چه کسی اولین بار گفت: "حرف مُفت ممنوع"؟!

ضرب‌المثل‌ها و جملات عامیانه‌ای که برای درک بهتر سخن به کار گرفته می‌شود، معمولاً ریشه در حقایقی تاریخی دارد که با گذر دوران، اصل آن از بین رفته و تنها نتیجه‌اش باقی مانده است. شاید بررسی تاریخی این ضرب المثل‌ها و جملات، خالی از لطف نباشد. یکی از این ضرب‌المثل‌ها «حرف مفت نزدن» است؛ کنایه از این‌که بیهوده گویی نکن!

ریشه این ضرب‌المثل را باید در تاریخ دوره قاجار جست‌وجو کنیم؛ هنگامی که برای نخستین بار تلگراف در ایران راه‌اندازی شد. فرزانه نیک روح متین، در کتاب «۱۳ حکایت شیرین از طهران» آورده است که پس از راه‌اندازی تلگراف در ایران، کاربرد این وسیله برای عموم مردم ناشناخته بود و فقط طبقه اشراف و حکومتی‌ها برای کار‌های اداری و تجاری از آن استفاده می‌کردند.

بدیهی است که حجم پیام‌های ارسالی محدود بود و درآمد حاصله، تکافوی دستمزد تلگرافچی‌ها و کارکنان تلگراف‌خانه را نمی‌کرد، چه رسد به سود دادن به سرمایه‌گذاران. موضوع به ناصرالدین‌شاه اطلاع داده شد و او، پس از مشورت با اطرافیان، به این فکر افتاد که تلگراف را به هر شکل ممکن، وارد زندگی مردم کند.

اعلانی دولتی صادر شد مبنی بر این‌که «از امروز تا اطلاع ثانوی، تلگراف برای همه مجانی است و هر کس بخواهد می‌تواند مُفتی با فامیل و خانواده‌اش در شهر یا محله دیگر، از طریق تلگراف حرف بزند.»

مجانی شدن تلگراف، خیلی‌ها را به تلگراف‌خانه‌ها کشاند؛ هم برای کنجکاوی و هم به واسطه ارتباط با خانواده و دوستان. کار به جایی رسید که حتی اهالی تهران با خانواده و فامیلی که در ری یا محله‌های دیگر شهر داشتند هم، تلگرافی صحبت می‌کردند؛ یعنی حوصله نداشتند دو قدم راه بروند!

با گذشت سه ماه، اعتیاد مردم به تلگراف بالا گرفت و ناصرالدین‌شاه طی یک اعلان عمومی، تلگراف مجانی را قدغن کرد. از آن روز، بالای درِ تلگراف‌خانه تابلویی نصب شد با این مضمون که «به فرموده اعلیحضرت از امروز حرفِ مُفْت ممنوع است!» به این ترتیب، حرف مفت زدن، به ضرب المثلی میان مردم تبدیل شد!

منبع: روزنامه خراسان