فریبرز رئیس دانا؛ زندگی و زمانه چپ اندیش خاص

فرادید | فریبرز رییس‌دانا، نویسنده و اقتصاددان مطرح، روز دوشنبه ۲۶ اسفند ماه در ۷۱ سالگی، بر اثر ابتلا به بیماری کرونا در بیمارستان تهران پارس درگذشت. رئیس‌دانا در حوزه اندیشه‌ای تحت تاثیر اندیشه‌های کارل مارکس قرار داشت و تا پایان عمر نیز به این اندیشه وفادار ماند.

به گزارش فرادید، فریبرز رئیس دانا در کنار چهره‌هایی، چون سید هادی خسروشاهی، محمد میر‌محمّدی، فاطمۀ رهبر، حسین شیخ‌الاسلام، دکتر موسی زرگر، سید هاشم بطحایی، دکتر محمد‌رضا راه‌چمنی، دکتر اسماعیل یزدی و عفت موسوی از جمله چهره‌های سرشناس سیاسی است که در مدت اخیر به علت ابتلا به کرونا در گذشتند.

رئیس‌دانا، متولد ۱۳۲۷ در تهران و از استادان پیشین اقتصاد در دانشگاه تهران بود. وی دوره کارشناسی اقتصاد خود را در دانشگاه تهران گذراند و دوره کارشناسی ارشد را در رشته اقتصاد سنجی در دانشگاه ملی خواند. رئیس دانا در نهایت تحصیلاتش را در سطح دکتری رشته اقتصاد و علوم سیاسی مدرسه اقتصاد لندن گذارند.

از این دانش‌آموخته دکتری اقتصاد در مدرسه اقتصاد و علوم سیاسی از مدرسه اقتصاد لندن، تالیفات، ترجمه‌ها و تحقیق‌های پرشماری بر جا مانده است. حاصل تلاش او در این عرصه، تالیف دست کم ۱۵ جلد کتاب در حوزه توسعه اقتصادی، دموکراسی، آزادی و مقالاتی پرشمار در نشریات تخصصی و عمومی به جا مانده است که از آن میان می‌توان به «آزادی و سوسیالیسم»، «اقتصاد سیاسی توسعه» و «منش روشنفکری» اشاره کرد.

این اقتصاددان، نویسنده و مترجم در دوره‌هایی در دانشگاه‌های ملی، علوم بهزیستی و توانبخشی ایران به تدریس مشغول بود.

رئیس‌دانا در حوزه رسانه‌ای گرچه به‌عنوان اقتصاددانی شناخته می‌شد که از منظر سیاسی و اجتماعی به تحلیل مسائل اقتصادی می‌پردازد، اما فعالیت‌های او محدود به این حوزه‌ها نبود و در بخش‌های فنی اقتصاد نیز صاحب اثر و تالیف بود. پول و تورم، رویکرد و روش در اقتصاد در کنار تالیفاتی در حوزه اقتصاد سیاسی و جهانی‌سازی از جمله تالیفات این اقتصاددان بوده است. در کنار این مسائل اقتصادی، ادبیات، مسائل روشنفکری و اندیشه‌ای را نیز می‌توان از دغدغه‌های این عضو کانون نویسندگان معرفی کرد.

از منظر اندیشه‌ای، رئیس‌دانا جزو اقتصاددانانی بود که دل‌بسته اندیشه‌های کارل مارکس بود، اما در سراسر زندگی خود مرز مشترکی با مارکسیست‌های ارتدوکس داشت و هیچ‌گاه اندیشه سیاسی خود را به منافع حزبی و جریانی بر آمده از این اندیشه گره نزد. او تا آخرین روز حیات خود یک مارکسیست آکادمیک باقی ماند و از همین منظر هم اقدام به تجزیه و تحلیل‌های مباحث اقتصادی و اجتماعی کرد.

مهم‌ترین دغدغه رئیس‌دانا از نگاه موسی غنی‌نژاد برجسته‌ترین اقتصاددان طرفدار اقتصاد آزاد، "انسان" بود. غنی‌نژاد، رئیس‌دانا را این‌گونه توصیف می‌کند: "او جان شیفته انسانیت و بی‌قرار برای کمک به همنوعان بود. " غنی‌نژاد می‌گوید در اکثریت قریب به اتفاق آرمان‌های انسانی نظیر رسیدن به جامعه‌ای به‌دور از فقر، فساد، ستم، تبعیض و استبداد، او و رئیس‌دانا اشتراک داشتند هر چند که در روش رسیدن به این آرمان‌ها با یکدیگر هم نظر نبودند.

صداقت، شهامت در بیان اعتقادات و باورها، حضور همیشگی او در میان "زحمت‌کشان" و چند وجهی بودن رئیس دانا از اقتصاد، پژوهش در حوزه‌های آسیب‌های اجتماعی و ادبیات از مهم‌ترین ویژگی‌های منحصر به فرد او بود.

تحقیقات او در حوزه آسیب‌شناسی اجتماعی و به ویژه پژوهش‌های رئیس‌دانا در حوزه اقتصاد مواد مخدر و شبکه آن در ایران، فعالیت‌هایی یگانه بوده‌اند.

عباس عبدی تحلیل گر، در پی در گذشت فریبرز رئیس دانا در کانال تلگرامی خود نوشت: "با آقای فریبرز رییس‌دانا هم محله هستیم. یعنی تا دیروز بودیم، و بجز مواردی که در نشست یا جلسه‌ای می‌دیدمشان در محله هم هر از گاهی سلام و علیکی داشتیم. ولی پس از زندان اخیرش که به علت مجموعه مشکلات و سپس بیماری شکسته شده بود کمتر در محله می‌دیدمش. چند ویژگی مهم داشت. پرشور و با محبت و رهروی پیوسته و همیشه با انگیزه؛ همچنین صادق با افکارش و به دور از کینه و نفرت‌های شخصی که در خیلی از ما دیده می‌شود. ویژگی مشارکت جویانه ایشان در امور نمونه مناسبی بود برای روشنفکری ایران. استقلاش را داشت و البته حرفش را هم می‌زد. متاسفانه کرونا تازه در آغاز راه است امیدواریم در ادامه کمتر دچار این‌گونه خسارت شویم. "

دکتر ناصر فکوهی استاد دانشگاه تهران نیز در یادداشتی در مورد فریبرز رئیس دانا نوشت: " زندگی او، پایبندی‌اش به عقایدش، پای فشاری‌اش بر اخلاقی زیستن، دوری جستن از فساد و تحمل هر فشار و مشکل و سختی - که بسیار بر او روا شد- برای آنکه به این اخلاق بدان باور داشت، سوای آنکه چه نظری درباره این عقاید داشته باشیم، احترام برانگیز است. بار‌ها و بارها، فریبرز را می‌دیدم که با افتخار و سربلندی و شجاعت در رسای این و آن دوست از دست رفته، بلند‌گو به دست می‌گرفت و در صف اول سخنرانی می‌کرد. همیشه برای این کار آماده بود تا جایی که کسی را جسارت سخن گفتن نبود، فریبرزی باشد که زبان بگشاید و اندوه کسانی را که خاموشند با صدای بلند و بی‌واهمه بیان کند. افسوس که در روزگار کرونا شاید در خاموشی در خاک بیارامد. "