند نمی‌توان از اثرگذاری نرخ دلار بر وضعیت شرکت‌ها غافل شد، اما در حال حاضر بسیاری از معامله‌گران، افت قیمت دلار را مهم‌ترین دلیل سقوط شاخص سهام می‌دانند. واقعیت این است که شرکت‌های سهامی در صورت‌های مالی خود، نرخ‌های بین۸ تا ۹ هزار تومانی برای دلار در نظر گرفته‌اند. به این ترتیب نرخ‌های در نظر گرفته شده توسط شرکت‌ها، همچنان فاصله قابل توجهی با نرخ دلار در بازار آزاد دارد. دلار در ابتدای مسیر صعودی خود با اثرپذیری از مولفه‌های اقتصادی تا حدود ۱۱ هزار تومان افزایش یافت.

پس از آن، اما افزایش نرخ دلار دیگر توجیه اقتصادی نداشت. این رشد بدون پشتوانه با فرض تحلیل اول (اثرگذاری عوامل غیراقتصادی بر بازار سهام)، قاعدتا سبب واکنش منفی بازار سهام می‌شود. به این ترتیب متعادل شدن نرخ دلار در شرایط کنونی نه تنها تهدیدی برای بورس تهران به شمار نمی‌رود، بلکه پتانسیلی مثبت برای بازار است. از این رو نمی‌توان افت فعلی قیمت سهام را به کاهش نرخ دلار ارتباط داد.

منشأ ریزش ۱۰ درصدی شاخص سهام
طی روز‌های اخیر با ثبت ریزش حدود ۱۰ درصدی شاخص سهام طی ۴ روز متوالی، زمزمه‌هایی مبنی بر عرضه‌های مشکوک در بازار سهام بین فعالان بازار رد و بدل می‌شود. در این میان برخی رقابت بین بزرگان بازار را دلیل کاهش قیمت سهام عنوان می‌کنند. رقابتی که در صدد است نشان دهد اگر این دسته از معامله‌گران نخواهند، بازار روی خوشی نمی‌بیند. عده‌ای دیگر، اما انگیزه‌های سیاسی را در روند فعلی بازار سهام دخیل می‌دانند. هر دو دلیل مطرح شده برای ریزش شاخص سهام، اما غیرمنطقی به نظر می‌رسد. طبیعتا پس از هر جهش پرشتاب هیجانی و غیربنیادی، اصلاح بازار امری طبیعی است.

به ویژه آنکه در روز‌های صعودی بازار سهام، وسوسه کسب سود بیشتر، نقدینگی قابل توجهی را جذب بازار سهام کرد. بخشی از این نقدینگی، اما از سوی اشخاص کم‌تجربه‌ای وارد بازار شد. معامله‌گرانی که، اما با کوچک‌ترین نوسان منفی، با ترس از ریزش بیشتر قیمت‌ها به جمع فروشندگان سهام می‌پیوندند. روز گذشته نیز هراس سهامداران حقیقی کم‌تجربه سبب شد تا خالص فروش این دسته از معامله‌گران به بیش از ۵۰۰ میلیارد تومان برسد. این حجم از فروش میان معامله‌گران خرد در تاریخ بازار سهام کم‌نظیر بود. این در حالی است که بیش از ۴۰۰ میلیارد تومان نقدینگی نیز در صف‌های فروش باقی ماند. واقعیت این هست که همین هیجانات پرشتاب که در برهه‌ای از زمان، سبب رشد شدید و افسارگسیخته قیمت‌ها شده بود، حال در مسیر عکس عمل کرده و اصلاح شاخص سهام را به دنبال دارد. توصیه می‌شود برای اطلاع دقیق در این‌خصوص، گزارش صفحه ۱۰ همین شماره مورد مطالعه قرار گیرد.

رفتار گروهی ادامه یافت
نگاهی به روند صنایع بورسی طی معاملات روز گذشته نشان از افت شاخص ۳۰ گروه سهامی از ۳۸ گروه مورد بررسی دارد. پیش از این نیز «دنیای‌اقتصاد» در گزارش تحت عنوان «عادت غلط بورس‌بازان» با بررسی رفتار تاریخی سهامداران در دوره‌های صعود و نزول، به بررسی چرایی بروز حرکت‌های توده‌ای در بورس تهران پرداخت. بر اساس این الگو سهامداران به‌صورت احساسی و در بسیاری از موارد غیرعقلایی، به تبعیت از افرادی می‌پردازند که به گمان آنها، به دلیل بهره‌مندی از اطلاعات پنهانی، بهترین زمان ورود و خروج از بازار در رابطه با سهام خاصی را زودتر از سایر سرمایه‌گذاران تشخیص داده‌اند. نگاهی به وضعیت صنایع بورسی در معاملات هفته‌های اخیر بازار سهام (چه در دوره صعود و چه نزول) نشان از حرکت گروهی سهامداران در صف‌های خرید و فروش دارد. شرایطی که عمدتا به عمق کم بازار و کمبود سواد مالی نزد معامله‌گران باز‌می‌گردد.

پس از ثبت رشد‌های پرشتاب شاخص سهام که از اواخر شهریورماه آغاز شد، به دنبال روانه‌شدن حجم زیادی از نقدینگی سرگردان در دیگر بازار‌های دارایی به بازار سهام، ارزش معاملات نیز به ارقامی فراتر از انتظار رسید. بورس تهران، اما از عمق کافی برای پذیرش این میزان نقدینگی عاجز بود. صرف نظر از این موضوع، قوانین دست و پاگیر سازمان بورس همچون دامنه نوسان سبب شد تا هیجان معاملات تشدید شود. به‌طوری‌که معامله‌گران بدون توجه به پشتوانه‌های منطقی (چه بنیادی و چه تکنیکال) و تنها با نگاه به میزان تقاضای ایجاد شده در سقف‌های قیمتی، به جمع متقاضیان خرید سهام پیوستند. به عبارتی دیگر نقدینگی واردشده به بازار سهام، به‌دلیل ضعف‌های موجود بدون توجه به واقعیت‌های منطقی و بنیادی سهام، با تبعیت از رفتاری گروهی به خرید سهام پرداختند. همین دسته از معامله‌گران در زمان افت قیمت‌ها با هراس از تحمل زیان، بار دیگر بدون تحلیل در صف‌های فروش نشستند.

همگام با بازیگران
روز یکشنبه، همگام با ثبت چهارمین افت متوالی شاخص سهام، خالص تغییر مالکیت نیز برای چهارمین روز متوالی به نام معامله‌گران عمده بازار رقم خورد. به این ترتیب دیروز یک میلیارد و ۳۵۰ میلیون سهم به ارزش ۵۲۷ میلیارد تومان در مسیر حقیقی به حقوقی جابه‌جا شدند. بیشترین خالص خرید توسط سهامداران عمده در صنایع بزرگ بورسی شامل فلزات اساسی، فرآورده‌های نفتی و کانه‌های فلزی صورت گرفت. به این ترتیب خالص خرید حقوقی‌ها در میان نماد‌های فلزی به ۱۲۵ میلیارد تومان رسید. پالایشی‌ها نیز در این روز شاهد تغییر مالکیت ۱۲۱ میلیارد تومانی به نفع معامله‌گران حقوقی بودند. صنعت معدنی دیگر گروهی بود که با خالص خرید ۶۵ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومانی توسط معامله‌گران عمده بازار همراه شدند.