آشنایی با عوامل اصلی آلودگی هوا و چارهاندیشی برای آن
«نفس»، زندگی است! ولی متأسفانه بسیاری از مواد شیمیایی و طبیعی در حال تهاجم به مجاری تنفسی هستند و باعث مشکلات تنفسی میشوند.
کد خبر :
۷۸۹۷
بازدید :
۴۸۰۸
«نفس»، زندگی است! ولی متأسفانه بسیاری از مواد شیمیایی و طبیعی در حال تهاجم به مجاری تنفسی هستند و باعث مشکلات تنفسی میشوند.
آلودگی هوا را درکل به دو بخش آلایندههای داخلی و خارجی تقسیم میکنند. هوایی که ما تنفس میکنیم، شامل ٧٨ درصد گاز ازت (نیتروژن) و ٢١ درصد گاز اکسیژن است و بقیه هوا (یعنی یکدرصد باقیمانده) از گازهای کربندیاکسید (CO٢) به میزان ٠,٠٤ درصد و گازهای نادر و غبارهای سمی، خاک و میکروارگانیسمهایی تشکیل شده است که هوا را آلوده میکنند.
این مواد آلاینده، حاصل فعالیتهای طبیعی و دخالت انسان است. زندگی در قرن ٢٠ و ٢١ باعث رواج آلایندههای شیمیایی مختلف شده است که در ادامه به برخی از مهمترین آنها اشاره میکنیم.
گاز ازن: گاز ازن یا O٣، یک آلاینده قوی محسوب میشود و بسیار خطرناک است. (البته باید بین ازن موجود در لایههای بالای اتمسفر یا استراتوسفر و ازن موجود در لایههای پایین اتمسفر یا تروپوسفر، تفاوت قائل شد.
ازن استراتوسفری، پرتوهای زیانبار خورشید را جذب میکند و در حقیقت عامل فیلترکردن پرتوهای خورشید است و به همین دلیل برای ادامه حیات در زمین لازم است، اما ازن تروپوسفری آلایندهای خطرناک است که ممکن است باعث بیماریهای ریوی شود).
درواقع این نوع آلودگی در فصل تابستان و بهویژه زمانی که آفتاب شدیدتر است، گسترش مییابد. امواج فرابنفش خورشید با انجام واکنشهای شیمیایی باعث تغییر بعضی از آلایندههای اولیه هوا (مثل دیاکسید ازت یا هیدروکربنها) و باعث تولید ازن میشود.
اکسیدهای ازت (NOx): شایعترین و بیشترین آنها دیاکسید ازت است. این گاز، بیشتر حاصل دود خودروهای گازوئیلسوز است، چون این خودروها برخلاف ماشینهای بنزینسوز، در اگزوز خود مبدل کاتالیزوری ندارند.
کار اصلی این مبدلها این است که آلایندههای موجود در دود خودروها را تجزیه و آنها را به موادی کمضرر تبدیل کنند. به همین دلیل است که امروزه نصب اینگونه مبدلها در بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان ضروری است.
منواکسیدکربن (CO): این آلاینده از سوختن ناقص مواد بسیاری مانند سیگار، بنزین، زغالسنگ، چوب و... پدید میآید. این آلاینده در محیطی که به اندازه کافی اکسیژن نداشته باشد، از سوختن ناقص ایجاد میشود.
دیاکسیدگوگرد (SO٢): اینآلایندهحاصل سوختن سوختهای فسیلی مثل نفت و زغالسنگ است.
آمونیاک (NH٤): از دیگر آلایندهها میتوان از آمونیاک یا NH٤ نام برد. در حالت گازی آمونیاک باعث خنثیشدن گازهای اسیدی مثل SO٢ میشود، اما وجود مقدار زیاد آن در خاک به دلیل انجام واکنشهای شیمیایی، باعث تغییر ماهیت شیمیایی خاک و آلودگی آن میشود.
مواد آلی فرار: از دیگر آلایندهها میتوان از مواد آلی فرار مثل «بنزن» نام برد که بسیار سمی و سرطانزاست.
اگر بخواهیم درباره آلایندههای طبیعی هم صحبت کنیم، باید گفت خود طبیعت هم گاهی باعث آلودگی هوا میشود. مثال بارز آن ریزگردها و توفان شن و خاک یا حتی گردههای گیاهان در فصل بهار است که مشکلات عمده تنفسی را ایجاد میکند.
از موارد نادر دیگر، مشکلات حاصل از انتشار دود و گردوغبار حاصل از آتشفشانها و همچنین انتشار میکروارگانیسمهایی مانند باکتریها، قارچها و ویروسها و گاهی حتی انتشار گازهای فوقسمی مثل رادون (Radon) است که در اثر تحولات زیرزمینی در هوا منتشر میشوند.
آلایندههای درونی: نوع دیگری از آلودگی هوا که در خارج از منزل یا محل کار نیست، آلودگی هوای داخلی در اثر آلایندههای داخلی است. انسانهای امروز ٧٠ تا ٩٠ درصد از وقت خود را در محیطهای بسته (مانند خانه، محل کار، ماشین، اتوبوس، مترو و...) میگذرانند.
آلودگی هوای داخل در بسیاری از موارد بسیار بیشتر از هوای خارج است و عوامل تشکیلدهنده آن هم بسیار متفاوت هستند، منشأ این آلایندهها نیز بسیار متنوع است.
برای مثال از دود وسایل نقلیه درون پارکینگ و شوفاژ گرفته تا آشپزخانه میتواند باعث آلودگی محیطهای بسته شود. حتی اگر از کولرها و گرمادهندههای بهاصطلاح گازی نیز به صورت درست و مناسب نگهداری نکنیم، باعث انتقال باکتریها، گردوخاک و کپک به فضای درون خانه میشوند.
آلایندههای دیگر شامل لوازم و وسایل بهکاررفته در داخل خانه، مواد حفاظتکننده از چوب، ورنی، رنگ و مواد شوینده است. گاهی موضوع گردوغبار و حتی پشم شیشه نیز مطرح میشود. در بعضی خانهها که حیوانات اهلی یا حتی گل و گیاه نگهداری میکنند، با آلایندههای ناشی از طبیعت این جانداران مواجه هستیم.
درون هر وسیله نقلیه نیز کلکسیونی از انواع آلایندههاست. خوشبختانه امروزه افکار عمومی نسبت به آلودگی هوا بسیار حساس شده است. از حدود ٢٠ سال قبل به این طرف، چهره آلودگی هوا تغییر کرده و بسیاری از تلاشهای انسانی باعث بهبود کیفیت هوا شده است ولی درعینحال آلایندههای نوپدید باعث وخامت اوضاع شدهاند.
تا پایان دهه ٧٠ میلادی، بیشتر آلایندههای هوا را کارخانجات، وسایل گرمایش و منازل ایجاد میکردند. ولی با بهبود کیفیت دستگاههای گرمایشی یا انتقال کارخانهها به خارج شهرها و کوچکشدن کارخانجات بزرگ و وضع قوانین سختگیرانه در زمینه آب و هوا و خاک، اوضاع بهتر شده و اتومبیلها نیز از اگزوزهای دارای کاتالیزور (مبدل کاتالیزوری) استفاده میکنند و این بهنفع پاکیزگی هوا و درنهایت سلامت ماست.
همانطور که گفتم، نفس، زندگی است. پس هر عاملی که تنفس ما را به خطر بیندازد، با زندگی ما بازی میکند. آلایندههای هوا نهتنها بر سلامت راههای هوایی تأثیر میگذارند بلکه از طریق دهان و بینی، از دستگاه گوارش و حتی از سطح پوست جذب میشوند و به این اندامها نیز صدمه میزنند.
ولی در نهایت، باید در نظر داشت که مهمترین مشکلات برای دستگاه تنفسی ایجاد میشود. گازهای سمی مثل مونواکسیدکربن که ناشی از گاز اگزوز وسایل نقلیه و حتی سیگار هستند، از راه مجاری تنفسی وارد ریه و سپس وارد خون شده و در نهایت باعث خفگی و مرگ سلولها میشوند.
امروزه ثابت شده است که آلودگی شدید هوای شهرهای بزرگ باعث ناراحتی تنفسی و افزایش مرگومیر ناشی از بیماریهای قلبی و عروقی میشود. مسئله مهم دیگر، آلودگی مزمن و همیشگی هواست. یعنی حتی اگر میزان آلودگی هوا در حد پایین باشد اما به صورت مزمن ادامه یابد، باعث بهخطرافتادن سلامتی میشود.
طبقهبندی افراد حساس به آلودگی هوا
کودکان کمتر از ششسال، از جمله افراد حساس به آلودگی هوا هستند. آلوئولهای تنفسی (حبابچههای تنفسی) کودکان در حال رشدکردن است و به همین دلیل به آلودگی هوا حساسترند.
از دیگر گروههای درخطر، میتوان به اینها اشاره کرد: افراد مبتلا به بیماریهای قلبی که به منواکسیدکربن حساس هستند، افراد مبتلا به نارساییهای تنفسی که در حالت عادی کمبود اکسیژن دارند و در این شرایط مشکلات بیشتری پیدا میکنند، افراد مبتلا به آسم که به علت آلودگی هوا، بارها دچار حمله میشوند و افراد مسن که ایمنیشان دچار اختلال نیز شده است.
وظیفه ما اطلاعرسانی، محافظت، پیشگیری و تشخیصدادن است. باید با ترک سیگار، استفادهنکردن از وسیله نقلیه شخصی در ایام غیرضروری، خارجنشدن در مواقعی که آلودگی زیاد است و نرفتن به مکانهایی که آلوده است، آلودگیها را تشدید نکنیم.
اما گذشته از این موارد، یک وظیفه عمومی هم وجود دارد. میدانید که تنفس هوای سالم و غیرآلوده یک حق است که در سالهای ١٩٩٠ میلادی بهعنوان قانون در کشورهای اروپایی ثبت شده است. بسیاری از این کشورها توانستهاند از آلودگی هوا بکاهند، پس دلیلی وجود ندارد که ما نتوانیم از آلایندههای هوا کم کنیم.
یکی از این راهها، استفاده از مبدلهای کاتالیزوری در اگزوز خودروها، استفاده از سوختهای غیرآلودهکننده مانند گاز مایع یا حتی استفاده از خودروهای برقی (و خودروهایی که با باتری فعالیت میکنند) و خودروهای هیبریدی است. امروزه استفاده از این راهکارها، در اروپا و آمریکا بهشدت گسترش یافته است.
موضوع مهم دیگر اطلاعرسانی از طریق رسانهها، مجلهها و ایجاد رغبت به استفاده از موادی است که هوا را کمتر آلوده میکنند. راهکار دیگر ممنوعکردن استعمال دخانیات در اماکن عمومی، رستورانها، تاکسی، هتل و هرجایی است که احتمال ضایعشدن حق افراد خواهان هوای سالم وجود دارد.
این موضوع در کشورهای اروپایی و آمریکا، به شکل قانون اجرا میشود. آگاهیدادن به نسل جوان و حتی کودکان در مدرسه، امری بسیار مهم است که باید به آن فکر کرد.
توصیههایی برای دوری از آلودگی هوا
در محلهای آلوده از ماسکهای مخصوص استفاده کنید. این نکته را به تمامی بیماران خود نیز توصیه میکنم و حتی ماسکهایی را که با خود از فرانسه میآورم، به آنها میدهم تا مانع وخیمترشدن حالشان شود.
توصیه دوم اینکه اگر کودک خردسال به خیابان میبرید، سعی کنید از کالسکههای بلند استفاده کنید، اگر راننده هستید و در شهر رانندگی میکنید، با سرعت ٥٠ کیلومتر در ساعت رانندگی کنید چون با این سرعت کمترین میزان آلاینده از اتومبیل خارج میشود.
همیشه با بینی نفس بکشید؛ نه با دهان!
درون خانه سیگار نکشید، حتما هرروز پنجرهها را باز کنید تا هوا جابهجا شود.
خانههایتان را از نظر هدررفتن انرژی عایق کنید تا مجبور نباشید از وسایل گرمایشی بیشتر استفاده کنید.
از بهکاربردن اسپری و مواد شوینده تا حد امکان خودداری کنید.
سعی کنید در منزل از جاروبرقیای استفاده کنید که فیلتر HEPA داشته باشد تا بخشهایی از گردوخاک، دوباره به درون خانه برنگردد.
سعی کنید خانه را بهجای جارودستی، با دستمال نمدار گردگیری کنید تا گردوغبار پراکنده نشود.
سعی کنید هر هفته ملحفههای تختخواب را عوض کنید. تشک را جاروبرقی بکشید و بگذارید چندساعت در معرض هوای آزاد باشد.
امیدواریم که این نکات کمکی باشد برای بهترفهمیدن مشکلات آلودگی هوا و بیشتر حساسشدن مسئولان و شهروندان برای جلوگیری از آلودگی هوا تا چارهای برای حل مشکلات بهوجودآمده در اثر آلودگی هوا بیندیشند.
۰