امیرکبیر؛ پیشرو، فهیم و مترقی

محمدتقـــی‌خــــان فراهانی مشهور به «امیرکبیر» یکی از انسان‌های تأثیرگذار در تاریخ ایران که در زمینه‌های متعدد به داد این کشور رسید، اما در زمانه خود پایانی تلخ انتظارش را کشید. آنچه این روز‌ها و در دنیای اطراف خود با آن روبه‌رو هستیم، این سؤال را برای ما ایجاد می‌کند که «امروز چه بخشی از زندگی و آرای امیرکبیر را می‌توانیم سرلوحه قرار دهیم؟»

این سؤال را با خسرو معتضد، مورخ و تاریخ‌پژوه در میان گذاشتیم و او توضیح می‌دهد که امیرکبیر، بهترین الگو برای خروج کشورمان از مشکلات فعلی است.

میرزا محمدتقی‌خان فراهانی از مهم‌ترین و اثرگذارترین رجال سیاسی است که تاریخ کشور ما به خود دیده است. او خدمات بی‌شماری در عرصه داخلی و بین‌المللی به سرزمین خود ارائه داد و آن‌قدر پیش رفت که در نهایت برخی مخالفان تاب نیاوردند و دستور قتل او را به آن شکلی که درباره‌اش خوانده‌ایم صادر کردند.

با نگاهی به صفحات تاریخی به‌جا مانده از تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌های او به سادگی متوجه خواهیم شد کشورمان دیگر کمتر سیاستمداری را همچون امیرکبیر به خود دیده است؛ هرچند که افرادی نظیر محمد مصدق هم در همین دایره جای می‌گیرند و نمی‌توان منکر خدمات آنان شد.

اما پرسشی که شما مطرح کرده‌اید، پرسشی سخت است به این جهت که یافتن فردی مشابه امیرکبیر در میان رجال سیاسی‌مان ممکن نیست. امیرکبیر مردی‌ست با مختصات کاری و حتی تفکراتی که به جرأت معتقدم تنها خاص خود او به شمار می‌آید.

او دانش سیاسی بسیاری در زمینه کار‌های مرتبط با قشون داشت، چراکه دست پرورده عباس میرزا، نابغه آن روزگار بود. سیاستمداری آگاه و برخوردار از دانشی گسترده بود، آنچنان که می‌توان او را ایرانشناس هم دانست. وسعت نگاه او باعث شد تا در سفر به کشور‌های دیگر، به دنبال الگوبرداری از مدارس و دانشگاه‌ها و حتی مراکز فرهنگی‌شان برود. در میان سفر‌هایی که امیرکبیر انجام داد، سفرش به روسیه حائزاهمیت بود.

این سفر تأثیر بسیاری در گسترش وسعت دید امیرکبیر به جای گذاشت، مسأله‌ای که ما در رجال سیاسی خودمان سراغ نداریم. به یاد دارید که سیاستمداران روزگار ما در سفر‌های سیاسی خود به سراغ مدارس، دانشگاه‌ها و حتی مراکز فرهنگی کشور‌ها بروند و از آن‌ها برای احداث موارد مشابه الگوبرداری کنند؟

اما در آن سفر روس‌ها، امیرکبیر و هیأت همراه او را به دیدار از این مراکز بردند تا با نشان دادن مراکز مدنی جلوی ایرانی‌ها قدرت‌نمایی کنند و از آنان زهرچشم بگیرند. با این حال امیرکبیر به جای مقهور شدن از این دیدار، برای بهبود شرایط مملکت خود درس بسیار گرفت و اطلاعات ارزشمندی جمع‌آوری کرد.

او حتی دوره‌ای هم به یادگیری دیپلماسی سپری کرد. امیرکبیر افزون براین‌ها جامعه‌شناس هم بود و با لایه‌های مختلف و اقشار جامعه آشنایی کامل داشت.
شما در میان کدامیک از سیاستمداران کشورمان به فردی با چنین سطح اطلاعات برخورد کرده‌اید؟ دانش او در نیمه نخست و دوم قرن نوزدهم فوق‌العاده بود، نگاهی به نامه‌های به جای مانده از دستورات او بیندازید تا ببینید از چه سطح اطلاعاتی برخوردار بود.

علاوه بر این، از سیستم اطلاعاتی بسیار قوی هم برخوردار بود و از هر آنچه برکشور می‌گذشت، خبر داشت تا جایی که حتی انگلیسی‌ها اعتراف کرده‌اند امیرکبیر در سفارت آنان جاسوس داشته! او از عامل نفوذی در سفارت روسیه که آن زمان مهم‌ترین قدرت زمانه‌اش به شمار می‌آمد هم برخوردار بود، چراکه خواهان مبارزه با نفوذ قدرت انگلستان و روسیه بود و همین هم منجر به قتل و براندازی‌اش شد.

بهبود شرایط ایران امروز نیازمند وجود افرادی با سطح دانش و جرأتی همچون امیرکبیر است، او حتی در جریان مشکلات مردم هم بود و از فشار‌های حکومت به مردم هم خبر داشت. امیرکبیر حقوق رجال سیاسی زمانه‌اش را قطع کرد؛ آیا این کار امروز هم ممکن است؟ چند روز قبل به نقل از مقام مسئولی شنیدم که برخی هنوز حقوق نجومی می‌گیرند.

اگر مسئولان خواهان بهبود شرایط زندگی مردم هستند باید در وهله نخست از درد مردم باخبر شوند. چرا امیرکبیر هنوز فراموش نشده؟ چون بی‌اغراق فردی در حد «ژان باتیست کلبر»، وزیر اقتصاد دربار لوئی چهاردهم بود. چرا سیاستمداران امروز نمی‌توانند همچون او عمل کنند؟ به این خاطر که مطالعه ندارند و تا این موارد حل نشود، نمی‌توان انتظار ظهور دوباره مردی همچون او را داشت.

منبع: روزنامه ایران