جای خالی عدالت جنسیتی!

روز پنجشنبه تصاویر دو هیات ایرانی در نشست‌های بین‌المللی توجه‌ام را به خود جلب کرد. نخستین تصویر، عکسی از سفر هیات عالیرتبه ایرانی به ریاست حسن روحانی رییس‌جمهوری به ترکیه بود که در خبرگزاری‌ها منتشر شد و تصویر دیگر، عکسی مربوط به سفر سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه و دیدار با وزیر امور خارجه سوئد است.

تصاویری که بار دیگر بر چهره مردانه هیات‌های ایرانی در نشست‌های بین‌المللی صحه گذاشته است. در واقع همچنان هیات‌های ایرانی بدون توجه به مقوله عدالت جنسیتی و بدون حضور زنان توانمند و متخصص برای حضور در نشست‌ها و اجلاس‌های بین‌المللی اعزام می‌شوند.

این نشان می‌دهد، دستگاه‌های اجرایی هنوز مقوله عدالت جنسیتی را یا به درستی درک نکرده‌اند یا آنکه با وجود اشراف بر لزوم اجرایی شدن آن در سطوح چندگانه مدیریتی بر آن وقعی نمی‌نهند.

این در حالی است که اجرایی شدن عدالت جنسیتی در دستگاه‌ها، کاهش شکاف‌های جنسیتی و برقراری عدالت در زمینه حضور بدون تبعیض زنان و مردان در سطوح مختلف مدیریتی، دستوری قانونی است و در قانون برنامه ششم نیز مورد تاکید قرار گرفته است.

بر اساس ماده ۱۰۱ کلیه دستگاه‌های اجرایی موظفند به منظور تحقق اهداف مندرج در اصول دهم، بیستم و بیست‌و‌یکم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اهداف سند چشم‌انداز ۲۰ ساله و سیاست‌های کلی برنامه ششم و سیاست‌های کلی خانواده مبنی بر «تقویت نهاد خانواده و جایگاه زن در آن و استیفای حقوق شرعی و قانونی زنان در همه عرصه‌ها و توجه ویژه به نقش سازنده آنان» و نیز به منظور بهره‌مندی جامعه از سرمایه انسانی زنان در فرآیند توسعه پایدار و متوازن با سازماندهی و تقویت جایگاه سازمانی امور زنان و خانواده در دستگاه نسبت به اعمال رویکرد عدالت جنسیتی بر مبنای اصول اسلامی در سیاست‌ها، برنامه‌ها و طرح‌های خود و ارزیابی آثار و تصمیمات براساس شاخص‌های ابلاغی ستاد ملی زن و خانواده شورای عالی انقلاب فرهنگی اقدام کنند.

با وجود ابلاغ قانون برنامه ششم در ابتدای سال ۹۶ از سوی رییس‌جمهوری یعنی حدود ۲۱ ماه پیش، اما هنوز گزارشی مبنی بر آنکه دستگاه‌های اجرایی ماده ۱۰۱ این قانون را مورد توجه ویژه قرار داده و اجرایی کردند، ارایه نشده است. البته نمی‌توان تلاش برخی وزارتخانه‌ها در راستای اجرای عدالت جنسیتی و کاهش شکاف جنسیتی در سطوح مدیریتی‌شان را نادیده گرفت، اما کمتر از ۳ سال دیگر به پایان برنامه ششم توسعه باقی مانده و هنوز به نتیجه قابل ذکری در این زمینه دست نیافته‌ایم.

رفع تبعیض‌هایی که به شکلی نانوشته علیه زنان در همه زمینه‌ها ازجمله حضور در سطوح بالای مدیریتی وجود دارد، یکی از آن موضوعاتی است که همواره به عنوان یک مطالبه از سوی جامعه زنان مطرح بوده، اما آنچه تا امروز در این زمینه برای زنان ایرانی به دست آمده در مقایسه با جایگاه‌هایی که مردان در سطوح بالای مدیریتی تصاحب کرده‌اند بسیار اندک و ناچیز بوده است.

نبود فرصت‌های عادلانه برای زنان در مقایسه با مردان در جامعه مهم‌ترین موضوعی است که صاحب‌نظران در قالب آنچه شکاف جنسیتی می‌خوانند، مطرح می‌کنند. در واقع یکی از شاخص‌های سنجش توسعه انسانی در دنیا، زنان شاغل در رده‌های بالای مدیریتی و سیاسی است و منطقی این شاخص نیز منطبق بر وجود یا نبود تبعیض جنسیتی در کشورهاست.

با این همه، اگر بخواهیم به مصداق‌هایی که در ابتدای این نوشتار به آن اشاره کردیم، بازگردیم در وهله نخست این سوال به ذهن متبادر می‌شود که چرا حضور زنان در هیات‌های ایرانی در نشست‌ها و اجلاس‌های بین‌المللی تا این اندازه کمرنگ است؟ به نظر می‌رسد، قانونی نانوشته در اغلب دستگاه‌های اجرایی جاری است و نشات گرفته از دیدگاه‌ها و رویکرد‌های جنسیت‌زده‌ای است که توجه اندکی به زنان در مقایسه با مردان دارد.

زیرا اگر معیار تشکیل هیات‌های ایرانی، تخصص و شایستگی و توانمندی است چرا حتی وزارتخانه‌هایی که تعداد معدودی از زنان توانمند را در سطح معاونان و مشاوران عالی وزیر به کارگرفته‌اند هم از همین زنان مدیر در هیات‌های اعزامی‌شان به اجلاس‌های بین‌المللی بهره نمی‌گیرند؟

به بیانی دقیق‌تر حتی این وزارت‌خانه‌ها نیز برای مدیران زن خود جایگاهی برای حضور در اجلاسیه‌های بین‌المللی قائل نیستند و زنان با دیدگاه جنسیت‌زده کنار گذاشته می‌شوند. حال آنکه حضور در عرصه بین‌المللی برای مدیران زن از یک سو تجربه است و مهم‌تر از آن به جهت بهرمندی کشور از همه سرمایه انسانی‌اش، نوعی سرمایه‌گذاری برای کشور به شمار می‌رود؛ از آن منظر که زنان توانمند و متخصص، گام به گام برای حضور در عرصه‌های بین‌المللی به عنوان نمایندگان ایران کارآزموده می‌شوند.

همچنین به این موضوع می‌توان از منظری دیگر نیز نگریست؛ آنکه عدم حضور زنان در هیات‌های ایرانی در اجلاس‌ها و نشست‌ها در شان کشور اسلامی ما که زنان از ابتدا در آن نقش پررنگی در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی داشتند، نیست و وجهه خوبی برای ایران ندارد.

در واقع این موضوع، دو دیدگاه را به ذهن متبادر می‌کند؛ آنکه در ایران یا زنان توانمند متخصص که بتوانند در عرصه بین‌المللی حاضر شوند، کم‌اند یا نگاه‌های جنسیت‌زده مانع حضورشان است. تسلط این دو دیدگاه در ذهن سایر کشور‌ها نسبت به ایران را زمانی به وضوح مشاهده کردم که به عنوان رییس هیات پارلمانی ایران در اجلاس‌های اتحادیه بین‌المجالس جهانی (IPU) حضور یافتم و شگفتی هیات‌های سایر کشور‌ها از آنکه یک زن ریاست هیات ایرانی را برعهده دارد به چشم دیدم.

بنابراین اجرای عدالت جنسیتی و ارتقای جایگاه مدیریتی زنان امری ضروری برای ایران است؛ نخست از آن منظر که باید تلاش کرد ضمن ایجاد فضا برای بهره‌گیری از توانمندی‌های زنان متخصص، گام به گام از تاثیر دیدگاه‌های جنسیت‌زده بر ناکام ماندن ارتقای زنان در جایگاه‌های مدیریتی کاست. دوم؛ تصوری که نسبت به ایران در این زمینه وجود را اصلاح کرد.

در واقع این موضوع، دو دیدگاه را به ذهن نمایندگان سایر کشور‌ها که در اجلاس‌ها هیات‌های ایرانی را ارزیابی می‌کنند، متبادر می‌کند؛ آنکه در ایران تعداد زنان توانمند متخصص که بتوانند در عرصه بین‌المللی حاضر شوند، اندک است یا نگاه‌های جنسیت‌زده مانع حضورشان شده است.