محاربه و افساد فی الارض چیست و چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟

فرادید | محاربه و افساد فی الارض از جرائم علیه امنیت و آسایش عمومی مردم هستند در خصوص این دو جرم اختلاف‌ نظر هایی در بین حقوق دانان وجود دارد.

برخی محاربه و افساد فی الارض را یکی می‌دانند و برخی دیگر آن‌ها را دو عنوان مجزا تلقی کرده اند قانون مجازات اسلامی نظر اخیر را پذیرفته است و احکام محاربه و افساد فی الارض را به صورت مجزا بیان کرده است.

همان طور که می‌دانیم برقراری امنیت خواسته عمومی هر جامعه‌ای است و هر حکومتی برای ایجاد امنیت در جامعه با هر طرز تفکری که داشته باشد تلاش می‌کند و با مجرمان امنیتی به طور جدی برخورد می‌کند.

محاربه و افساد فی الارض جزء جرائمی هستند که دارای مجازات خاص و معین شرعی بوده و از این جهت، در حوزه حدود جای می‌گیرند.

تعریف جرم محاربه
محاربه از ریشه حرب گرفته شده است و در لغت به معنای گرفتن است محارب به معنای جنگجو است محاربه در اصطلاح حقوقی به معنای سلاح کشیدن به روی مردم به قصد ترساندن آنان است.

به موجب ماده ۲۷۹ قانون مجازات اسلامی محاربه عبارت از کشیدن سلاح به قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آن‌ها است به نحوی که موجب ناامنی در محیط گردد.

هرگاه کسی با انگیزه شخصی به سوی یک یا چند شخص خاص سلاح بکشد و عمل او جنبه عمومی نداشته باشد محارب نیست بنابراین کسی که بر روی طلبکار خود اسلحه بکشد محارب نیست.

همچنین کسی که به روی مردم سلاح بکشد، ولی در اثر ناتوانی موجب سلب امنیت نشود، محارب محسوب نمی‌گردد. پس در موردی که شخص ضعیفی سلاح بکشد بدون آن که توانایی سلب امنیت داشته باشد محارب نیست.

همان طور که گفته شد این جرم درصورتی تحقق می‌یابد که نتیجه‌ی آن، یعنی ایجاد ناامنی در محیط رخ دهد؛ بنابراین، چنانچه به هر دلیل مجرم نتواند این نتیجه را ایجاد کند، محارب به شمار نمی‌رود.

سلاح شامل چه چیزهایی است؟
منظور از سلاح هر ابزاری است که در درگیری میان انسان‌ها به‌کار می‌رود؛ مانند شمشیر، کمان و نیز سلاح‌های امروزی. همچنین منظور از کشیدن سلاح در جرم محاربه، نمایش علنی آن است.

بنابراین شخصی که اسلحه به دست وارد مکان عمومی می‌شود و حتی بدون شلیک‌ کردن مردم را می‌ترساند، محارب محسوب می گردد.

به موجب ماده ۲۸۱ قانون مجازات اسلامی راهزنان، سارقان و قاچاقچیانی که دست به سلاح ببرند و موجب سلب امنیت مردم و راه‌ها شوند محارب هستند.

برای تحقق جرم موضوع این ماده لازم است که اولاً راهزنان، سارقان و قاچاقچیان دست به سلاح ببرند و ثانیاً موجب سلب امنیت مردم و راه‌ها شوند.

مجازات محارب
به موجب ماده ۲۸۲ قانون مجازات اسلامی مجازات محاربه عبارت از: اعدام، صلب، قطع دست راست و پای چپ و نفی بلد است.

نفی بلد به معنای تبعید است و صلب نیز همان به صلیب‌ کشیدن است که البته این مجازات در حال حاضر منسوخ شده است و قضات به این مجازات حکم نمی‌دهند.

براساس ماده ۲۸۳ قانون مجازات اسلامی انتخاب اینکه کدام یک از این مجازات‌ها متناسب با جرم ارتکابی محارب است، برعهده‌ی قاضی است.

به موجب ماده ۲۸۴ قانون مجازات اسلامی مدت نفی بلد در هر حال کمتر از یک سال نیست اگر چه محارب بعد از دستگیری توبه نماید و در صورتی که توبه نکند همچنان در تبعید باقی می‌ماند.

توجه به این نکته ضروری است که مقنن حداکثر مدت تبعید را مشخص نکرده است. در تبعید محارب باید تحت مراقبت قرار گیرد و با دیگران معاشرت، مراوده و رفت و آمد نداشته باشد.

تعریف جرم افساد فی الارض
به موجب ماده ۲۸۶ قانون مجازات اسلامی هر کس به طور گسترده مرتکب جنایات علیه تمامیت جسمانی افراد، جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور، نشر اکاذیب، اخلال در نظام اقتصادی کشور، احراق و تخریب، پخش مواد سمی و میکروبی و خطرناک، دایر کردن مراکز فساد و فحشا یا معاونت در آن‌ها گردد به گونه‌ای که موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور، ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی، یا سبب اشاعه فساد و فحشا در حد وسیع گردد مفسد فی الارض محسوب و به مجازات اعدام محکوم می‌گردد.

لازم به ذکر است که افساد به صرف انجام رفتار مجرمانه محقق نمی‌شود بلکه مقید به اخلال شدید در نظم عمومی، ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی، یا سبب اشاعه فساد و فحشا در حد وسیع است.

توجه به این نکته ضروری است که افساد فی الارض صرفاٌ از طریق اعمال مذکور در ماده فوق قابل ارتکاب است و ارتکاب سایر جرائم در حد وسیع را نمی‌توان مشمول این ماده و افساد فی الارض دانست.

تفاوت افساد فی الارض و محاربه
مفهوم ماده‌ی ۲۸۶ بسیار گسترده است و رفتار‌های مجرمانه‌ی بسیاری را در بر می‌گیرد. ویژگی مهم این جرم، گستردگی رفتار مجرمانه و نتایج حاصل از آن است.

هرکدام از رفتار‌های ذکر شده در این ماده اگر ویژگی گستردگی را نداشته باشند، خود جرم مستقلی به شمار می‌روند و در قوانین گوناگون دارای مجازات ویژه خود هستند.

البته در این خصوص نقصی به مقنن وارد است زیرا عبارات گسترده، اخلال شدید و در حد وسیع را تعریف نکرده است و این امر باب اعمال سلیقه قضات را باز می‌کند.

نهایتاً اینکه وقتی این جرائم در ابعادی گسترده رخ می‌دهد و قربانیان بسیاری را در بر می‌گیرد، افساد فی‌الارض به شمار می‌رود و مجازات سنگین اعدام را در پی دارد.

به‌عبارت دیگر، جرم افساد فی‌الارض مجموعه‌ای از جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی، جرائم علیه اموال و نیز جرائم علیه عفت و اخلاق عمومی را که به طور گسترده رخ داده‌اند و دارای نتایجی وسیع هستند، را در بر می‌گیرد در حالی که جرم محاربه یکی از جرائم علیه امنیت و آسایش عمومی است که گستردگی افساد فی الارض را ندارد.