گاف‌های جشنواره سی و هشت ساله

علیرضا مجمع | بعضی وقت‌ها آدم به این نتیجه می‌رسد که فایده‌ای ندارد. چرا خودمان را بده کنیم؟ عافیت‌طلب باشیم بیشتر گیرمان می‌آید تا اینکه بخواهیم خودمان را برای جماعتی که تعدادی‌شان رفقای‌مان هستند و بعضی دیگر هم به هر حال بچه‌هایی هستند که فیلم اول‌شان را ساخته‌اند، مته به خشخاش قانون بگذاریم و آیین‌نامه‌نویس را زیر اخیه بکشیم.

به این نتیجه می‌رسیم که فایده‌ای ندارد، از بس گفته‌ایم و نوشته‌ایم و اثر نکرده است، این بار هم احتمالا می‌رود کنار بار‌های قبل، زونکن حرف‌های بی‌معنی احتمالا در بایگانی طبقه منفی ۳ یک جشنواره ۳۸ ساله. بار‌ها گفته‌ایم و فایده‌ای نداشته است، این بار هم احتمالا به همان سرنوشت دچار خواهد شد، اما ناگزیریم به گفتن، به نقد.

چاره‌ای نیست. باید آنقدر گفت و نوشت تا سری بجنبد که بلی. نیازی به گفتن نیست که حرف‌ها شنیده هم شده، اما اراده‌ای برای اصلاحش نیست. این هم مدرک شنیده شدنش؛ «ابراهیم داروغه‌زاده، دبیر جشنواره سی‌وهفتم فیلم فجر در گفت‌وگویی که اول بهمن ماه ۹۷ و پس از انتشار فیلم‌های راه یافته به بخش نگاه نو منتشر شد بر تغییر ملاک پروانه ساخت تاکید کرد: یکی از تغییراتی که ما باید در آیین‌نامه بدهیم، ملاک پروانه ساخت سینمایی برای فیلم‌های اول است، اگر کسی فیلم ساخته و حتی در گروه هنروتجربه نمایش داده شده باشد یا در جشنواره‌های خارجی شرکت کرده باشد ماهیتا دیگر فیلمساز اول حساب نمی‌شود و این نقصی است که در آیین‌نامه بود و ما هم امسال خیلی نتوانستیم تغییری در آن ایجاد کنیم.

ملاک همیشه پروانه ساخت بوده، اما در چند سال اخیر، چون گروه سینمایی هنروتجربه اضافه شده، شرایط فرق کرده و به نظرم با توجه به شرایط جدید ما باید آیین‌نامه‌مان را تنظیم کنیم. طبیعی است که ملاک ما سال بعد باید در بخش نگاه نو حتما تغییر کند».

دقت کنید که این گفتگو برای اول بهمن ۹۷ است که دبیر جشنواره وعده اصلاح آیین‌نامه را داده بود و امروز اواسط دی ماه ۹۸ است. نه تنها آیین‌نامه اصلاح نشده که در بر همان پاشنه غلط چرخیده است. امسال هم در بین ۱۰ فیلم- به اصطلاح- اولی که هیات انتخاب جشنواره فیلم فجر انتخاب کرده‌اند ۳ فیلمساز شائبه فیلم‌های دوم یا چندم را یدک می‌کشند.

اینکه «کشتارگاه»، «پدران» و «ریست» به عنوان فیلم اول در بخش نگاه نو قرار است روی پرده برود مطلقا و قطعا ایرادی متوجه فیلمسازش نیست. نکته از سیستم غلط حاکم بر سینمای ایران در دادن پروانه ساخت (چه کار عبثی!) در سازمان سینمایی و دادن مجوز کارگردانی در خانه سینما و به تبع آن جشنواره فجر به وجود می‌آید.

جشنواره فرم ثبت‌نام را جلوی فیلمساز می‌گذارد و می‌گوید، بنویس در بخش نگاه نو می‌خواهی باشی. او هم برای اینکه می‌خواهد دیده شود و احتمال حضورش را در جشنواره بالا ببرد، تیک نگاه نو را می‌زند. پس شاید خیلی ایرادی به او وارد نباشد. اما واقعا اعجاب از اینکه قانون به این سادگی را نمی‌شود بعد از ۳۸ سال اجرایی کرد روز به روز در ما بیشتر می‌شود. ۳۸ عدد وحشتناک بالایی است.

مرز میانسالی است از جوانی گذشته است. اگر در ۳۸ سالگی قدرت تصمیم‌گیری وجود نداشته باشد پس بهتر است فراموش کنیم، قرار است چه جور کاری را انجام دهیم. یعنی کسی که این آیین‌نامه را نوشته و شرط بخش نگاه نو را پروانه ساخت سینمایی گذاشته، حدس نمی‌زده که ممکن است فیلم قبلی یک فیلمساز به جشنواره جهانی رفته باشد (یک خانواده محترم؛ مسعود بخشی)، یا در اکران عمومی دیده شده باشد (جینگو؛ تورج اصلانی) و وقتی فیلم‌های جدیدشان که اتفاقا پروانه ساخت سینمایی هم گرفته‌اند (یلدا و حمال طلا) به جشنواره می‌آیند در واقع فیلم اولشان نیست و فیلم دومشان است؟

کاملا این حدس را می‌زده و می‌دانسته که جشنواره‌ای مثل کن احتمالا فیلم فیلمسازی که فیلمسازی بلد نیست را (ارزش‌گذاری روی فیلم مسعود بخشی نمی‌کنم) به یکی از بخش‌هایش راه نمی‌دهد یا زعمای اکران احتمالا فیلمی را که ارزش سینمایی نداشته باشد، اکران نمی‌کنند. در این مورد هم مثل همیشه درگیر دایره دور خودمان هستیم.

احتمالا حواسمان نیست که پایمان را از خط مرزی بیرون بگذاریم دیگر کسی اهمیت نمی‌دهد که دیجیتال ساخته‌ای یا سوپراسکوپ ۷۰ میلی‌متری. فیلم است که باید از خودش دفاع کند. اگر در یک جشنواره فقط قانون تفاوت پروانه ساخت به روش سازمان سینمایی وجود داشت احتمالا من حقم است که حرف‌هایم برود در طبقه منفی ۳ بایگانی.

نکته ظریف‌تر این گاف آیین‌نامه‌ای که دیگر تبدیل به اصل جریان کج در جشنواره فجر شده این است که احتمالا کسی که ایده بخش نگاه نو یا همان اولین ساخته فیلمسازان را داده است به این سوی ماجرا فکر کرده که چند جوان فیلمساز در یک زمین با هم بازی می‌کنند و شرایط ظاهری‌شان مساوی است و بهتر بودنشان را کیفیت بازی/ فیلم‌هایشان تعیین می‌کند. این یعنی بازی عادلانه در زمین بازی مساوی. اما این معادله به هم خورده است.

درک کنید. وقتی فیلم دوم فیلمساز (امسال که فیلم چهارمی داریم که به عنوان فیلم اولی حضور دارد!) به جای فیلم اولش روی پرده می‌رود، فیلمساز عملا در زمین چند امتیاز از رقیبش پیش است. تجربه فیلم اول، تجربه‌ای است که شاید خیلی‌ها از پس آن برنیایند، اما اگر فیلم دوم را بسازند دیگر گاف‌هایی که در فیلم اول مرتکب شده‌اند را نخواهند داشت.

آیین‌نامه‌نویس فجر فعلی آگاهانه عدالت را زیر پا گذاشته است و هیچ مرجع دیگری هم در پی اصلاح این آیین‌نامه نیست. این حرف‌ها هم احتمالا به بایگانی می‌رود. اما نکته نهایی این است که چشم تاریخ همیشه باز است. یادتان نرود.