کرونا، اقتصاد اطلاعات و حکمرانی خوب
آنچه در این یادداشت به نام «اطلاعات» عنوان می‌شود، عبارت است از داده‌هایی که با متدولوژی و ابزار صحیحی جمع‌آوری، بهروزرسانی و راستی‌آزمایی شده باشند و از همه مهم‌تر قابلیت دسترسی الکترونیکی داشته باشند.
کد خبر :
۷۸۰۳۶
بازدید :
۵۳۲۱
حامد اکبری* | پرداختن به موضوع بیماری کووید ۱۹ و اپیدمی کرونا در جهان و کشور ما به خاطر اطلاع همگانی از موضوع و اطلاع‌رسانی‌های کامل ملی و بین‌المللی و اجتماعی کاری عبث و از حوصله این یادداشت خارج است.
آنچه محل نظر نگارنده است، مشکلی بنیادی است که در مواقع بحرانی و اتفاقات دفعی خود را تمام‌قد نشان می‌دهد و عدم کارآمدی سیستم حکمرانی را شدیدا به رخ می‌کشد و آن عدم درک «اقتصاد اطلاعات» در کشور‌های توسعه‌نیافته و در حال توسعه است که در مواقع بحرانی و واکنش سریع پدیدار می‌شود و در طول سال مثل یک عفونت که کارایی بدن را کم می‌کند، در لایه‌های پنهان زندگی اجتماعی و حکمرانی و بوروکراسی حضور دارد.
در این یادداشت چند سؤال بی‌جواب طرح خواهد شد، ولی قصد نگارنده به هیچ عنوان تقلیل‌دادن یک فاجعه به یک یا چند دلیل موضوعی نیست و حتما یک اتفاق، آن هم به این وسعت و مدت و شدت که همه دنیا را درگیر کرده، صد‌ها دلیل و علت داشته و حتی ممالکی که در موضوع این یادداشت که همانا «فقدان داده‌ها و اطلاعات ملی» است، پیشرفته و مسبوق به سابقه خوب اجرائی‌اند، هم در این بلای جهانی گرفتار آمده‌اند.
در این یادداشت چند سؤال بی‌جواب طرح خواهد شد، ولی قصد نگارنده به هیچ عنوان تقلیل‌دادن یک فاجعه به یک یا چند دلیل موضوعی نیست و حتما یک اتفاق، آن هم به این وسعت و مدت و شدت که همه دنیا را درگیر کرده، صد‌ها دلیل و علت داشته و حتی ممالکی که در موضوع این یادداشت که همانا «فقدان داده‌ها و اطلاعات ملی» است، پیشرفته و مسبوق به سابقه خوب اجرائی‌اند، هم در این بلای جهانی گرفتار آمده‌اند.
چند سؤال ذهن نگارنده را درگیر کرده است!
۱. چرا ما در کشور، موضوعات بحرانی این‌چنینی را دیر متوجه می‌شویم؟
۲. چرا هیچ‌وقت نقطه آغاز و علت‌العلل بحران‌هایی این‌گونه را نمی‌توانیم کشف کنیم، در حالی که سایر کشور‌ها می‌توانند؟
۳. چرا حتی اگر بخواهیم تعداد مبتلایان به کرونا را اعلام کنیم، نمی‌توانیم؟
۴. چرا تعداد قربانیان این ویروس در کشور ما و کشور‌های مشابه هیچ وقت مشخص نیست و دنیا ما را به پنهان‌کاری متهم می‌کند؟
۵. چرا نقاط با ریسک بالا در کشور قابل شناسایی نیستند تا قرنطینه لازم انجام شود؟
۶. چرا نمی‌توانیم جلوی مسافرت افراد با احتمال بالای ناقل‌بودن را بگیریم؟
۷. چرا نمی‌توانیم گروه‌هایی بیشتر در معرض خطر را در جامعه شناسایی کنیم و برایشان برنامه ویژه‌ای ترتیب دهیم؟
۸. چرا نمی‌توانیم شبکه افرادی را که یک بیمار با آن‌ها در تماس بوده و قاعدتا احتمال انتقال ویروس به آن‌ها بیشتر است، شناسایی کنیم؟
۹. چرا نمی‌توانیم نقاط احتمالی آلوده‌شدن توسط یک بیمار که بیماری‌اش محرز شده، پیدا کرده و ضدعفونی کنیم؟
۱۰. چرا نمی‌توانیم خدمات بانکی را کاملا غیرحضوری کنیم؟
۱۱. چرا نمی‌توانیم لااقل در موارد بحرانی دولت الکترونیک را به‌طور کامل اجرائی کنیم؟
یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین پاسخ‌های سؤالات بالا را باید ضعف اکوسیستم داده و اطلاعات کشور دانست. آنچه در این یادداشت به نام «اطلاعات» عنوان می‌شود، عبارت است از داده‌هایی که با متدولوژی و ابزار صحیحی جمع‌آوری، بهروزرسانی و راستی‌آزمایی شده باشند و از همه مهم‌تر قابلیت دسترسی الکترونیکی داشته باشند. (web service)
متأسفانه ما در کشور الگوی مناسب و وحدت رویه‌ای برای داده‌برداری‌های منظم و طبقه‌بندی‌شده نداریم. چیزی که بیشتر کشور‌های دنیا از زمان جنگ جهانی دوم تاکنون به طور دائمی داشته‌اند. در کشور ما متأسفانه راستی‌آزمایی داده‌ها و بهروزرسانی آن‌ها معنا ندارد. بسیار پیش آمده است که دیتای سالیان گذشته به عنوان اطلاعات مرتبط با افراد ذکر شده است.
ایجاد دسترسی‌های اینترنت‌محور و وب‌سرویس‌ها و APIها در کشور ما بسیار به‌ندرت وجود دارد. حتی سازمان ثبت احوال در یک سیاست‌گذاری ابلهانه و ضدتوسعه‌ای و منفعت‌طلبانه وب‌سرویس اطلاعات هویتی افراد را صرفا به سازمان‌های دولتی می‌دهد و همان را هم به صورت آفلاین و با دریافت هزینه و با هزار ایراد و خطا ارائه می‌کند که اساسا این کار غیرقانونی است.
ما در کشور مفهومی به نام هویت یکتای دیجیتال را به یک فرهنگ عمومی تبدیل نکرده‌ایم. هویت یکتای دیجیتال یا Unique Identification) UID) اصلی‌ترین زیرساخت ساماندهی داده‌ای و اطلاعات جامعه است. با وجود هویت دیجیتال و ارتباط با Web Serviceهای مختلف در کشور می‌توانیم بسیاری از مشکلات را که در سؤالات فوق طرح شد، حل کنیم.
متأسفانه در کشور، اطلاعات مرتبط با «درخت خانوادگی» Family Graph افراد را نداریم. یعنی ما نمی‌دانیم هر فرد چند برادر و خواهر دارد و آن‌ها کیستند؟ و پدر و مادرشان کیست؟ بنابراین در موردی مثل بحران پیش‌آمده ویروس کرونا ما حداقل اطلاعات را برای احتمال سرایت ویروس در نزدیک‌ترین افراد به یک شخص مشکوک نداشته و از اقدام مؤثر عاجزیم.
در کشور ما اطلاعات نقشه همکاری افراد وجود ندارد. ما نمی‌دانیم هرکسی شغلش چیست؟ و در کجا کار می‌کند؟ و همکاران نزدیکش چه کسانی هستند؟ که ممکن است در صورت بروز بحران‌های این‌چنینی به سمت قرنطینه‌کردن‌های هوشمند حرکت کنیم.
ما، صاحبان کسب‌وکار‌ها و کسب‌وکار فعلی‌شان را می‌شناسیم، ولی وب‌سرویسی برای آن وجود ندارد که پروتکل‌های حمایتی، حفاظتی، بهداشتی، توسط وزارت بهداشت به آن‌ها ابلاغ شود. ما زیرساختی نداریم که در مواقع بحران از مسیر رفت‌وآمد افراد و محل‌های خرید افراد توسط خود افراد آگاه شویم و هشدار‌های لازم را به آن‌ها به صورت هوشمندانه بدهیم. ما اساسا مفهوم بانکداری الکترونیک را پیاده‌سازی نکرده‌ایم. زیرا زیرساخت احراز هویت دیجیتال را نداشته و عملا حضور در بانک جزئی از فرایندهاست.
ما اساسا هیچ سطحی از دولت الکترونیک را در کشور عملیاتی نکردیم. یعنی از صفر تا صد هیچ خدمت و کالای عمومی را نمی‌توان به صورت الکترونیکی دریافت کرد که حداقلش احراز هویت دیجیتال است که این دو مورد توسط UID یا هویت یکتای دیجیتال قابل رفع است، به دلایل شمرده شده ما از اعلام آمار و ارقام صحیح در این مورد هم مثل موارد دیگر عاجزیم.
بروز این بحران‌ها باعث می‌شود این کاستی‌ها شدت عمل ویروسی مثل کرونا را چندین برابر کرده و ما بیش از یک بیماری از آن ضربه بخوریم. بدیهی است وجود درکی جامع از اقتصاد اطلاعات در تمامی شئون زندگی اجتماعی نزد سیاست‌گذاران باعث خواهد شد در چنین بحران‌هایی به دور خودمان نچرخیم!
*پژوهشگر اقتصاد اطلاعات و سیاست‌گذاری دولت الکترونیک
۰
