تدبیر سختی‌های سال ۹۸

مهدی تقوی | مشخص نیست کشور‌هایی مانند کره‌جنوبی، چین و هند خواهند توانست در شرایط فعلی هم به خرید نفت ایران ادامه دهند یا خیر؟ البته میزان خرید نفت آنان یا احیانا توافقی که با ایالات متحده بر سر آن داشته باشند، پارامتر‌هایی اثرگذار بر شرایط بازار طلای سیاه است.

همچنین وضعیت کانال مالی اتحادیه اروپا و ایران نیز یکی‌دیگر از عوامل تأثیر‌گذار است. روز گذشته مسئولان اتحادیه اروپا از اقدام آمریکا ابراز تأسف کردند؛ چرا‌که این اقدام بیش از پیش اجرای برنامه جامع اقدام مشترک را تضعیف می‌کند. همچنین گفته‌اند تا زمانی که ایران به اجرای کامل و مؤثر برجام ادامه دهد، آنان به پایبندی به این توافق ادامه خواهند داد.

وزارت خارجه فرانسه هم اعلام کرده ایجاد ساز‌و‌کار اینستکس بین ایران و سه کشور اروپایی با پیشرفت خوبی همراه بوده و حالا باید دید چقدر طرفین ماجرا می‌خواهند از فضای سخت موجود با تعامل عبور کنند. ایران در اوپک سهمیه‌ای افزون بر دو میلیون بشکه در روز دارد. اینکه چه میزان از این سهمیه را بتوان حفظ کرد به پارامتر‌های متعددی در روز‌های آینده بستگی دارد. اگر عربستان نتواند نفت بیشتری صادر کند، در این صورت کمبود نفت در بازار‌های جهانی احساس خواهد شد.

در‌عین‌حال دولت‌های آسیایی مانند کره‌جنوبی، چین و هند به کمک ایران آمده‌اند و در سطح بین‌المللی اعلام کرده‌اند واردات نفت ایران برای آنان مهم است و البته راهکار‌های ایران برای عبور از تحریم‌ها نیز با تجربیات گذشته همراه خواهد بود و ایده رساندن صادرات نفت ایران به صفر را بسیار دشوار خواهد کرد.

این را که با کاهش صادرات نفت ایران چقدر در بازار‌های جهانی کمبود نفت احساس شود، از هم‌اکنون نمی‌توان پیش‌بینی کرد و مدتی باید بگذرد تا تأثیر خود را روی قیمت‌های جهانی نشان دهد. البته این مسئله از منظر اقتصادی، اثری مخرب برای همه طرف‌ها خواهد داشت؛ چرا‌که کشور‌هایی که قرار است نفت ایران را خریداری کنند با افزایش هزینه‌های تمام‌شده تولید مواجه خواهند شد.

نمی‌توان گفت: تحریم‌ها روی درآمد‌های دولت اثر ندارد؛ مشخص است اگر نفت کمتری از ایران صادر شود، درآمد ارزی کشور کاهش خواهد یافت مگر اینکه افزایش قیمت، تا حدی کاهش تولید و صادرات نفت ایران را جبران کند. به‌هر‌حال نرخ منفی رشد اقتصادی سال ۹۷، بی‌تأثیر از فشار‌های شدید ترامپ بر ایران نبوده است. این شاخص به منفی ۳.۸ درصد با احتساب نفت و منفی ۱.۹ درصد بدون نفت رسیده است.

هدف‌گیری بخش استخراج نفت خام و گاز طبیعی، استخراج سایر معادن، صنعت، سرمایه‌گذاری در آب، برق و حتی حوزه ساختمان، هدف نهایی تحریم‌ها است. با این حال، وجود برخی کاستی‌ها در مدیریت اجرائی، همسو‌نبودن سایر مجموعه‌های خارج از دولت و رقابت‌های مخرب بعضا اقتصادی یا ارزی در داخل و همچنین فعال‌شدن دلالان در بخش‌های مختلف که به چیزی غیر از نفع خود نمی‌اندیشند، همه و همه می‌تواند شرایط اداره کشور را دشوار‌تر کند.

رسیدن رشد صنعتی به منفی ۷،۹ درصد در پایان سال ۹۷ نشان می‌دهد برنامه‌نداشتن برای اعمال روش‌های نوین مدیریتی علیه تحریم‌ها و تمرکز بی‌وقفه روی انضباط اقتصادی، حلقه‌های مفقوده فضای فعلی هستند و فضا را برای تولید، دشوار کرده‌اند. شرایط حوزه‌های تولید و صنعت به شکلی نیست که بتوان در کوتاه‌مدت برای تعدیل مشکلات، به‌ویژه در حوزه توسعه صنعتی و تولیدات این بخش کاری جدی و اساسی انجام داد.

هدف کوتاه‌مدت سال ۹۸ باید پیشگیری از منفی‌تر‌شدن شاخص رشد این حوزه شود. در دولت روحانی، مخاطرات طبیعی هم یک‌به‌یک رخ نمود و بر مشکلات کشور افزود. زلزله، خشکسالی و حالا سیل، هر کدام مصائب خود را داشته و خسارات ناشی از این سوانح طبیعی بر اقتصاد ملی و هزینه‌های دولت بار شده است.

اگر بنا بر استفاده از موجودی صندوق توسعه ملی قرار بگیرد، آثار تورمی آن اجتناب‌ناپذیر است. باز هم تأکید می‌کنم برنامه دقیق عملیاتی برای گذر از تنگنا‌های داخلی و خارجی، تنها راه گذر از بحران است. داشتن برآورد دقیق از امکانات همه قوا، دستگاه‌ها، نهاد‌ها و خود مردم، باید در دستور کار باشد. در‌عین‌حال استفاده از کمک‌های بین‌المللی برای سیل با استفاده از دیپلماسی و کار رسانه‌ای و فعال‌شدن سازمان‌های مردم‌نهاد، ضرورت جدی دارد تا دنیا وظایف انسان‌دوستانه در قبال مردم ایران را فراموش نکند.

در اقتصاد ایران، عوامل و متغیر‌های کوچک و بزرگ متعددی اثرگذار است که نمی‌توان برای همه آن‌ها برنامه‌ریزی کرد، اما ادامه روند فعلی بدون اصلاح رویکردها، می‌تواند موجب نگرانی در وضعیت رشد اقتصادی شود. شدت تحریم‌های ایالات متحده، نوع تعامل ایران با کشور‌های باقی‌مانده در برجام، استفاده از همه امکانات داخلی با داشتن برنامه‌ای جامع برای همه دستگاه‌ها، قیمت‌های بازار جهانی طلای سیاه و در کنار آن اقتضائات بازار ارز ایران، باید مد نظر تصمیم‌گیران باشد.