پایان خونریزی به قیمت زنان؟!

وقتی رحیمه جامی شنید آمریکایی‌ها و طالبان به توافق صلح نزدیک شده‌اند، به شلاقی که به پاهایش خورده بود، فکر کرد.

خانم جامی حالا نماینده پارلمان افغانستان است؛ اما در سال ۱۹۹۶، وقتی شورشیان طالبان به قدرت رسیدند، او مدیر مدرسه بود تا اینکه مجبور شد از کارش کناره گیری کند و بعد هم به او گفتند فقط با برقع‌ای می‌تواند از خانه خارج شود که تا مچ پایش را بپوشاند.

یک روز گرم تابستان که برای خرید بیرون رفته بود، کمی از پای او پیدا بود و پلیس طالبان چنان او را شلاق زد که به‌سختی می‌توانست روی پا بایستد.

حالا و با نزدیک‌شدن آمریکا و طالبان به توافق صلح، نیویورک‌تایمز در گزارشی به تأثیر این توافق بر زندگی زنان افغانستان پرداخته است. صلحی که به باور بسیاری از فعالان زن افغانستان، به معنای اعلان جنگ با زنان این کشور است.

داستان‌های هولناکی که به دست مجریان کمیته ارتقای فضیلت و جلوگیری از فساد طالبان رقم می‌خورد، برای هر زن افغان بالای ۲۵ سالی عادی است. حالا این زنان با یک داستان هولناک دیگر سروکار دارند؛ این امکان که نیرو‌های آمریکایی افغانستان را در قالب توافق صلح با طالبان ترک کنند.

مذاکرات شش‌روزه آمریکا و طالبان روز شنبه با وعده ازسرگیری سریع این گفتگو‌ها به پایان رسید و دو طرف بیش از هر زمان دیگری در ۱۷ سال گذشته به صلح نزدیک‌تر شدند. امکان پیشرفت در مذاکرات صلح، موجی از شور و شوق و امید را میان همه طرف‌های افغان به دنبال داشت؛ همه امیدوارند جنگی که حدود چهار دهه به‌طور مداوم ادامه داشته است، می‌تواند پایان یابد.

با‌این‌حال، در میان بسیاری از زنان افغان، امید پایان جنگ با حس انکارناپذیر ترس درهم‌آمیخته است. روبینا همدرد، رئیس بخش دادخواهی شبکه زنان افغان، می‌گوید: «ما صلحی نمی‌خواهیم که وضعیت زنان را از حال حاضر بدتر می‌کند». شبکه زنان افغان، سازمانی مردم‌نهاد است که سازمان‌های برجسته زنان را گردهم آورده است.

هیچ‌کس نباید به قیمت زنان افغان، به خونریزی پایان دهد. آن‌ها همسران، پسران و برادران زیادی را دفن کرده‌اند. زنان می‌ترسند صلحی که طالبان را قدرتمند کند، اعلان جنگ جدید علیه آن‌ها باشد و از مذاکره‌کنندگان می‌خواهند آن‌ها را فراموش نکنند.

رحیمه جامی می‌گوید: «زنان افغان هم خواهان صلح هستند، اما نه به هر قیمتی». او وقتی به ضربه‌ای که از طالبان خورده است، فکر می‌کند، می‌گوید: «وقتی به یادش می‌افتم، واقعا احساس ضعف می‌کنم».

جامی هم مثل بسیاری از زنان افغان، بر این باور است هر‌گونه توافق صلحی که طالبان را در قدرت سهیم کند، به قیمت آزادی زنان افغان تمام می‌شود. او می‌گوید: «اگر چنین اتفاقی بیفتد، آن‌ها رؤیا‌های ناتمام خود را تمام می‌کنند و ظالم‌تر از قبل خواهند بود».

در واقع زنان در مذاکرات صلح کنار گذاشته شدند؛ وقتی افغان‌ها بالاخره پای میز مذاکره جمع شدند، هیچ زنی حضور نداشت. لیلا حیدری، فعال اجتماعی و مسئول کمپ ترک اعتیاد «مادر» در کابل می‌گوید: «ما نمی‌خواهیم قربانیان صلح با طالبان باشیم».

لیلا حیدری که در زمان رژیم طالبان اجازه فعالیت نداشته و در ایران زندگی می‌کرد، با انتقاد از دولت افغانستان می‌گوید: «دولت افغانستان در فرایند صلح به‌طور کلی زنان را نادیده می‌گیرد».

شکریه پیکان، یکی دیگر از نمایندگان زن پارلمان افغانستان، زندگی زنان در زمان حکومت طالبان را این‌طور توصیف می‌کند: «وقتی از خانه خارج می‌شدیم، مجبور بودیم در قفسی تاریک باشیم، منظورم برقع است».

شکریه پیکان در زمان طالبان مجبور شد از مقام استادی دانشگاه کناره‌گیری کند و مدرسه دخترش هم مثل همه مدارس دخترانه تعطیل شد. او مدرسه‌ای مخفی در خانه باز و وانمود کرد به دختران قرآن و طرز پوشش را آموزش می‌دهد؛ یعنی تنها چیز‌هایی که برای آن‌ها مجاز بود. تنها زنانی که می‌توانستند در آن زمان کار کنند، پزشکان بودند؛ حتی آن‌ها نیز مجبور بودند مردی را از میان نزدیکان خود به‌عنوان اسکورت در محل کار همراه داشته باشند.

شکریه پیکان که اهل ایالت قندوز است، از اینکه در فرایند مذاکرات صلح نادیده گرفته شده، انتقاد می‌کند. به گفته او: «من نماینده پارلمان و استاد دانشگاه هستم، ولی هیچ‌کس هیچ‌گاه از من درباره مذاکرات صلح با طالبان نظری نخواسته است و حتی نگفته حقوق من محفوظ خواهد بود». هنوز مذاکرات صلح در مرحله اولیه قرار دارد و در گفت‌و‌گوی هفته گذشته آمریکا با طالبان در دوحه قطر، هیچ مقام افغانی حضور نداشت؛ چه زن چه مرد.

مقامات آمریکایی امیدوارند در مراحل بعد بتوانند طالبان را راضی به مذاکره با دولت افغانستان کنند و در آن هنگام مسائلی مانند قانون اساسی که تضمین‌کننده حقوق زنان است، محور بحث باشد. برخی از زنان در دولت افغانستان از اینکه دست‌کم این مذاکرات آغاز شده است، ابراز رضایت کرده‌اند. حبیبه سرابی، معاون شورای عالی صلح در کابل و یکی از ۱۵ زن حاضر در این شورای ۷۵ نفره، می‌گوید: «زنان باید صدایشان را بلند کنند تا فراموش نشوند. بدون زنان این یک صلح شکست‌خورده خواهد بود. بااین‌حال ما به مذاکرات صلح خوش‌بین هستیم».

سایرا شریف، شاعر و سیاست‌مدار افغان، به نیویورک‌تایمز گفته در تلاش‌های پیشین برای مذاکرات صلح میان طالبان و دولت، زنان کنار گذاشته شده بودند: «دولت افغانستان بار‌ها به زنان اطمینان داده که حقوق آن‌ها در مذاکره با طالبان تحت تأثیر منفی قرار نخواهد گرفت، ولی زنان در مذاکرات پیشین حضوری نداشتند و باید در مذاکرات آتی درگیر باشند. ما این همه راه را برای گرفتن حقوق خود طی نکرده‌ایم که با این مذاکرات صلح آن را از دست بدهیم».

در این میان، بسیاری از ناظران و دست‌اندرکاران مذاکرات صلح بر این باورند جنگ تنها با توافقی مبنی بر تقسیم قدرت به پایان می‌رسد؛ این تقسیم قدرت می‌تواند به معنی تقسیم وزارتخانه‌های دولتی باشد، یا تقسیم سرزمین یا ترکیبی از این دو. شکریه پیکان می‌گوید: «ما از طالبان می‌خواهیم حقوق زنان را بپذیرد و با انتشار بیانیه‌ای این حقوق را تضمین کند، ولی تا‌به‌حال حتی بحث چنین چیزی هم مطرح نشده است».

این نگرانی‌ها و هراس‌ها در حالی افزایش یافته که زنان افغان همین حالا هم با مشکلات بی‌شماری مواجهند. رئیس فدراسیون فوتبال ملی افغانستان و سه مقام رده‌بالای این سازمان، به اتهام آزار جنسی بازیکنان تیم ملی فوتبال زنان تحت پیگرد هستند و بعد از نزدیک به دو ماه هنوز هیچ‌کس بازداشت نشده است.

سازمان‌هایی که برای حفاظت از زنان در برابر آزار و اذیت‌های همسران و خانواده‌هایشان ایجاد شده‌اند، هر روز بیش از پیش تحت فشار دولت و جامعه قرار می‌گیرند. مرکز ترک اعتیاد زنان که از سوی لیلا حیدری تأسیس شده بود، تعطیل شده و هنوز راه درازی تا حل‌و‌فصل مشکلات زنان افغان باقی مانده است. همه این‌ها تحت دولتی به‌اصطلاح دموکراتیک اتفاق می‌افتد؛ حالا تصور کنید طالبان بخشی از قدرت را در دست بگیرد.