بلاک نکن، حرف بزن، تحمل کن

محسن آزموده | یکی از اتفاقات بحث‌برانگیز و عبرت‌آموز در هفته‌های اخیر که جامعه ایران روز‌های متلاطمی را پشت سر می‌گذاشت، واکنش‌هایی بود که افراد نسبت به یکدیگر، به ویژه در فضای مجازی نشان می‌دادند.

به بیان روشن‌تر، وقتی تقریبا همه در واکنش به وقایع و حوادث سیاسی و اجتماعی و فرهنگی بیرونی که از قضا شتاب و شدت و حدت روزافزونی یافته، در آشفته بازار فضای مجازی به ابراز عقیده و اظهار موضع صریح پرداختند، با عکس‌العمل‌های شگفت‌انگیزی از سوی یکدیگر مواجه شدند.

در وهله اول شگفت‌انگیز و باورنکردنی، مواضع و اظهارنظر‌های بسیار متفاوتی بود که از دوستان و آشنایان بود. کسانی که فکر می‌کردند سال‌هاست یکدیگر را می‌شناسند و با عقاید و دیدگاه‌های یکدیگر آشنا هستند، به یک‌باره متوجه شدند که به لحاظ فکری و عقیدتی و احساسی و تمایلات، فرسنگ‌ها از یکدیگر دور هستند و در برخی مسائل کاملا با یکدیگر در تضاد.

هیچ دو انسانی به جهان درونی یکدیگر دسترسی مستقیم ندارند و ما باورها، احساسات و خواسته‌های دیگران را صرفا با واسطه گفتار، کردار و زبان بدن می‌توانیم حدس بزنیم، اما اینکه آیا این گفتار و کردار و زبان بدن کاملا با آن درونیات منطبق است یا خیر، بحث دیگری است.

مشهور است که ایرانیان به دلایل تاریخی و جغرافیایی، یعنی به علت از سر گذراندن روزگاری پر فراز و نشیب، نهان روش‌اند، یعنی روزگاران دراز ناپایداری و دشواری و فقدان امنیت در طول سده‌ها و بلکه هزاره‌ها باعث شده که کمتر به دیگران و محیط پیرامونی، حتی نزدیک‌ترین افراد دور و بر خود اعتماد کنند و در نتیجه معمولا درونیات خود را از یکدیگر پنهان می‌کنند و بود و نمودشان متفاوت است.

تعارفات رایج و فراوان در فرهنگ ایرانی، زبان رندانه، چند لایه و پیچ در پیچ در شعر و ادبیات و شوخی‌ها و جوک‌هایی که در سخت‌ترین شرایط فراوان ساخته و پرداخته می‌شود، نشانه‌هایی از این خصلت روحیه نهان‌روش هستند. البته این روحیه چنانکه گفته شد، مشخصه ذاتی و ماهوی مردمان این سرزمین نیست و امروز و دیروز نیز پدید نیامده، بلکه در نتیجه انباشت قرن‌ها ناملایمات و مصایب به وجود آمده و از این حیث نمی‌توان انتظار داشت که به سهولت از میان برود.

گو اینکه این ویژگی شخصیتی، باز چنانکه اشاره شد، خود واکنشی طبیعی و ناگزیر به ناملایمات بیرونی است و در نتیجه نمی‌توان با توصیه و سفارش اخلاقی از افراد خواست که نهان‌روش نباشند و بود و نمودشان را تا سر حد امکان و مطلوب یکی کنند. به عبارت دیگر تا زمانی که شرایط بیرونی نامطلوب باشد، طبیعی است که افراد به‌رغم همه تاثیرات منفی این نهان‌روشی، به آن به عنوان سازوکاری برای بقای نفس ادامه می‌دهند.

اما همان‌طور که در بدو سخن اشاره شد، در بزنگاه‌هایی خاص که کمیت و کیفیت حوادث و وقایع بیرونی حدت و شدت بی‌سابقه می‌یابد، باز به ناگزیر یا حتی ناخودآگاه افراد موضعگیری‌های صریح و روشن اخذ می‌کنند و اینجاست که دیگرانی که تاکنون این وجه شخصیتی آن‌ها را ندیده بودند، شگفت‌زده می‌شوند.

نکته اصلی، اما واکنشی است که در این لحظات خاص از جانب افراد به وقوع می‌پیوندد؛ در هفته‌های اخیر شاهد بودیم که بسیاری از افراد وقتی متوجه شدند که حتی نزدیک‌ترین دوستان‌شان نیز در برخی مسائل سیاسی و اجتماعی و فرهنگی با آن‌ها هم نظر نیستند و بلکه مخالفند، پس از اظهار شگفتی و شاید ناراحتی، آن‌ها را «بلاک» و «آنفالو» کردند، یعنی خیلی راحت باب گفتگو را بستند و بی‌خیال یکدیگر شدند.

روشن است که هر کسی حق دارد دوستان خود را انتخاب کند، اما این شیوه بلاک کردن و مسدود کردن باب مفاهمه، نه فقط راه را بر گفتگو می‌بندد، بلکه بر تشدید آن فضای بی‌اعتمادی و در نتیجه نهان‌روشی نیز می‌افزاید، چراکه وقتی افراد نتیجه اظهارنظر صریح و آشکارشان را می‌بینند، بیشتر در لاک دفاعی فرو می‌روند و کمتر درون‌شان را برای دیگران فاش می‌کنند.

اما مساله فقط این نیست که با این کار باب گفتگو را می‌بندیم، بلکه این واکنش نشان‌دهنده این است که ما تحمل عقاید و دیدگاه‌های مخالف را هم نداریم و حاضر نیستیم در کنار آدم‌هایی زندگی کنیم که باور‌ها و احساسات و تمایلاتی متفاوت از ما دارند.

کوتاه سخن آنکه بزنگاه‌هایی از این دست، آزمون‌های ارزنده‌ای در اختیار ما می‌گذارد که خودمان را به محک تجربه بزنیم که تا چه اندازه حاضریم دیدگاه‌های مخالف حتی نزدیک‌ترین اطرافیان خودمان را گوش دهیم و به خودمان و آن‌ها اجازه دهیم که بدون ترس و واهمه (حتی از بلاک شدن) نظر خود را بیان کنند.