ماهی ۲۳‌میلیارد تومان به سطل زباله می‌رود

سهیلا روزبان | رسید دستگاه‌های «پوز» در ایران چیزی معادل ۱۴‌میلیون جلد کتاب کاغذ هدر می‌دهد و با این رسید‌ها ماهانه حدود ۲۳‌میلیارد تومان پول روانه سطل زباله می‌شود. این درحالی است که حالا نهاد‌های مختلف مانند وزارت نیرو و مخابرات و شرکت ملی گاز از حذف قبض‌های کاغذی خبر می‌دهند.

قبض‌هایی که به صورت دوره‌ای و ماهانه به دست ایرانی‌ها می‌رسد، اما ضایعات کاغذ در بخش تراکنش‌های بانکی عدد‌های بسیار فاجعه‌بارتری می‌دهد؛ آن‌هم برای ما ایرانی‌ها که حالا برای هرچیز حتی خرید چند قرص نان یا خرید‌های جزیی سوپرمارکتی رسید‌های متعددی در روز می‌گیریم.

با رسید‌های «پوز» چقدر کاغذ هدر می‌دهیم؟
آمار‌های اعلامی شاپرک نشان می‌دهد که در تیرماه امسال بیش از ۲‌میلیارد و ۳۴۱‌میلیون و ۴۶۵‌هزار تراکنش بانکی با دستگاه‌های کارتخوان به ارزش ۲۶۴.۶‌هزار‌میلیارد صورت گرفته است. یک حساب کتاب ساده به خوبی نشان می‌دهد که متوسط ارزش هر تراکنش بانکی چیزی حدود ۱۱۳‌هزار تومان است.

از آنجایی که حجم کاغذ مصرفی دستگاه‌های کارتخوان رابطه مستقیم با تعداد تراکنش‌های آن‌ها دارد، می‌توان با استناد به تراکنش‌ها میزان مصرف رسید کاغذی را تا حدودی تخمین زد. خوب است که بدانید حداقل کاغذ برای طول رسید تراکنش‌های بانکی، حدود ۳ سانتی‌متر بوده و میانگین طول رول‌های کاغذ دستگاه کارتخوان ۱۸متر است. با این حساب که در تیرماه حدود ۲‌میلیارد و ۳۰۰‌میلیون تراکنش انجام شده و خریدار برای هر تراکنش یک رسید گرفته است، در واقع چیزی حدود ۶۹ میلیون متر کاغذ مصرف شده است.

اگر بخواهیم تخمین دیگری برای این میزان مصرف کاغذ بزنیم، در واقع چیزی حدود ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار رول کاغذ در یک‌ماه مصرف می‌شود تا رسید تراکنش‌های دستگاه پوز چاپ شود. این رقم در طول یکسال به چیزی حدود ۴۵ میلیون رول کاغذ حرارتی می‌رسد.

قطع ۷۶ هزار درخت برای رسید‌ها
اگر وزن هر رول کاغذ را حدود ۷۰ گرم درنظر بگیریم، در طول یکسال چیزی حدود ۳ میلیون کیلوگرم کاغذ برای تراکنش‌های دستگاه پوز مصرف می‌شود. حال اگر وزن یک کتاب ۱۰۰ صفحه‌ای را حدود ۱۲۵ گرم درنظر بگیریم، می‌توان گفت که کاغذ این رسید‌های بی‌ارزش معادل ۲۴ میلیون کتاب است.

این آمار زمانی نگران‌کننده‌تر می‌شود که بدانید برای هر تن کاغذ ۲۴ اصله درخت قطع می‌شود و در واقع برای تولید این رسید‌ها حدود ۷۶ هزار درخت در سال قطع می‌شود.

این حجم از مصرف کاغذ برای رسید‌های بانکی درحالی مصرف می‌شود که فعالان حوزه واردات کاغذ‌های حرارتی می‌گویند هر رسید کاغذی حدود ۴ تومان برای «PSP»‌ها آب می‌خورد. با فرض درنظرگرفتن این عدد می‌توان گفت که رسید‌های کاغذی دست‌کم برای شبکه پرداخت در یک‌ماه چیزی حدود ۲۳‌میلیارد تومان آب خورده است.

پولی که درنهایت روانه سطل‌های زباله می‌شود، به اذعان حقوقدان‌ها، این رسید‌ها در مجامع قضائی ارزش و اعتباری ندارد. مهدی ناصری یکی از حقوقدان‌های فعال در عرصه مسائل مالی در این‌باره می‌گوید: «وجاهت رسید‌های دریافتی از خودپرداز‌ها در دعاوی حقوقی چندان قابل استناد نیست و اگر مشکلی پیش آید، قاضی دستور به استعلام از نظام بانکی می‌دهد.»

او که معتقد است تمایل مردم به دریافت رسید، ناشی از میل ایرانی‌ها به سندسازی است، ادامه داد: «کاغذ‌های حرارتی به دلیل جنس‌شان خود تنها مدت کمی نوشته‌ها روی آن باقی مانده و نگه‌داشتن آن در درازمدت هم فایده نداشته و نمی‌توان به‌عنوان سند آن را نگه داشت.»

ایرانی‌ها رکورددار دریافت رسید بانکی
هدر رفت کاغذ در نظام بانکی ایران تنها به دستگاه‌های pos فروشگاهی محدود نمی‌شود. جالب است بدانید که به ازای هر یک‌هزار و ۵۴۹ نفر یک دستگاه عابر بانک در ایران وجود دارد. طبق آخرین آمار منتشرشده از بانک مرکزی که مربوط به شهریور پارسال است، در مجموع حدود ۵۲‌هزار و ۲۸۲ دستگاه خودپرداز در کشور درحال ارایه سرویس به مردم هستند. اما اگر قرار باشد تعداد عابربانک‌های کشور را نسبت به جمعیت بزرگسال کشور محاسبه کنیم، شرایط برای نظام بانکی بهتر می‌شود.

براساس آخرین سرشماری مرکز آمار ۵۵‌درصد جمعیت ایران در رده سنی ۱۴‌سال به بالا قرار دارند. درواقع اگر جمعیت بزرگسال کشور را ۴۴‌میلیون و ۵۵۰‌هزار نفر در نظر بگیریم می‌توان ادعا کرد که به ازای هر صدهزار نفر در ایران تنها ۱۱۷ دستگاه خودپرداز وجود دارد و این درحالی است که این رقم در کشوری همچون کانادا تقریبا دو برابر ایران است.

براساس آخرین آمار بانک جهانی در‌سال ۲۰۱۷، کشور کانادا با ۲۲۷.۸ دستگاه به ازای هر صد‌هزار نفر بزرگسال، بیشترین دستگاه خودپرداز را دارد و کشور‌های سن مارینو ۱۸۲.۹ دستگاه، پرتغال ۱۶۸ دستگاه و فدراسیون روسیه ۱۶۳.۹ دستگاه از این منظر در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

(البته باید توجه داشت که روند رو به رشد نصب خودپرداز در دنیا نسبت به ایران بسیار سریع‌تر است و نسبت این ماشین‌های پرداخت و نقل و انتقال پول به جمعیت جهان بیشتر هم شده است.)، اما درحالی تعداد خودپرداز‌ها در ایران نصف بسیاری از کشور‌های اروپایی است که نیما امیرشکاری، مدیر بانکداری الکترونیک پژوهشکده پولی بانک مرکزی به «شهروند» می‌گوید: «میزان صدور رسید در ایران بیشتر از این کشورهاست.»

این کارشناس بانکداری الکترونیک با بیان این‌که ۹۰‌درصد مردم از عابر بانک‌ها رسید دریافت می‌کنند، می‌گوید: «کشور‌های اروپای شرقی کمترین میزان مصرف رسید‌های بانکی را دارند، اما در ایران می‌توان ادعا کرد که در ۹۰‌درصد تراکنش‌هایی که از طریق عابر بانک‌ها صورت می‌گیرد، رسید کاغذی صادر می‌شود.»

رسید دیجیتال جایگزین شود
جدای از زیان هدررفت این حجم از کاغذ حساس حرارتی که مردم معمولا آن را به نام «کاغذ رسید تراکنش» می‌شناسند، مضرات دیگری را هم به محیط‌زیست وارد می‌کند. گفته می‌شود ماده شیمیایی خطرناکی با نام اختصاری (BPA) در ساخت بسیاری از کاغذ‌های پرینتر‌های حرارتی وجود دارد که در کاغذ‌های حرارتی دستگاه‌های کارتخوان نیز استفاده می‌شود.

این کاغذ‌ها حاوی نیترات نقره هستند و هنگامی که این ماده در معرض گرما قرار گیرد، رنگ کاغذ را تغییر می‌دهد؛ این مسأله در تعداد بالا برای مثال روزانه بیش از ۱۰۰ تراکنش و دریافت رسید کاغذی توسط پذیرنده دستگاه کارتخوان، خطراتی جدی را برای سلامتی او به دنبال دارد. همه این عوامل به خوبی نشان می‌دهد که زمان آن رسیده که بیشتر از هر زمان دیگری به فکر بانکداری سبز باشیم. اما سوال اینجاست که چطور می‌توان در مسیر رسیدن به بانکداری بدون کاغذ حرکت کرد.

رسید دیجیتال راه‌حلی است که در دنیا از آن استفاده می‌شود و در ایران نیز درحال اتفاق افتادن است. در این فرآیند کاربر از طریق موبایل خود و اپلیکیشنی که در موبایلش دارد، زمانی که روی کارتخوان یا خودپرداز تراکنشی انجام می‌دهد، رسید آن را بلافاصله در موبایل خود دریافت می‌کند.

مشابه این فرآیند که درحال انجام است، موضوع OTP است که بسیاری از بانک‌ها به سمت آن رفته‌اند و به نحوی ارتباط موبایل فرد را با آن درگاهی که کار می‌کند، برقرار می‌کنند. استفاده از OTP نشان داده است که بانک‌ها می‌توانند این کار را انجام دهند و در بحث رسید دیجیتال نیز، چون فرآیند مشابه است، کاملا می‌توان رسید کاغذی را حذف کرد.

هزینه رسید پیامکی بالاتر از رسید کاغذی
رسید پیامکی به‌عنوان یکی از راهکار‌هایی برای جایگزینی کاغذ‌های رسید کارتخوان‌ها نام برده شده است، اما مشکلی که وجود دارد، هزینه بالاتر تمام‌شده رسید پیامکی توسط اپراتور‌های تلفن همراه نسبت به کاغذ مورد استفاده در شبکه پرداخت است.

روابط عمومی بانک ملی دراین‌باره به «شهروند» می‌گوید: «هزینه پیامکی که بانک از مشتریان دریافت می‌کند، حتی پاسخگوی نیاز تراکنش‌های بالای ۳۰‌هزار تومان هم نیست و بانک‌ها سالانه رقم‌های کلانی را بابت این قضیه پرداخت می‌کنند.»

برخی از شرکت‌های پرداخت هم برای کم‌کردن مصرف و هزینه کاغذ راهکار‌هایی ارایه داده‌اند. به گفته یکی از شرکت‌های فعال در این زمینه در کلیه نسخه‌های جدید نرم‌افزاری دستگاه‌های کارتخوان، بهینه‌سازی کاغذ انجام شده و حدود سه یا چهار سانتی‌متر اندازه رسید کاغذی کاهش یافته است. اکنون مصرف کاغذ در هر دستگاه کارتخوان با نسخه جدید به‌طور میانگین به‌ازای هر تراکنش و برای رسید اول و دوم با هم حدود ۱۲ سانتی‌متر است.

طرح شاپرک برای حذف رسید کاغذی
با تمام این حرف‌ها، این شرکت شاپرک و بانک مرکزی هستند که باید جایگزینی برای رسید‌های کاغذی پرهزینه و پرخطر ارایه دهند. در این رابطه روابط عمومی شاپرک اعلام کرد که درباره حذف یا جایگزینی رسید‌های کاغذی، طرحی از سوی این شرکت به بانک مرکزی ارایه داده شده است.

همچنین یکی از مواردی که در این طرح پیشنهاد شده این است که در خرید‌های با مبالغ پایین، رسید اول کاغذی نیز اختیاری شود. اما به گفته روابط عمومی بانک مرکزی، طرح مرتبط با حذف رسید‌های کاغذی دستگاه‌های کارتخوان هنوز درحال بررسی است و جزییات آن نهایی نشده است.