چهارمین رییس روحانی
سوال اینجا است که آیا به لحاظ قانونی رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام باید در دست یک فقیه، مجتهد یا دستکم یک روحانی باشد؟ پاسخ منفی است. قانون در مورد ویژگیهای رییس مجمع تشخصیص مصلحت نظام سکوت کرده و این حق انتخاب به رهبر معظم انقلاب واگذار شده است. در واقع احراز صلاحیت یک فرد برای بر عهده گرفتن ریاست مجمع با شخص رهبری است و قانون مشخصی در مورد آن وجود ندارد.
کد خبر :
۶۶۲۵۷
بازدید :
۱۶۹۷
رهبر معظم انقلاب اسلامی، بعدازظهر یکشنبه در حکمی آیتالله صادق آملی لاریجانی را به عنوان رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام و عضو فقهای شورای نگهبان منصوب کردند. در متن حکم مقام معظم رهبری برای آیتالله صادق آملی لاریجانی آمده است:
«بسمالله الرحمن الرحیم
آیتالله جناب آقای حاج شیخ صادق آملی لاریجانی دامت توفیقاته
با توجه به نقش بیبدیل مجمع تشخیص مصلحت نظام در اداره و قوام و استحکام نظام مقدس جمهوری اسلامی و با عنایت به ارتحال عالم مجاهد آیتالله هاشمی شاهرودی رحمةالله علیه و ضرورت سامانیابی هر چه سریعتر ارکان مجمع، جنابعالی را به ریاست آن مجمع مهم و تاثیرگذار و نیز به عضویت فقهای شورای محترم نگهبان منصوبمیکنم.
«بسمالله الرحمن الرحیم
آیتالله جناب آقای حاج شیخ صادق آملی لاریجانی دامت توفیقاته
با توجه به نقش بیبدیل مجمع تشخیص مصلحت نظام در اداره و قوام و استحکام نظام مقدس جمهوری اسلامی و با عنایت به ارتحال عالم مجاهد آیتالله هاشمی شاهرودی رحمةالله علیه و ضرورت سامانیابی هر چه سریعتر ارکان مجمع، جنابعالی را به ریاست آن مجمع مهم و تاثیرگذار و نیز به عضویت فقهای شورای محترم نگهبان منصوبمیکنم.
همان طور که پیش از این در حکم دوره جدید آمده است، مجمع در این دوره عهدهدار مسوولیت مهم و اساسی تغییرات در ساختار و محتوای آن نهاد موثر و مهم نیز است که با توجه به سابقه برجسته و ارزشمند جنابعالی در شورای نگهبان و مدیریت پر تلاش و عالمانه و مخلصانه بر قوه قضاییه، امید میرود با حضور فعال و عالمانه اعضای محترم مجمع تشخیص مصلحت نظام و ایفای نقش موثر دبیرخانه و دبیر محترم در انجام وظایف خود تحت نظارت و اشراف ریاست مجمع، مسوولیتهای محوله در این دوره در کمال اتقان و به بهترین وجه به انجام برسد. با عنایت به اهمیت مسوولیتها در مجمع و شورای نگهبان انتظار میرود در فرصت زمانی مناسب، با تنسیق امور در قوه قضاییه، در مسوولیتهای خطیر یاد شده مُتمحّض گردید.
از خداوند متعال توفیق وافر و کمک همهجانبهاش را برای آن جناب و همکاران مسألت مینمایم.» به این ترتیب و بر اساس این حکم آیتالله صادق آملی لاریجانی به جای آیتالله سید محمود هاشمی شاهرودی هم برای ریاست مجمع حکم گرفت و هم وارد شورای نگهبان شد.
آیتالله صادق آملی لاریجانی که هماکنون ریاست قوه قضاییه را نیز برعهده دارد به پایان دوره ریاست خود در این قوه نیز نزدیک میشود چرا که اولین حکم او از سوی رهبر معظم انقلاب برای ریاست بر قوه قضاییه در سال ۸۸ بود و طبق عادتی مالوف روسای قوه قضاییه دستکم یک دهه بر این قوه ریاست میکنند. از همین روی سال ۹۸ این دوره ۱۰ ساله به پایان میرسید و احتمالا فرد دیگری جایگزین او میشد.
آیتالله صادق آملی لاریجانی که هماکنون ریاست قوه قضاییه را نیز برعهده دارد به پایان دوره ریاست خود در این قوه نیز نزدیک میشود چرا که اولین حکم او از سوی رهبر معظم انقلاب برای ریاست بر قوه قضاییه در سال ۸۸ بود و طبق عادتی مالوف روسای قوه قضاییه دستکم یک دهه بر این قوه ریاست میکنند. از همین روی سال ۹۸ این دوره ۱۰ ساله به پایان میرسید و احتمالا فرد دیگری جایگزین او میشد.
کما اینکه چهرههایی، چون سیدابراهیم رییسی، تولیت آستان قدس و غلامحسین محسنیاژهای، معاون اول و سخنگوی دستگاه قضا نیز برای ریاست مطرح شد که گویا رییسی، رقیب انتخاباتی حسن روحانی گزینهای مقبولتر برای ریاست این قوه است.
انتخاب در کمتر از یک هفته
صندلی ریاست «کاخ مرمر» کمتر از ۷ روز خالی ماند. با این حال از رسانهها گرفته تا سیاستورزان گزینههای ریاست را فهرست کردند در نهایت، اما روز یکشنبه رییس دستگاه قضا و در واقع یک «آیتالله» به عنوان چهارمین رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام انتخاب شد.
انتخاب در کمتر از یک هفته
صندلی ریاست «کاخ مرمر» کمتر از ۷ روز خالی ماند. با این حال از رسانهها گرفته تا سیاستورزان گزینههای ریاست را فهرست کردند در نهایت، اما روز یکشنبه رییس دستگاه قضا و در واقع یک «آیتالله» به عنوان چهارمین رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام انتخاب شد.
کسی که در چند سال اخیر کمتر در جلسات مجمع حضور داشته است. یک سال گذشته اغلب گفته میشد که به دلیل برگزاری همزمان جلسات شورای عالی اقتصادی حضور وی کمرنگ شده، اما پشتپردههای سیاست حاکی از آن بود که اختلافات او با محمود احمدینژاد، رییس دولت نهم و دهم عامل دوری آملی لاریجانی از مجمع است. حالا باید دید که محمود احمدینژاد به جلسات مجمع با حضور رییس جدید خواهد رفت یا نه؟
صندلی ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام، ۱۹ دی ماه پس از ۲۷ سال خالی شد. کرسیای که بیش از یک ربع قرن در اختیار تام و تمام آیتالله هاشمیرفسنجانی، از موثران تاسیس این نهاد مهم بود. زمانی که مجمع تشخیص مصلحت نظام با حکم امام خمینی تشکیل شد، بر اساس قانون ریاست آن با رییسجمهوری بود.
صندلی ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام، ۱۹ دی ماه پس از ۲۷ سال خالی شد. کرسیای که بیش از یک ربع قرن در اختیار تام و تمام آیتالله هاشمیرفسنجانی، از موثران تاسیس این نهاد مهم بود. زمانی که مجمع تشخیص مصلحت نظام با حکم امام خمینی تشکیل شد، بر اساس قانون ریاست آن با رییسجمهوری بود.
از همین روی آیتالله سیدعلی خامنهای در دو سال پایانی ریاستجمهوریاش، ریاست این مجمع را نیز برعهده داشت، اما این قانون پس از اتمام ریاستجمهوری آیتالله هاشمیرفسنجانی تغییر کرد و انتخاب بر عهده رهبر انقلاب گذاشته شد. از همین روی هاشمی پس از خداحافظی با پاستور راهی «کاخ مرمر» شد و ریاست طویلالمدتی را تجربه کرد.
۱۹ دی ماه ۱۳۹۵، ۲۲ روز بعد پس از درگذشت ناگهانی آیتالله هاشمیرفسنجانی با حکم رهبری محمدعلی آیتالله موحدیکرمانی ریاست موقت مجمع را برعهده گرفت تا رییس جدید انتخاب شود. اسفند همان سال هم دوره پنج ساله اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام که ۲۴ اسفند سال ۹۰ انتخاب شده بودند، پایان یافت، اما خبری از حکم انتصاب «رییس» نبود. فرآیند انتخاب رییس تا مرداد سال بعد به درازا کشید، اما در نهایت گزینهای که نامش در اغلب گمانهزنیها به چشم میخورد بر کرسی ریاست نشست و آیتالله هاشمیشاهرودی رییس یکی از اصلیترین نهادهای جمهوری اسلامی شد که مسوولیت آن حل اختلافات میان مجلس و شورای نگهبان و تبیین و تدوین سیاستهای کلان کشور است.
ریاست آیتالله هاشمیشاهرودی، اما چندان به طول نینجامید. این فقیه که ارتباط نزدیک و مطلوبی با رهبر معظم انقلاب داشت تا تیر ماه سال جاری توانست در جلسات شرکت کند و پس از آن به دلیل شدت گرفتن بیماری در مجمع حضور نیافت. در این مدت بار دیگر آیتالله موحدیکرمانی مسوولیت مدیریت جلسات را بر عهده داشت تا اینکه بالاخره پس از درگذشت آیتالله هاشمی شاهرودی در سوم دی ماه، ۵ روز بعد موحدی کرمانی به عنوان جانشین او و رییس موقت مجمع انتخاب شد.
آیا انتخاب گزینه غیرمعمم ممکن بود؟
پس از درگذشت آیتالله هاشمیشاهرودی بار دیگر گمانهزنیها در مورد صندلی ریاست مجمع آغاز شد. در میان این گمانهزنیها و گزینهها چهرههای مختلفی به چشم میخورد. از آیتالله صادق آملی لاریجانی نام میبرند، از آیتالله احمد جنتی و شیخ علیاکبر ناطقنوری سخن به میان میآورند، نام علیاکبر ولایتی، مسوولی با ۳۸ سمت در میان گزینهها به چشم میخورد، حتی از تمایل محسن رضایی برای برعهده گرفتن این سمت یا احتمال انتخاب حسن روحانی صحبت کردند؛ کسانی که جملگی عضو مجمع هستند و اغلب معمم. حال سوال اینجا است که اساسا یک «مکلا» هم میتوانست بر این صندلی که در کمتر از دو سال دو رییس از دست داده، تکیه زند؟
فارغ از اینکه رسانهها چه پیشبینیهایی برای ریاست مجمع داشتند یا سیاستمداران چه گزینههایی را مطلوب میدانند و معرفی میکنند، در واقع باید دید چهرههای مطرح شده و فهرستی از اسامی که پشت هم ردیف شدهاند فارغ از قابلیت برای عهدهدار شدن ریاست این نهاد تصمیمساز و مهم به لحاظ قانونی هم میتوانستند در این جایگاه قرار گیرند یا نه؟
در مورد ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام سه نکته قابل ذکر است. اول اینکه تا پیش از پایان ریاستجمهوری آیتالله هاشمیرفسنجانی، بر اساس قانون رییسجمهوری ریاست مجمع را هم برعهده داشته است. از همین روی مقام معظم رهبری در زمان ریاستجمهوری ایشان بر این کرسی نیز تکیه زده است که البته ریاست ایشان تنها ۲ سال یعنی فاصله سالهای ۶۶ (زمان تشکیل مجمع) تا سال ۶۸ به طول انجامید.
پس از آن و تا سال ۱۳۷۶ هم آیتالله هاشمیرفسنجانی ضمن حضور در پاستور، ریاست مجمع را برعهده داشته است. پس از آن و در سال ۷۶ یعنی همزمان با خداحافظی هاشمیرفسنجانی از صندلی ریاستجمهوری قوانین مربوط به ریاست مجمع تغییر میکند و همین تغییر باعث میشود هاشمی پس از دوران ریاستجمهوری بر صندلی ریاست یکی از اصلیترین نهادهای نظام تکیه زند.
بهمن کشاورز ، حقوقدان در توضیح این موضوع گفت: «این مقررات را مجمع ابتدا در سال ۱۳۶۸ تصویب کرد و سپس در سال ۱۳۷۶ این مقررات اصلاح شد. ماده سه آییننامه داخلی مجمع میگوید که دبیر مجمع به پیشنهاد رییس مجمع و موافقت مقام معظم رهبری توسط رییس مجمع منصوب میشود و ریاست دبیرخانه را برعهده خواهد داشت.»
بنابراین کسانی که معتقد بودند احتمال حضور حسن روحانی بر مسند ریاست مجمع زیاد است، احتمالا نیمنگاهی به قانون قدیمی داشتند که ممکن بود نه با روند قانونی بلکه با حکمی حکومتی احیا شود.
نکته دوم در مورد فقیه، مجتهد یا دست کم روحانی بودن رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام است. صندلی ریاست کاخ مرمر همواره در دست روحانیون بوده است. مقام معظم رهبری، آیتالله هاشمیرفسنجانی، آیتالله هاشمیشاهرودی و حتی در دورانی که قرار بر مدیریت موقت بوده است آیتالله موحدی کرمانی این مسوولیت را بر عهده داشته و حالا هم این کرسی ریاستی به آیتالله صادق آملی لاریجانی رسیده است؛ حال سوال اینجا است که آیا به لحاظ قانونی رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام باید در دست یک فقیه، مجتهد یا دستکم یک روحانی باشد؟
پاسخ منفی است. قانون در مورد ویژگیهای رییس مجمع تشخصیص مصلحت نظام سکوت کرده و این حق انتخاب به رهبر معظم انقلاب واگذار شده است. در واقع احراز صلاحیت یک فرد برای بر عهده گرفتن ریاست مجمع با شخص رهبری است و قانون مشخصی در مورد آن وجود ندارد. با این حساب ممکن است تشخیص بر این باشد که یک معمم یا مکلا یا حتی یک نظامی بر صندلی ریاست بنشیند که البته تاکنون سابقه نداشته است.
کشاورز در این مورد نیز توضیح داد «با توجه به اینکه در ماده ۴ آییننامه داخلی آمده است: «به منظور فراهم آوردن اطلاعات دقیق مربوط به مباحث و مسائلی که در مجمع مطرح میشوند و آمادهسازی آنها برای تصمیمگیری و نیز بهرهگیری کامل از آخرین فرآوردههای کارشناسی دستگاههای مسوول دولتی و استفاده از تحقیقات کاربردی، توسعهای و بنیادی موسسات پژوهشی کشور، کمیسیونهای تخصصی دائمی و نیز کمیسیونهای خاص مرکب از اعضا تشکیل میشوند.»
۱۹ دی ماه ۱۳۹۵، ۲۲ روز بعد پس از درگذشت ناگهانی آیتالله هاشمیرفسنجانی با حکم رهبری محمدعلی آیتالله موحدیکرمانی ریاست موقت مجمع را برعهده گرفت تا رییس جدید انتخاب شود. اسفند همان سال هم دوره پنج ساله اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام که ۲۴ اسفند سال ۹۰ انتخاب شده بودند، پایان یافت، اما خبری از حکم انتصاب «رییس» نبود. فرآیند انتخاب رییس تا مرداد سال بعد به درازا کشید، اما در نهایت گزینهای که نامش در اغلب گمانهزنیها به چشم میخورد بر کرسی ریاست نشست و آیتالله هاشمیشاهرودی رییس یکی از اصلیترین نهادهای جمهوری اسلامی شد که مسوولیت آن حل اختلافات میان مجلس و شورای نگهبان و تبیین و تدوین سیاستهای کلان کشور است.
ریاست آیتالله هاشمیشاهرودی، اما چندان به طول نینجامید. این فقیه که ارتباط نزدیک و مطلوبی با رهبر معظم انقلاب داشت تا تیر ماه سال جاری توانست در جلسات شرکت کند و پس از آن به دلیل شدت گرفتن بیماری در مجمع حضور نیافت. در این مدت بار دیگر آیتالله موحدیکرمانی مسوولیت مدیریت جلسات را بر عهده داشت تا اینکه بالاخره پس از درگذشت آیتالله هاشمی شاهرودی در سوم دی ماه، ۵ روز بعد موحدی کرمانی به عنوان جانشین او و رییس موقت مجمع انتخاب شد.
آیا انتخاب گزینه غیرمعمم ممکن بود؟
پس از درگذشت آیتالله هاشمیشاهرودی بار دیگر گمانهزنیها در مورد صندلی ریاست مجمع آغاز شد. در میان این گمانهزنیها و گزینهها چهرههای مختلفی به چشم میخورد. از آیتالله صادق آملی لاریجانی نام میبرند، از آیتالله احمد جنتی و شیخ علیاکبر ناطقنوری سخن به میان میآورند، نام علیاکبر ولایتی، مسوولی با ۳۸ سمت در میان گزینهها به چشم میخورد، حتی از تمایل محسن رضایی برای برعهده گرفتن این سمت یا احتمال انتخاب حسن روحانی صحبت کردند؛ کسانی که جملگی عضو مجمع هستند و اغلب معمم. حال سوال اینجا است که اساسا یک «مکلا» هم میتوانست بر این صندلی که در کمتر از دو سال دو رییس از دست داده، تکیه زند؟
فارغ از اینکه رسانهها چه پیشبینیهایی برای ریاست مجمع داشتند یا سیاستمداران چه گزینههایی را مطلوب میدانند و معرفی میکنند، در واقع باید دید چهرههای مطرح شده و فهرستی از اسامی که پشت هم ردیف شدهاند فارغ از قابلیت برای عهدهدار شدن ریاست این نهاد تصمیمساز و مهم به لحاظ قانونی هم میتوانستند در این جایگاه قرار گیرند یا نه؟
در مورد ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام سه نکته قابل ذکر است. اول اینکه تا پیش از پایان ریاستجمهوری آیتالله هاشمیرفسنجانی، بر اساس قانون رییسجمهوری ریاست مجمع را هم برعهده داشته است. از همین روی مقام معظم رهبری در زمان ریاستجمهوری ایشان بر این کرسی نیز تکیه زده است که البته ریاست ایشان تنها ۲ سال یعنی فاصله سالهای ۶۶ (زمان تشکیل مجمع) تا سال ۶۸ به طول انجامید.
پس از آن و تا سال ۱۳۷۶ هم آیتالله هاشمیرفسنجانی ضمن حضور در پاستور، ریاست مجمع را برعهده داشته است. پس از آن و در سال ۷۶ یعنی همزمان با خداحافظی هاشمیرفسنجانی از صندلی ریاستجمهوری قوانین مربوط به ریاست مجمع تغییر میکند و همین تغییر باعث میشود هاشمی پس از دوران ریاستجمهوری بر صندلی ریاست یکی از اصلیترین نهادهای نظام تکیه زند.
بهمن کشاورز ، حقوقدان در توضیح این موضوع گفت: «این مقررات را مجمع ابتدا در سال ۱۳۶۸ تصویب کرد و سپس در سال ۱۳۷۶ این مقررات اصلاح شد. ماده سه آییننامه داخلی مجمع میگوید که دبیر مجمع به پیشنهاد رییس مجمع و موافقت مقام معظم رهبری توسط رییس مجمع منصوب میشود و ریاست دبیرخانه را برعهده خواهد داشت.»
بنابراین کسانی که معتقد بودند احتمال حضور حسن روحانی بر مسند ریاست مجمع زیاد است، احتمالا نیمنگاهی به قانون قدیمی داشتند که ممکن بود نه با روند قانونی بلکه با حکمی حکومتی احیا شود.
نکته دوم در مورد فقیه، مجتهد یا دست کم روحانی بودن رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام است. صندلی ریاست کاخ مرمر همواره در دست روحانیون بوده است. مقام معظم رهبری، آیتالله هاشمیرفسنجانی، آیتالله هاشمیشاهرودی و حتی در دورانی که قرار بر مدیریت موقت بوده است آیتالله موحدی کرمانی این مسوولیت را بر عهده داشته و حالا هم این کرسی ریاستی به آیتالله صادق آملی لاریجانی رسیده است؛ حال سوال اینجا است که آیا به لحاظ قانونی رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام باید در دست یک فقیه، مجتهد یا دستکم یک روحانی باشد؟
پاسخ منفی است. قانون در مورد ویژگیهای رییس مجمع تشخصیص مصلحت نظام سکوت کرده و این حق انتخاب به رهبر معظم انقلاب واگذار شده است. در واقع احراز صلاحیت یک فرد برای بر عهده گرفتن ریاست مجمع با شخص رهبری است و قانون مشخصی در مورد آن وجود ندارد. با این حساب ممکن است تشخیص بر این باشد که یک معمم یا مکلا یا حتی یک نظامی بر صندلی ریاست بنشیند که البته تاکنون سابقه نداشته است.
کشاورز در این مورد نیز توضیح داد «با توجه به اینکه در ماده ۴ آییننامه داخلی آمده است: «به منظور فراهم آوردن اطلاعات دقیق مربوط به مباحث و مسائلی که در مجمع مطرح میشوند و آمادهسازی آنها برای تصمیمگیری و نیز بهرهگیری کامل از آخرین فرآوردههای کارشناسی دستگاههای مسوول دولتی و استفاده از تحقیقات کاربردی، توسعهای و بنیادی موسسات پژوهشی کشور، کمیسیونهای تخصصی دائمی و نیز کمیسیونهای خاص مرکب از اعضا تشکیل میشوند.»
به نظر میرسد که احراز صلاحیتهای لازم و ویژگیهای اعضای مجمع از جمله رییس و دبیر آن به استناد قسمت اخیر اصل یکصد و دوازدهم قانون اساسی، با مقام معظم رهبری است و نه قانون اساسی و نه آییننامه داخلی انتصاب رییس، دبیر و اعضا را به حرفه یا طبقه خاص یا داشتن تحصیلات ویژهای شرط نکرده است.»
نکته سوم هم انتخاب رییس از میان اعضا است. این اصل همواره رعایت شده و رییس از میان اعضا انتخاب شده است. با درگذشت آیتالله هاشمیشاهرودی در میان گزینههایی که پیشنهاد شد یا در میان فهرست گمانهزنیها وجود داشت تنها به اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام اشاره میشد.
نکته سوم هم انتخاب رییس از میان اعضا است. این اصل همواره رعایت شده و رییس از میان اعضا انتخاب شده است. با درگذشت آیتالله هاشمیشاهرودی در میان گزینههایی که پیشنهاد شد یا در میان فهرست گمانهزنیها وجود داشت تنها به اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام اشاره میشد.
به لحاظ قانونی نیازی نیست که حتما رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام از میان اعضا انتخاب شود چرا که با درگذشت یک نفر (رییس وقت مجمع) رهبری میتوانند برای یک نفر خارج از مجمع حکم ریاست و به تبع آن عضویت صادر کنند.
بهمن کشاورز در مورد انتخاب رییس خارج از اعضای مجمع گفت: «در مورد رییس به نظر میرسد با توجه به اینکه رییس لاجرم از اعضای مجمع نیز خواهد بود، به هر حال رییس کسی است که یا از میان اعضا انتخاب میشود یا - با انتصاب به ریاست - داخل در اعضا خواهد شد.»
با انتخاب آیتالله صادق آملیلاریجانی بار دیگر یک روحانی انتخاب شد، روحانیای که به پایان دوران کاریاش در قوه قضاییه نزدیک میشود و احتمالا به زودی شاهد تغییر و تحولات گستردهای در رئوس نهادهای مهم کشور خواهیم بود.
بهمن کشاورز در مورد انتخاب رییس خارج از اعضای مجمع گفت: «در مورد رییس به نظر میرسد با توجه به اینکه رییس لاجرم از اعضای مجمع نیز خواهد بود، به هر حال رییس کسی است که یا از میان اعضا انتخاب میشود یا - با انتصاب به ریاست - داخل در اعضا خواهد شد.»
با انتخاب آیتالله صادق آملیلاریجانی بار دیگر یک روحانی انتخاب شد، روحانیای که به پایان دوران کاریاش در قوه قضاییه نزدیک میشود و احتمالا به زودی شاهد تغییر و تحولات گستردهای در رئوس نهادهای مهم کشور خواهیم بود.
۰