چرا هاتگرام و طلاگرام از دسترس خارج شدند؟

مانی آشتیانی | «از ۱۲۷ پوسته غیررسمی تلگرام دو پوسته آن حذف شده‌اند.» این جملات بخشی از توئیت وزیر ارتباطات است که ظهر پنجشنبه از طریق شبکه اجتماعی خود در توئیتر با کاربران به اشتراک گذاشت. منظور محمدجواد آذری جهرمی از حذف این دو پوسته هم نسخه‌های فارسی غیررسمی تلگرام یعنی‌هاتگرام و تلگرام طلایی (طلاگرام) است. پوسته‌هایی که در یک سال اخیر و با فیلتر شدن تلگرام سر و صدای زیادی به پا کرده‌اند.

جهرمی در این توئیت خود تأکید کرده که وزارت ارتباطات از سال ۹۶ اعلام کرده بوده تمامی پوسته‌های غیر رسمی تلگرام ناامن هستند. اعلام این خبر از سمت وزیر ارتباطات در حالی رخ می‌دهد که روز سه‌شنبه (۳ اردیبهشت) نیز کاربران ایرانی برای دریافت نسخه‌های تلگرام طلایی و هاتگرام با مشکل برخورد کرده‌اند، چرا که گوگل با اعلام اینکه این برنامه‌ها مشکوک هستند، آن‌ها را در طبقه بدافزار‌ها شناسایی و به کاربرانش هشدار داد که استفاده از این پوسته باعث به خطر افتادن امنیت اطلاعات و حریم خصوصی آن‌ها خواهد شد.

پوسته‌هایی جایگزین تلگرام فیلتر شده
اردیبهشت ماه سال ۹۷ بالاخره بعد از تقریباً یک ماه، اما و اگر در مورد اینکه تلگرام فیلتر می‌شود یا خیر، این پیام‌رسان محبوب کاربران ایرانی زیر تیغ فیلترینگ قرار گرفت و از دسترس نزدیک به ۴۰ میلیون کاربر ایرانی خود خارج شد. برای دسترسی به تمامی سرویس‌های فیلتر شده، کاربران برای استفاده مجدد از این پیام‌رسان که تعداد زیادی هم کسب و کار روی آن قرار داشتند دو راه بیشتر پیش روی خود نداشتند، یا از فیلترشکن و vpn استفاده کنند یا به استفاده از پوسته‌های غیررسمی تلگرام روی آورند که مانند فیلترشکن عمل و دسترسی به تلگرام بدون استفاده از فیلترشکن را فراهم می‌کنند.

به نظر می‌رسد ۲۵ میلیون کاربر راه دوم را انتخاب کرده‌اند، چرا که براساس آماری که مقامات مختلف در سخنرانی‌ها و گفتگو‌های خود اعلام کرده‌اند، پوسته‌های غیر رسمی تلگرام یعنی‌هاتگرام و طلاگرام توانسته بودند ۲۵ میلیون از کاربران تلگرام را به خود جذب کنند.

تلگرام برای این فیلتر شد که به دنبال ایجاد انحصار در بازار ایران امنیت کاربران را از نظر بعضی مسئولان حاکمیتی به خطر انداخته بود و در نهایت این سرویس از دسترس خارج شد تا سرویس‌های بومی داخلی امکان رشد و توسعه در بازار کشور را داشته باشند.

با تمام حمایت‌هایی که وزارت ارتباطات براساس مصوبه شورای عالی فضای مجازی در زمینه حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی از ۸ پیام‌رسان بومی انجام داد از ارائه زیرساخت فنی و ارائه پهنای باند و...، اما تنها دو پیام‌رسان توانستند تا حدودی سهمی از این بازار را به دست آورند.

آمار‌های مختلف در یک سال گذشته نشان می‌دهد با وجود تمامی محدودیت‌ها برای دسترسی به تلگرام و تلاش برای رو آوردن کاربران به استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی این تلاش‌ها نتیجه عکس به همراه داشته است.

برای نمونه آمار‌های مرکز افکار سنجی دانشجویان ایران (ایسپا) نشان می‌دهد که پیام‌رسان سروش که در فروردین ماه سال ۹۷ قبل از فیلتر تلگرام، حدود ۲ درصد عضو داشته در خرداد ماه این میزان بر اساس نتایج نظرسنجی ملی ایسپا به ۱۳.۵درصد و در مهرماه همان سال این مقدار به ۴.۳ درصد رسیده است.

میزان عضویت در «ایتا» دیگر پیام‌رسان داخلی از ۲.۹ درصد به ۰.۹ درصد، «آی‌گپ» و «بله» هم هرکدام از ۲.۵ و ۱.۸ درصد به ۰.۴ درصد، گپ از ۱.۴ درصد به ۰.۲ درصد، بیسفون و ساینا از ۰.۶ درصد هرکدام به ۰.۱درصد رسیده اند.

با این وضعیت استقبال از پیام‌رسان‌های داخلی، برخی مسئولان اعلام کردند که استفاده از پوسته‌های تلگرام که به عنوان فیلترشکن در این زمینه عمل و دسترسی کاربران به تلگرام را فراهم می‌کنند، عامل بی مهری به پیام‌رسان‌های بومی شده است.

برای نمونه دبیر سابق کمیته فیلترینگ و معاون فضای مجازی دادستانی یعنی عبدالصمد خرم آبادی بار‌ها در کانال شخصی خود در یکی از پیام‌رسان‌های داخلی اعلام کرد که هاتگرام و طلاگرام فیلترشکن داخلی با مدیریت واحد هستند که به‌طور غیرقانونی و برخلاف دستور قضایی با امکانات وزارت ارتباطات دردسترس کاربران ایرانی قرار گرفته‌اند.

اوج گرفتن این انتقاد‌ها نسبت به فعالیت پوسته‌های فارسی تلگرام باعث شد که بحث بر سر اینکه این پوسته‌ها متعلق به چه کسی است یا اینکه مدیران آن‌ها نیز چه کسانی است، مطرح شود که در نهایت نیز بعد از، اما و اگر‌های مختلف برخی نمایندگان مجلس اعلام کردند که این پوسته‌ها متعلق به نهاد امنیتی کشور یعنی وزارت اطلاعات است.

خردادماه سال گذشته حسن بیگی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس از قول محمود علوی، وزیر اطلاعات گفته بود: «تلگرام طلایی متعلق به جمهوری اسلامی ایران است و اکنون ۲۵ میلیون عضو دارد و قانونی است.» براساس اظهارات بیگی این اظهارات را علوی در ضیافت افطاری خود با اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی و دیگر نمایندگان مجلس عنوان کرده بود.

از سوی دیگر مجتبی ذوالنوری از نمایندگان اصولگرای مجلس هم آذر ماه سال گذشته گفته بود که دو فیلترشکن هاتگرام و طلاگرام از سوی یک دستگاه امنیتی در داخل ایران راه‌اندازی شده‌اند و به همین دلیل، یک نسخه از اطلاعات آن‌ها در داخل کشور ذخیره می‌شود.

تمدید تکراری یک مهلت
درگیر و دار اینکه صاحبان هاتگرام و طلاگرام چه کسانی هستند، شورای عالی فضای مجازی تصمیم گرفت با توجه به تعداد کاربران این پوسته‌ها به آن‌ها فرصت دهد تا از تلگرام مستقل و به عنوان یک پیام‌رسان بومی عمل کنند. ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی در حاشیه بازدید از بیست و چهارمین نمایشگاه الکامپ در این مورد گفته بود که این دو پوسته ازهمان ابتدا برای سیاست خروج از انحصار تلگرام و برای دوران گذار از فیلتر تلگرام فعال شده اند. او همچنین در همین گفتگو اعلام کرده که این دو پوسته فرصت دارند که تا ۱۵ شهریور (۹۷) از تلگرام مستقل شوند.

مهلتی که در نهایت به دلیل خواسته مدیران این دو پوسته مجدداً تا آخر آذرماه تمدید شد. در نهایت نیز یک ماه مانده به پایان این فرصت دوم دبیر شورای عالی فضای مجازی در گفت‌وگویی اعلام کرد که دو پوسته هاتگرام و تلگرام طلایی به طور آزمایشی از تلگرام مستقل شده‌اند، اما پیاده‌سازی کامل این موضوع هنوز امکان پذیر نیست.

فیروزآبادی در این زمینه اعلام کرده بود که: «این استقلال به صورت آزمایشگاهی بوده و پیاده‌سازی کامل آن، نیازمند سخت‌افزار‌ها و تجهیزات مانند دیتاسنتر و سرور است که امیدواریم در مهلت تعیین شده، کاملاً اجرایی شود.»، اما با رسیدن آذرماه هم خبری از مستقل شدن این دو پوسته از تلگرام بعد از پشت سر گذاشتن یک دوره آزمایشی هم منتشر نشد.

شورای عالی فضای مجازی هم در پاسخ به خبرنگاران در مورد پایان این ضرب‌الاجل اعلام می‌کرد که در این زمینه دیگر شورا تصمیم گیر نیست و قوه قضائیه باید پاسخگو باشد. امیر خوراکیان، معاون محتوایی مرکز ملی فضای مجازی در اسفند ماه سال ۹۷ با بیان اینکه به اهداف‌مان از فیلتر تلگرام رسیده‌ایم، اعلام کرد: قوه قضائیه به هاتگرام و تلگرام طلایی فرصت داده است و درباره مسدودسازی آن‌ها هم این قوه باید تصمیم بگیرد.»

امنیتی که به خطر افتاد
حالا نزدیک به دوماه بعد از این اظهارات معاون امور محتوایی مرکز ملی فضای مجازی، وزیر ارتباطات در توئیتر خود خبر از حذف فعالیت دو پوسته هاتگرام و تلگرام طلایی می‌دهد. اما چرا حذف این دو پوسته از یک سال پیش تاکنون تا این حد مورد تأکید برخی کارشناسان امنیتی بوده است.

دلیل اصلی تلاش برای قطع دسترسی کاربران به این پوسته‌ها به خطر افتادن امنیت اطلاعات و حریم خصوصی آن‌ها بوده است. تلگرام بار‌ها به صورت رسمی و غیررسمی امن نبودن این پوسته‌ها را اعلام کرده بود. در سال ۹۶ پاول دوروف در پاسخ به سؤال کاربری در توئیتر در مورد پوسته فارسی تلگرام به نام موبوگرام گفته بود که این پوسته منسوخ شده و ناامن است.

او در این توئیت تأکید کرده بود که استفاده از این پوسته‌ها توسط کاربران را توصیه نمی‌کند. در نهایت نیز سال گذشته تلگرام با ارسال پیامی به کاربران طلاگرام و هاتگرام گفته بود که این پوسته‌ها از سمت تلگرام ایجاد نشده بنابراین ناامن است. تلگرام در این پیام از کاربران خود خواسته بود از برنامه‌های رسمی تلگرام استفاده کنند.

حالا و بعد از تقریباً یک سال از، اما و اگر‌های استفاده از هاتگرام و طلاگرام این دو پوسته غیرفعال شده‌اند و گوگل پلی هم امکان دسترسی به آن‌ها را نمی‌دهد. حالا باید منتظر ماند و دید آیا دسترسی به ۱۲۷ پوسته غیررسمی تلگرام که وزیر ارتباطات در توئیتر خود به آن اشاره کرده نیز غیرفعال می‌شود یا خیر؟

منبع: ایران