آپولو ۱۳، خطرناک‌ترین ماموریت نافرجام به ماه

دو روز بعد از پرتاب آپولو ۱۳، مخزن اکسیژن آن منفجر شد و ماموریت فرود بر ماه، به ماموریت نجات فضانوردان بدل شد

پنجاه سال پیش در سال ۱۹۷۰، فضاپیمای آپولو ۱۳ به سوی ماه پرتاب شد. اما تنها دو روز بعد، یک انفجار و این پیام که: «هیوستون (مرکز فضایی آمریکا) ما دچار یک مشکل شده‌ایم»، جهان را تکان داد.

پنجاه سال پس از آن، سازمان فضایی ناسا در سالگرد ماموریت آپولو ۱۳، آن را یک «شکست موفقیت آمیز» توصیف کرده است که معرف یکی از شکست‌های عمده و یکی از معجزات معروف این سازمان است. ماموریت آپولو ۱۳، بخشی از تاریخ فضانوردی است که روایت داستان آن در طول سال‌ها ادامه یافته است و حتی امروز به عنوان ماموریتی که توجه جهان را به خود جلب کرد، تجلیل می‌شود.

روز ۱۱ آوریل بود که آپولو ۱۳ به مقصد ماه پرتاب شد، اما دو روز بعد، در روز ۱۳ آوریل، مخزن اکسیژن آن منفجر شد و ماموریت فرود بر ماه، به ماموریت نجات فضانوردان از شناور شدن در فضا بدل شد. روز ۱۷ آوریل، شش روز پس از آغاز ماموریت سفر به سوی به ماه، فضانوردان آپولو ۱۳ به سلامت وارد جو زمین شدند، و پایانی غیرمنتظره بر ماموریتی نافرجام رقم خورد.

هرچند این واقعه اکنون به عنوان یکی از مهمترین دقایق تاریخ ناسا محسوب می‌شود، اما در آغاز، ماموریت آپولو ۱۳ به ماه چندان توجهی به خود جلب نکرد. پیش از آن، آپولو ۱۱ بر سطح ماه فرود آمده بود و آنچه دو سال پیش از آن امری بعید به نظر می‌رسید، دیگر هیجان چندانی برنمی‌انگیخت.

اما تنها چند ساعت پس از آغاز آن ماموریت، شبکه‌های تلویزیونی سراسر جهان، ساعت به ساعت، موقعیت آپولو ۱۳ را گزارش می‌کردند و تلاش کارشناسان ناسا را برای نجات سرنشینان فضاپیما و بازگرداندن آن‌ها به زمین دنبال می‌کردند.

دو روز نخست ماموریتی که از نظر خبری چندان توجهی به آن نمی‌شد، به گونه‌ای تقریبا کسالت‌آور طبق برنامه پیش رفت. دو روز پس از آغاز ماموریت، یکی از مهندسان اتاق کنترل ناسا به مزاح به فضانوردان گفت که فضاپیما چنان دقیق کار می‌کند که آن‌ها «از شدت کسالت اشکشان در می‌آید».

مشکل در کارکرد آپولو ۱۳ با نزدیک شدن فضاپیما به ماه، و زمانی آغاز شد که فضانوردان متوجه صدایی بلند و موج تکان در فضاپیما شدند. یکی از تانک‌های اکسیژن فضاپیما در جریان یک حرکت معمولی منفجر شده بود. پس از خاتمه ماموریت، علت انفجار، داغ کردن مخزن اکسیژن حین آزمایش فضاپیما در زمین اعلام شد، اما در آن هنگام پیگیری آن غیرممکن بود.

انفجار مخزن اکسیژن، همچنین مخازن سوخت موتور فضاپیما و جریان ولتاژ را از کار انداخت. مهندسانی که در مرکز کنترل ناسا ماموریت آپولو را تحت نظر داشتند، متوجه شدند که فشار در مخزن اکسیژن منفجر شده، به ناگاه افت کرده است.

جک سوئیگرت، فرمانده واحد خلبانی فضاپیما که در آخرین لحظه به جای همکاری که بیمار شده بود، در آن پست قرار گرفته بود، به مرکز ناسا گفت: «اوکی، هیوستون، ما دچار یک مشکل شده‌ایم.»

«اینجا هیوستون. لطفا تکرار کنید.»
جیم لاوِل، فرمانده آپولو ۱۳ گفت: «هیوستون، ما دچار مشکل شده‌ایم.»

بلافاصله محرز شد که آپولو طبق برنامه روی ماه فرود نخواهد آمد، اما در مقایسه با تلاش برای حفظ حیات فضانوردان، چالش چندان مهمی نبود.

از بسیاری جهات، انفجار در بهترین لحظه ممکن رخ داد که فضانوردان آن را بعد‌ها از بخت خوش‌شان توصیف کردند. اگر انفجار زودتر از آن روی داده بود، موتور سفیه از کار می‌افتاد؛ و دیرتر از آن، انفجار می‌توانست در مدار یا سطح ماه رخ دهد (و بازگشتن‌شان را ناممکن کند).

اما حالا، فضانوردان می‌بایست بدون اکسیژن یا نیروی لازم، یک مسیر ۳۲۰ هزار کیلومتری را طی می‌کردند تا به زمین برسند. برای انجام آن، باید مثل قلاب سنگ دور ماه حرکت کرده و سخت به سطح ماه که قرار بود روی آن بنشینند نزدیک می‌شدند، و سپس با یک حرکت شدید خود را از مدار ماه به فضا پرتاب کرده و به سوی زمین شناور می‌شدند.

در این میان، در حالی که سرنشینان آپولو سعی می‌کردند احتمال کشته شدن در فضا را که می‌گویند هرگز درباره‌اش صحبت نکردند، از فکرشان بیرون کنند، اتاق فرمان ناسا مشغول تنظیم طرحی برای نجات آن‌ها بود.

مهندسان کنترل پرواز به فضانوردان گفتند که موتور راننده فضاپیما را خاموش کنند و وارد «آکواریوس» شوند. آکواریوس قسمتی از آپولو بود که قرار بود فضانوردان را بر سطح ماه بنشاند، اما اکنون برای صرفه‌جویی در سوخت، آن را تبدیل به یک قایق نجات کردند.

از آنجایی که قرار نبود آکواریوس برای مدتی طولانی تمام سرنشینان آپولو را در خود جای دهد، فضا در آن تنگ و محدود بود و بر اثر تنفس فضانوردان، میزان اکسید کربن در آن افزایش یافت.

یکی از معروفترین نقاط عطف ماجرا هنگامی رخ داد که فضانوردان سعی کردند با استفاده از فیلتر‌های هوای موجود در کپسول رها شده فضاپیما که قرار بود بر سطح ماه بنشیند، مسئله کمبود اکسیژن در آکواریوس را حل کنند. قضیه در عمل به معنی تلاش برای جای دادن یک کپسول مربع شکل در یک سیلندر مدور بود. اما مهندسان اتاق کنترل ناسا موفق شدند با استفاده از قسمت‌های مختلف فضاپیما، این دو قطعه را در داخل یکدیگر جای دهند.

حتی با حل مسئله اکسیژن، شرایط در داخل آکواریوس، بدون سوخت برای گرم کردن آن یا دیگر مسائل، مصیبت‌باربود. آن‌ها در داخل جعبه‌ای منجمد گیر افتاده بودند که که هرگز قرار نبود در آن روز‌ها در انتظار راه‌حل‌های آخرین لحظه برای نجاتشان و درگیر با نگرانی‌ها که آیا آن راه حل‌ها موثر خواهد افتاد یا نه، در چنان فضایی باشند.

سرنشینان آپولو ۱۳ می‌گویند، به رغم شرایط دشوارشان با یکدیگر بحث و جدل نکرده‌اند و از احتمال شناور شدن در فضا و انتظار برای مرگ هم صحبتی به میان نیاورده‌اند. بعدها، لاول در بیوگرافی‌اش نوشت که «سرگرم تلاش برای حفظ حیات» بودند. او همچنین این نکته را تکذیب کرده است که در صورت گم شدن در فضا، با خود کپسول‌های زهر به همراه داشته‌اند.

سرنشینان آپولو ۱۳ سرانجام در عملیاتی که خطرناکترین بخش ماموریت‌شان بود، به خانه بازگشتند: بازگشت به جو زمین. تنها آنقدر سوخت داشتند که بتوانند موتور راننده را روشن کنند و مرحله دشوار ورود به جو و حرارت بالای گذر از جو زمین را تحمل کنند.

در آن شرایط خطیر، ارتباط میان فضاپیما و مرکز کنترل در جریان ورود آکواریوس به جو زمین که بیش از حد معمول طول کشید، قطع بود و ناسا نمی‌دانست که آیا سه فضانورد آپولو در آن فضاپیما کوچک به سلامت وارد جو شده‌اند، یا نه.

اما سرانجام آکواریوس با سه چتر نجاتی که به آن متصل بود، همراه با سه سرنشین آن بر زمین نشست. میراث این سفر که آمیخته‌ای از ابتکار و بخت است، تا امروز نیز همچنان به عنوان بزرگترین دستاورد برج کنترل ناسا تجلیل می‌شود.

منبع: ایندیپندنت